Πώς βάφονταν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι;

Από τα πιο μαγικά αρχαιολογικά ευρήματα είναι εκείνα που παρουσιάζουν τις φυσιογνωμίες των αρχαίων Αιγυπτίων. Από τις επιβλητικές σαρκοφάγους μέχρι τις υπέροχες τοιχογραφίες και προτομές όπως το διάσημο κεφάλι της Νεφερτίτι, βλέπουμε πρόσωπα περιποιημένα, με ιδανικές γραμμές, ζωηρό χρώμα, λείες επιδερμίδες, καλοσχηματισμένες γραμμές των ματιών. Όλα αναδύουν μία ιδιαίτερη προσοχή στην προσωπική περιποίηση – κάτι που ήρθε να το περάσει στην ποπ κουλτούρα και, το 1963, η Ελίζαμπεθ Τέιλορ υποδυόμενη την βασίλισσα της Αιγύπτου Κλεοπάτρα, στη μυθική εκείνη τετράωρη υπερπαραγωγή που έκανε γνωστό το «​μάτι ψαράκι», το σχήμα με το eye liner που πάντα έχει γίνει συνώνυμο του chic και του ιδιαίτερου.

Από την Κλεοπάτρα του 1963 της Τέιλορ μέχρι την Νεφερτίτι της Rihanna, όταν πόζαρε ως Αιγύπτια βασίλισσα για το εξώφυλλο της Vogue Arabia το 2017, η ομορφιά των Αιγυπτίων είναι ένας μύθος που αξίζει να τον αναζητήσει κανείς.

Για τους αρχαίους Αιγύπτιους η ομορφιά ήταν ιερή. Η καθημερινότητά τους περιβαλλόταν από συμβολισμούς και πνευματικότητα ακόμα και στα καλλυντικά τους και την περιποίηση του σώματός τους. Στα ιερογλυφικά, ο όρος για τον άνθρωπο που βάφει το πρόσωπο κάποιου άλλου, για τον μακιγιέρ στην ουσία, προέρχεται από τη ρίζα "sesh" που μεταφράζεται ως «εκείνος που γράφει ή χαράζει» κάτι που μας δίνει να καταλάβουμε πόση σημασία έδιναν στο μακιγιάζ τους.

Το μέικαπ ήταν γυναικεία αλλά και αντρική υπόθεση, ειδικά στις ανώτερες τάξεις. Οι τάφοι που ανακαλύπτονται είναι γεμάτοι με αναθήματα, διάφορα ιερά αντικείμενα, μεταξύ των οποίων και παλέτες με χρώματα για βάψιμο του προσώπου. Τα καλλυντικά χρησιμοποιούνταν όχι μόνο για λόγους αισθητικής αλλά και θρησκευτικούς – θεωρούσαν ότι ήταν μαγικά. Πράσινη σκιά, μαύρο περίγραμμα των ματιών (το λεγόμενο «ψαράκι» ή «Κλεοπάτρα»), λευκές κρέμες και πούδρες, ρουζ στα μάγουλα και αρωματισμένα έλαια όχι μόνο μαλάκωναν το δέρμα αλλά το προστάτευαν και από τις καυτές ακτίνες του ήλιου και τους δυνατούς ανέμους με άμμο. Μέικαπ έβαζαν ακόμα και στα αγάλματα των θεών τους.

Η ιεροτελεστία της προετοιμασίας
Πριν τον καλλωπισμό του προσώπου υπήρχε μία προετοιμασία που περιλάμβανε απολέπιση με άλατα από τη Νεκρά Θάλασσα και πολυτελή μπάνια μέσα σε γάλα. Γάλα και μέλι χρησιμοποιούσαν και για μάσκες προσώπου. Επίσης έβαζαν σφαιρίδια με άρωμα κάτω από τις μασχάλες τους σαν αποσμητικό, και έλαια αναμεμιγμένα με λουλούδια και μπαχαρικά για λείο δέρμα. Είχαν ακόμα και δική τους μέθοδο χαλάουα, χρησιμοποιώντας ένα μείγμα από μέλι και ζάχαρη – μέθοδος που ονομάζεται “sugaring” (ζαχἀρωμα;;) και έχει αρχίσει να υιοθετείται από πολλές σύγχρονες εταιρείες προϊόντων ομορφιάς, ως λιγότερο επώδυνη από το καυτό κερί (μαζεύει μύγες όμως…)

Μετά από όλη αυτή τη διαδικασία, ένας υπηρέτης θα έφερνε όλα τα βάζα, τα δοχεία και τις παλέτες με τα καλλυντικά και θα άρχιζε να βάζει το μέικαπ στο πρόσωπο της κυράς του.

Πράσινη μπογιά και μαύρο eye liner
Οι δύο κύριοι τρόποι βαψίματος των ματιών ήταν η πράσινη μπογιά και το μαύρο κολ ή καζάλ.
Η πράσινη μπογιά κατασκευαζόταν από μαλαχίτη (τριμμένο ανθρακικό χαλκό που τον εύρισκαν στην έρημου του Σινά) και θεωρούνταν ότι προστατεύει το μάτι από τον Όρους, τον θεό του Ουρανού και του Ήλιου.
Το κολ γινόταν από άλεσμα του ορυκτού αντιμονίτης με το μπλε-γκρι χρώμα, το οποίο εξυπηρετούσε παρόμοιο σκοπό με το ξυλοκάρβουνο που έχει χρησιμοποιηθεί για την παρασκευή της μάσκαρα.
Το κολ χρησιμοποιείται ακόμα ευρέως στη Μεσόγειο, την Ινδική υποήπειρο και το Κέρας της Αφρικής, ως eye liner. Είναι μία ρευστή χρωστική σκούρα ουσία που απλώνεται στην περιοχή των ματιών, για τον σχηματισμό του περιγράμματός τους, για να σκουραίνει τα βλέφαρα δίνοντας βάθος, σαν μάσκαρα για τις βλεφαρίδες αλλά και για να τονίζει τα φρύδια. Σήμερα φοριέται κυρίως από τις γυναίκες, αλλά χρησιμοποιήθηκε από την αρχαιότητα και από άντρες, καθώς και για το βάψιμο των ματιών των παιδιών. Οι μητέρες έβαφαν τα μάτια των νεογέννητων με κολ πιστεύοντας ότι αυτό θα «ωφελούσε στην υγεία των παιδικών ματιών» ενώ υπήρχε η πεποίθηση ότι τα βαμμένα μάτια μπορούσαν να αποτρέψουν τις κατάρες και να προστατέψουν τα μωρά από τη βασκανία όπως και από μολύνσεις, έντομα και τις ακτίνες του ήλιου.

Το βάψιμο των ματιών και το ρουζ
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι σχεδίαζαν με τρομερή λεπτομέρεια το σχήμα του «αμυγδαλωτού» ματιού, δίνοντάς του και μαγικές ιδιότητες αφού το «σχήμα ψαράκι» παραπέμπει στο ψάρι ως σύμβολο αναγέννησης. Για να σχηματίσουν το μάτι χρησιμοποιούσαν ένα μακρύ εργαλείο από ελεφαντόδοντο, συνήθως διακοσμημένο με παραστάσεις της θεάς Αθόρ. Οι κατώτερες τάξεις χρησιμοποιούσαν λιγότερο περίτεχνες μεθόδους για το βάψιμο των ματιών και συχνά δεν ήταν τόσο καθαρογραμμένο το κολ στα μάτια τους.
Για να δώσουν κόκκινο χρώμα στα χείλη και στα μάγουλά τους χρησιμοποιούσαν κόκκινη ώχρα (οξείδιο του σιδήρου), υλικό το οποίο χρησιμοποιείται από τους προϊστορικούς χρόνους. Αφού άλεθαν την ώχρα, την έπλεναν και μετά τη στέγνωναν στον ήλιο ενώ πολλές φορές την έκαιγαν για να αποκτήσει ακόμα πιο βαθυκόκκινο χρώμα.
Η Κλεοπάτρα ήταν γνωστό ότι συνέθλιβε σκαραβαίους για να πετύχει την τέλεια απόχρωση του κόκκινου για τα χείλη της. Αυτά τα εξαιρετικά τοξικά παρασκευάσματα, συχνά αναμεμιγμένα με βαφές που εξάγονταν από ιωδιούχο και βρωμιούχο μαννίτη, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε σοβαρή ασθένεια ή μερικές φορές και θάνατο – πιθανότατα από εκεί προέρχεται και η φράση «το φιλί του θανάτου».

Νύχια & μαλλιά
Κανένα make over δεν είναι ολόκληρο αν δεν κάνεις νύχια και μαλλιά. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν ένα είδος χέννα για να χρωματίζουν τα νύχια και τα μαλλιά τους. Ειδικά το χρώμα και η κατάσταση των νυχιών ήταν ένα σπουδαίο δείγμα κοινωνικής τάξης.
Η χέννα είναι μία βαφή που εξάγεται από τα φύλλα και τα κλαδιά του θάμνου χέννα που βρίσκεται σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές της Αφρικής. Αφού αποξήραναν τα κλαδιά και τα φύλα τα άλεθαν και προσθέτοντας νερό δημιουργούσαν μία κολλώδη ζύμη. Η χέννα έχει επίσης θεραπευτικές ιδιότητες και καθαρίζει και δροσίζει το δέρμα. Μάλιστα, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έβαφαν με χέννα τα δάχτυλα των ποδιών και των χεριών των Φαραώ πριν τους μουμιοποιήσουν.

Αρώματα
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν πολλά αρώματα που προέρχονταν από λουλούδια, φυτά και σπόρους. Επίσης κατασκεύαζαν αρώματα στα οποία χρησιμοποιούσαν μύρο, λιβάνι που το θεωρούσαν ιερό άρωμα, κάρδαμο και κανέλλα. Τα άλεθαν και τα αναμείγνυαν με ζωικά λίπη και έλαια όπως το καστορέλαιο ή το ακριβό έλαιο από τον χουρμά της ερήμου (Balanites aegyptiaca) που περιέχει λιπαρά οξέα, πρωτεΐνες και σάκχαρα - το χρησιμοποιούσαν επίσης για να δυναμώνουν και να γυαλίζουν τα μαλλιά τους.

Ιατρικές χρήσεις
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έφτιαχναν ένα φάρμακο που το θεωρούσαν μαγικό και θεράπευε τα καψίματα, ανακατεύοντας κόκκινο διττανθρακικό νάτριο (σόδα), ορυκτό αλάτι και μέλι. Παραδόξως οι ιδιότητές του ήταν όντως θεραπευτικές όπως συνέβαινε και με πολλά άλλα καλλυντικά τους. Ένα από τα πιο σημαντικά οφέλη του μέικαπ είναι ότι περιείχε άλατα μολύβδου τα οποία, σε επαφή με το δέρμα προκαλούσαν το σώμα να παράγει περισσότερο νιτρικό οξείδιο το οποίο καταπολεμά τις ασθένειες που προκαλούν βακτήρια. Έτσι, οι Αιγύπτιοι είχαν λιγότερες πιθανότητες να παθαίνουν ασθένειες και μολύνσεις.

Παλέτες καλλυντικών και βάζα
Στις παλέτες έτριβαν και άλεθαν υλικά για το μέικαπ και προσέθεταν νερό για να γίνουν μπογιά. Έχουν βρεθεί ορθογώνιες παλέτες από το 5000 π.Χ.. Οι παλέτες τους, αργότερα, απέκτησαν πιο στρόγγυλο σχήμα, ακόμα και σχήμα ψαριού (το ψάρι ήταν σύμβολο αναγέννησης και νέας ζωής) και ήταν διακοσμημένες με πολύτιμες πέτρες, με παραστάσεις και σχέδια από μάχες βασιλέων, θεών κλπ., ενώ απέκτησαν και μία υποδοχή για να μπαίνει το ήδη τριμμένο υλικό. Αργότερα υπήρξαν και παλέτες ή και ολόκληρα βάζα σε σχήμα μπαμπουίνου πιθήκου με ειδικές θήκες για το κολ και τα άλλα υλικά – ο μπαμπουίνος ήταν ιερό ζώο για τους Αιγύπτιους. Τα βάζα ήταν από ασβεστίτη ή και από ακριβά υλικά γυαλί, χρυσό και ημιπολύτιμους λίθους.

Τα καλλυντικά και οι κοινωνικές τάξεις
Στην αρχαία Αίγυπτο οι ανώτερες κοινωνικές τάξεις φορούσαν περισσότερο μέικαπ στο πρόσωπό τους από τις κατώτερες, και οι λόγοι ήταν κυρίως οικονομικοί. (Το ίδιο συνέβαινε και με τα ρούχα: οι ανώτερες τάξεις φορούσαν περισσότερα ιμάτια από τις κατώτερες). Οι γυναίκες των ευγενών φρόντιζαν να κρατούν το πρόσωπό τους όσο το δυνατό πιο λευκό χρησιμοποιώντας κρέμες και πούδρες - ιδιαίτερα στα τέλη της περιόδου της Ελληνορωμαϊκής Αυτοκρατορίας όταν η λευκότητα του δέρματος ήταν ένδειξη ευγενούς καταγωγής - δηλαδή λιγότερης έκθεσης στον ήλιο σε αντίθεση με τις κατώτερες τάξεις που ψήνονταν και μαύριζε το δέρμα τους στις καθημερινές εργασίες κάτω από τον καυτό ήλιο.

Τα ψηλά καπέλα
Οι κώνοι κεφαλής, τα ψηλά καπέλα σε σχήμα κώνου που φαίνεται να φορούν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι στις τοιχογραφίες και τα ανάγλυφα ήταν ένα διακοσμητικό κεφαλής γεμισμένο με λίπος, ρητίνη και κερί και αρωματισμένο με μύρο – άποψη στην οποία φαίνεται να κατασταλάζουν οι αρχαιολόγοι μόλις από το 2019 και μετά. Πιστεύεται ότι φορούσαν αυτά τα καπέλα για να διατηρούν μία ευχάριστη οσμή γύρω τους καθώς έλιωνε από τη ζέστη το υλικό και απελευθέρωνε την ευωδιά του μύρου.