Βασίλισσα Ελισάβετ Β, 1926 - 2022: «Η Γέφυρα του Λονδίνου έπεσε»

«Δηλώνω ενώπιον όλων σας ότι θα αφιερώσω ολόκληρη τη ζωή μου, είτε είναι μεγάλη είτε σύντομη, στο να υπηρετώ πιστά εσάς αλλά και τη μεγάλη αυτοκρατορική μας οικογένεια, στην οποία όλοι ανήκουμε».

Την υπόσχεση που έδωσε το 1947 η πριγκίπισσα, τότε, Ελισάβετ σε ραδιοφωνικό μήνυμα προς τη Βρετανική Κοινοπολιτεία με αφορμή τα 21α της γενέθλια, κατά τη διάρκεια του πρώτου της ταξιδιού στη Νότια Αφρική με τους γονείς της Βασιλιά Γεώργιο ΣΤ’ και Βασίλισσα Ελισάβετ Α’, την κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής της. Η ζωή της Βασίλισσας Ελισάβετ Β’ ήταν όντως «μεγάλη». Μια μεγάλη και συναρπαστική ζωή που «συναντήθηκε» με τις σημαντικότερες στιγμές της νεότερης ιστορίας. Η μακροβιότερη βασίλισσα παγκοσμίως καθόταν στον θρόνο του Ηνωμένου Βασιλείου για περισσότερες από έξι δεκαετίες. Πραγματοποίησε πάνω από 260 επίσημα ταξίδια, «ξεπροβόδισε» 15 βρετανούς πρωθυπουργούς και 14 αμερικανούς προέδρους και ήταν άπειροι οι εκπρόσωποι της παγκόσμιας πολιτικής, και όχι μόνο, σκηνής που υποκλίθηκαν μπροστά της.

Και μια ζωή σαν παραμύθι που τα είχε όλα: αίγλη, παράδοση, λάμψη, ονειρικούς γάμους και εντυπωσιακές δεξιώσεις, εμβληματικά ανάκτορα, επιβλητικά κάστρα και πύργους, οικογενειακές στιγμές γαλήνης και ευτυχίας αλλά και ίντριγκες και δράματα, διλήμματα και δύσκολες αποφάσεις, πρωτόκολλα, πολιτικές αναταράξεις και κοσμογονικές για τη χώρα αλλαγές. Γεννήθηκε στις 21 Απριλίου του 1926 στις 2:40 πμ, στο σπίτι των παππούδων της στο Λονδίνο. Βαπτίστηκε Ελισάβετ Αλεξάνδρα Μαρία στις 29 Μαΐου στο παρεκκλήσι των ανακτόρων του Μπάκιγχαμ. Παντρεύτηκε το 1947 τον έρωτα της ζωής της, τον Υπολοχαγό Φίλιπ Μαουντμπάτεν.

Μια ιστορία αγάπης και αφοσίωσης

Εάν υπάρχει πεπρωμένο, η Ελισάβετ συνάντησε το δικό της όταν ήταν μόλις 8 χρονών, στο γάμο του θείου της, πρίγκιπα Γεώργιου, Δούκα του Κεντ, το 1934. Πέντε χρόνια αργότερα, το καλοκαίρι του 1939 θα το συναντήσει ξανά, στο ίδιο πρόσωπο, του νεαρού, δόκιμου πια, με την εντυπωσιακή στολή του Βασιλικού Ναυτικού Κολεγίου, όταν μαζί με την αδερφή της Μαργαρίτα και τους γονείς τους επισκέφθηκαν το Κολέγιο στο Ντόρμουθ, από το οποίο είχε αποφοιτήσει και ο πατέρας της. Όπως θα πει και η γκουβερνάντα της Ελισάβετ, Μάριον Κρόφορντ, «ήταν η όψη και η ομορφιά του, ξανθά μαλλιά, γαλάζια μάτια - ένας γοητευτικός ‘βίκινγκ’ - που τράβηξαν πάνω του το βλέμμα της». Ο Φίλιππος - ο οποίος τύγχανε δεύτερος ξάδερφος της Ελισάβετ από τη συγγένειά τους με τον βασιλιά Χριστιανό Θ’ της Δανίας και τρίτος της ξάδερφος από τη συγγένειά τους με τη βασίλισσα Βικτώρια της Αγγλίας - ανέβαινε στο βασιλικό γιοτ και γευμάτιζε με την οικογένεια, «και τα μάγουλα της μικρής Λίλιμπετ κοκκίνιζαν», έγραψε αργότερα η Κρόφορντ στα απομνημονεύματά της. «Η Ελισάβετ τον ερωτεύτηκε από την πρώτη στιγμή, ήταν ένας κεραυνοβόλος έρωτας», θα γράψει στη δική της αυτοβιογραφία η Μάργκαρετ Ρόουντς, εξαδέλφη της Ελισάβετ.

Ο Φίλιππος, ωστόσο, δεν φαινόταν να είναι ο ιδανικός μνηστήρας. «Το φθινόπωρο εκείνο κύλησε γεμάτο αμφιβολίες για τη Λίλιμπετ, αμηχανία, αβεβαιότητα και λύπες», θυμόταν η Κρόφορντ. Δεν είχε οικονομική ισχύ, ήταν γεννημένος σε ξένη χώρα, με αδελφές που είχαν παντρευτεί γερμανούς ευγενείς με διασυνδέσεις στο ναζιστικό καθεστώς, ενώ ο πατέρας του, πρίγκιπας Ανδρέας, είχε κριθεί ένοχος σε στρατοδικείο στην Ελλάδα, για συνέργεια σε πράξεις που οδήγησαν στην καταστροφή της Σμύρνης. «Ήταν ένας πρίγκιπας χωρίς σπίτι ή βασίλειο...», έγραψε η Κρόφορντ. Σε μια από τις βιογραφίες της, η μητέρα της Ελισάβετ, η οποία επίσης παραδεχόταν πως είχε αντιταχθεί αρχικά σε αυτή την ένωση, γράφει πως αποκαλούσε τον Φίλιππο «Ούνο». Αργότερα όμως θα κατασταλάξει σε ένα πιο ευγενές και τρυφερό στα δικά της δεδομένα επίθετο, στον «άγγλο τζέντλεμαν», όπως λέει στο βιογράφο Τιμ Χελντ. Ο πατέρας της Ελισάβετ πάντως, ανέκαθεν συμπαθούσε τον Φίλιππο και είχε πει μάλιστα πως «ήταν έξυπνος, είχε καλή αίσθηση του χιούμορ και μια σωστή πάντα άποψη για τα πράγματα».

Ο αρραβώνας θα ανακοινωθεί επίσημα 8 χρόνια μετά την πρώτη τους συνάντηση, στις 9 Ιουλίου 1947, στη δύση του πολέμου. Πριν παντρευτεί την Ελισάβετ, ο Φίλιππος θα αποποιηθεί τους ελληνικούς και δανέζικους τίτλους ευγενείας, θα προσηλυτιστεί στην Αγγλικανική εκκλησία και θα πάρει το βρετανικό επώνυμο της μητέρας του, «Υπολοχαγός Φίλιπ Μαουντμπάτεν». Λίγο πριν από το γάμο, χρίζεται Δούκας του Εδιμβούργου και μαζί με τον τίτλο τού αποδίδεται και η προσφώνηση «Αυτού Υψηλότητα».

20 Νοεμβρίου 1947 «Η καινούργια μέρα»…

Έρχεται με μια ολόχρυση κλειστή άμαξα. Στις 20 Νοεμβρίου του 1947, μόλις 4 μήνες μετά τον αρραβώνα τους, η Ελισάβετ και ο Φίλιππος παντρεύονται στον Αβαείο του Ουέστμινστερ, εκεί όπου 24 χρόνια πριν, στις 26 Απριλίου του 1923 είχαν δώσει όρκους ζωής οι γονείς της Ελισάβετ, ο βασιλιάς Γεώργιος ΣΤ’ και η βασίλισσας Ελισάβετ (τότε δούκας και δούκισσα του Γιόρκ). Με τις πληγές του πολέμου ακόμη ανοικτές, η Βρετανία αναθαρρεί. Η «επόμενη μέρα» καθρεφτίζεται στο πρόσωπο της νεαρής πριγκίπισσας και το πανέμορφο νυφικό της, δημιουργία του Σερ Νόρμαν Χάρτνελ, ο οποίος εμπνέεται από τον διάσημο πίνακα «Άνοιξη» του Μποτιτσέλι που συμβόλιζε αυτό ακριβώς, τον ερχομό μιας «καινούργιας μέρας». Ο Χάρτνελ παρουσίασε περισσότερα από ένα σχέδια, με το τελικό να εγκρίνεται μέσα Αυγούστου, μόλις τρεις μήνες σχεδόν πριν από τον γάμο. Χαρακτηριστικό της δύσκολης μεταπολεμικής περιόδου ήταν τα κουπόνια, τα οποία χρησιμοποίησε και η βασιλική οικογένεια για το νυφικό. Λέγεται πως οι βρετανοί θέλοντας να μοιραστούν τη χαρά αλλά και να δείξουν την αφοσίωση και την ευγνωμοσύνη τους, έστελναν από κάθε γωνιά της χώρας και τα δικά τους κουπόνια, ταπεινή συνεισφορά. Φυσικά κανένα από αυτά δεν χρησιμοποιήθηκε, ο βασιλιάς φρόντισε να επιστραφούν στους κατόχους τους. Τα νυφικά παπούτσια σχεδίασε ο Edward Rayne. Το δακτυλίδι του γάμου κατασκευάστηκε από έναν σβώλο χρυσού από το σπάνιο και φημισμένο χρυσάφι του ορυχείου Clogau της πόλης Dolgellau στην Ουαλία.

Τη βέρα από πλατίνα κατασκεύασε ο κοσμηματοπώλης Philip Antrobus και τα διαμάντια που τη στόλιζαν προέρχονταν από την τιάρα που άνηκε στη μητέρα του Φίλιππου, πριγκίπισσα Άννα του Μπάτενμπεργκ. Στους 2000 προσκεκλημένους ξεχώριζαν οι ξένοι μονάρχες και γαλαζοαίματοι, ανάμεσά τους ο βασιλιάς του Ιράκ, η πριγκίπισσα Τζουλιάνα και ο πρίγκιπας Μπέρνχαρντ της Ολλανδίας, ο Μεγάλος Δούκας του Λουξεμβούργου και η πριγκίπισσα Ελισάβετ του Λουξεμβούργου. Τη «γιορτινή» ατμόσφαιρα ολοκλήρωναν οι μελωδικές φωνές 91 χορωδών, αφού στη χορωδία του αβαείου, είχαν ενωθεί η χορωδία από το βασιλικό παρεκκλήσι του Παλατιού του Σεντ Τζέιμς και η χορωδία του παρεκκλησιού του Αγ. Γεωργίου του Ουίνδσορ. Η τελετή μαγνητοσκοπήθηκε και μεταδόθηκε από το ραδιόφωνο του BBC σε 200 εκατομμύρια ανθρώπου σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Ελισάβετ δεν κράτησε το νυφικό στο μπαούλο. Το υπέροχο φόρεμα εκτέθηκε αργότερα στο παλάτι του Σεντ Τζέιμς ώστε να μπορούν να το δουν όλοι εκείνοι που ίσως δεν κατάφεραν να τη δουν ντυμένη «νύφη» και εκείνοι που ήθελαν να το θαυμάσουν ξανά. Και αυτό δεν ήταν προνόμιο μόνο των Λονδρέζων, γιατί ακολούθησε και μια «περιοδεία» σε ολόκληρη σχεδόν τη Βρετανία, από τη Γλασκόβη και το Λίβερπουλ, στο Μπρίστολ, το Πρέστον, το Λέστερ, το Νότιγχαμ, το Μάντσεστερ, το Μπράντφορν, το Ληντς και το Χάντερσφιλντ. Το ζευγάρι έλαβε περισσότερα από 2500 δώρα απ’ όλο τον κόσμο και περίπου 10.000 τηλεγραφήματα. Κάποια από τα δώρα ήταν άκρως πρακτικά, όπως μια βιβλιοθήκη που τους χάρισε η γιαγιά της Ελισάβετ, Βασίλισσα Μαίρη, ενώ η πριγκίπισσα Μαργαρίτα, η αδερφή της Ελισάβετ, τους χάρισε ένα καλάθι για πικ νικ. Στα εξίσου πρακτικά, συγκαταλέγεται μια ραπτομηχανή Singer και ένα ψυγείο! Το δώρο που ξεχώριζε όμως ήταν αυτό που τους έστειλε ο Μαχάτμα Γκάντι, ένα κομμάτι βαμβακερή δαντέλα που είχε υφάνει ο ίδιος και είχε κεντήσει πάνω της τις λέξεις «Jai Hind» (Νίκη για την Ινδία).

«The King is dead. Long live the Queen»

Λίγα σ’ αυτό τον κόσμο εκτυλίσσονται σύμφωνα με τις προβλέψεις ή τις προσδοκίες μας. Έτσι και ο λαός της Αγγλίας δεν θα μπορούσε να προβλέψει πως ο ξαφνικός θάνατος του βασιλιά τους θα έφερνε κοντά τους μια γυναίκα, η ζωή της οποίας θα γινόταν αναπόσπαστο κομμάτι της δικής τους. Και των παιδιών τους. Και των παιδιών των παιδιών τους.

Η Ελισάβετ δεν πήγε ποτέ σχολείο. Έμαθε να διαβάζει και να γράφει από τη μητέρα της, η οποία φρόντισε αργότερα για την κατ’ οίκον διδασκαλία (κατά παράδοση) ιστορίας, γαλλικών και γερμανικών. Τα μαθήματα διαρκούσαν μόνο μιάμιση ώρα, από τις 9:30 έως τις 11 το πρωί και η υπόλοιπη ημέρα κυλούσε με υπαίθριες ψυχαγωγικές δραστηριότητες, χορό και τραγούδι. Άλλωστε η πριγκίπισσα Ελισάβετ ήταν πολύ «μακριά» από τη σειρά διαδοχής, αφού ο πατέρας της Γεώργιος ΣΤ’ ήταν ο μικρότερος γιος του βασιλιά Γεώργιου Ε’ και άρα προηγείτο ο μεγαλύτερος αδερφός του και θείος της Ελισάβετ, Εδουάρδος Η’. Ο θείος της, πράγματι θα ανέβει στον θρόνο στις 20 Ιανουαρίου του 1936 και θα είναι και αρκετά δημοφιλής στον βρετανικό λαό, μέχρι τις 16 Νοεμβρίου που θα ανακοινώσει στον τότε πρωθυπουργό Στάνλεϋ Μπόλντουιν την πρόθεσή του να παντρευτεί την αγαπημένη του Γουόρφιλντ Σίμπσον, αμερικανίδα και δυο φορές διαζευγμένη, αφήνοντάς τον συνομιλητή του παγωμένο κι άφωνο, καθώς συνειδητοποιεί πως ο λαός δεν θα «συμμεριζόταν» την απόφασή του και η κυβέρνησή του θα αντιμετώπιζε τον κίνδυνο άμεσης παραίτησης. Ο Εδουάρδος θα βγάλει τον Μπόλντουιν από τη δύσκολη θέση ανακοινώνοντας ο ίδιος στον λαό στις 11 Δεκεμβρίου την παραίτησή του από το θρόνο. Ο αδερφός του Γεώργιος ΣΤ’, πατέρας της Ελισάβετ, θα στεφθεί, ξαφνικά και αναπάντεχα, βασιλιάς. Ήταν 12 Μαΐου του 1937. Στην επιταχυμένη ροή των εξελίξεων, ο αντιπρύτανης του Κολεγίου Ίτον, Χένρυ Μάρτιν θα αναλάβει να διδάξει, κατ’ οίκων πάντα, τη νεαρή Ελισάβετ συνταγματική ιστορία και Δίκαιο, ενώ ο αρχιεπίσκοπος του Κάντερμπερι θα αναλάβει την εκπαίδευσή της στα Θρησκευτικά.

Ο βασιλιάς θα φύγει από τη ζωή, το ίδιο ξαφνικά και αναπάντεχα, σε ηλικία μόλις 56 ετών, αφήνοντας το Στέμμα στα χέρια της μόλις 25 ετών κόρης του. Η Ελισάβετ αποχαιρετά τον πατέρα της και την ίδια στιγμή, με πλήρη συνείδηση, αποχαιρετά το ερωτευμένο κορίτσι που είχε τολμήσει να ονειρευτεί μια ευτυχισμένη και «ήσυχη» ζωή ως σύζυγος και μητέρα στο ανακαινισμένο Κλάρενς Χάουζ. 

Τα καινούργια νομίσματα αρχίζουν να κόβονται, οι κήρυκες των ανακτόρων βγάζουν από τη ναφθαλίνη τα στολισμένα με χρυσές λεπτομέρειες βαριά πορφυρά παλτά τους. Έμπειροι τεχνίτες αρχίζουν να γυαλίζουν τις λεπίδες παλιών σπαθιών. Οι ευυπόληπτοι ράφτες του Κόβεντ Γκάρντεν ανασύρουν από τις αποθήκες τους τις δεκάδες σκουροκόκκινες ρόμπες για τις απαραίτητες μεταποιήσεις και το φρεσκάρισμα που θα δώσει ξανά ζωή στην απαλή γούνα από ερμίνα που στολίζει τα πέτα τους. Είχαν φορεθεί τελευταία φορά το 1937 και θα φορεθούν ξανά αυτό το καλοκαίρι από τους ευγενείς που σπεύδουν ήδη να τις νοικιάσουν. Η Βρετανία οργανώνει το πιο μεγαλόπρεπο «θέαμα» του πλανήτη. Κορώνες και σκήπτρα, πετράδια αμύθητης αξίας, πανάκριβα υφάσματα, χρυσοποίκιλτα κεντήματα, γούνες και βαριές τελετουργικές ρόμπες, ένας πειθαρχημένος «στρατός» τιτλούχων - 1200 κόμηδες, μαρκησίες, δούκες, αρχιεπίσκοποι και επίσκοποι, γενναίοι ήρωες με ατσαλάκωτες στολές με τα διακριτικά του βασιλικού στρατού, αιώνες ιστορίας αποτυπωμένοι στο ύφασμα, υψηλοί αξιωματούχοι και λειτουργοί του κράτους με τη μεγαλοπρέπεια που τους χαρίζει η ενδυμασία τους, επιχρυσωμένες άμαξες, το σάλπισμα της τρομπέτας και η πνοή της γκάιντας. Στον σύγχρονο κόσμο η τελετή Στέψης θα είναι ένα μοναδικό γεγονός, γιατί κανείς δεν έχει ζήσει στο παρελθόν του κάτι παρόμοιο και καμία μοναρχία οποιασδήποτε άλλης χώρες δεν ακολουθεί την παράδοση «παραλαβής» ενός βασιλείου όπως η Αγγλία, που αντλεί δύναμη και πίστη από το παρελθόν της για να κοιτάξει με σιγουριά το μέλλον της. Οι έμποροι βρίσκονται σε δημιουργικό παροξυσμό. Ένα κατάστημα ξοδεύει 20.000 λίρες μόνο για να φτιάξει και να διακοσμήσει ανάλογα την πρόσοψή του και ένας κατασκευαστής σημαιών διπλασιάζει το προσωπικό του για να πουλήσει τις 750.000 σημαίες του. Δύο εκατομμύρια άνθρωποι θα παραταθούν κατά μήκος της διαδρομής της χρυσής άμαξας. Τουλάχιστον 750.000 έρχονται από την αγγλική επαρχία και από το εξωτερικό. Τα γνωστά ξενοδοχεία του Γουέστ Εντ γεμίζουν, αναγκάζοντας την πόλη να «επεκταθεί» στον ιδιωτικό τομέα. Περίπου 5.000 ιδιοκτήτες θα νοικιάσουν τις κατοικίες τους σε επισκέπτες. Χιλιάδες παράθυρα, στέγες και κήποι θα φιλοξενήσουν τις «θάλασσες» των ενθουσιασμένων θεατών, με το ανάλογο αντίτιμο, ενώ υπάρχουν και οι εταιρείες που βρίσκουν αλλού τη «χρυσή» ευκαιρία να αυξήσουν τα έσοδά τους, πουλώντας σκαλωσιές για έξτρα πανοραμικές θέσεις. Το ποσό που αναμένεται να δαπανηθεί σε σουβενίρ αγγίζει τα 60 εκατομμύρια. Στο Στάφορντσαϊρ έχουν φτιάξει περίπου 12 εκατομμύρια αναμνηστικά κομμάτια, κούπες, πιάτα κ.α. που φέρουν το προφίλ της νέας βασίλισσας, το οικόσημο των Ουίνδσορ ή το στέμμα.

Στις 2 Ιουνίου 1953, η Ελισάβετ στέφεται Βασίλισσα του Ηνωμένου Βασιλείου, του Καναδά, της Αυστραλίας, της Νέα Ζηλανδία, της Νότιας Αφρικής, του Πακιστάν και της Κεϋλάνης (σημερινής Σρι Λάνκα), στο Αβαείο του Ουέστμινστερ. Το βαρύτιμο στέμμα – μεταφορικά και κυριολεκτικά – αντανακλά την «αιωνιότητα» της βρετανικής μοναρχίας. Στο κέντρο του αστράφτει το τέταρτο μεγαλύτερο διαμάντι του κόσμου βάρους 317,4 καρατίων, που αποτελεί κομμάτι ενός άλλου διαμαντιού που βρέθηκε στην Αφρική το 1905, του θρυλικού Cullinan Diamond, βάρους 3.601 καρατίων. Πέρα από το εν λόγω διαμάντι, το στέμμα διακοσμούν ακόμη τέσσερα ρουμπίνια, 11 σμαράγδια, 17 ζαφείρια, 277 μαργαριτάρια και πάνω από 3.000 μικρότερα διαμάντια. Κάθε πέτρα είχε αφαιρεθεί, είχε καθαριστεί από τα έμπειρα χέρια των ειδικών, είχε γυαλιστεί και είχε επανατοποθετηθεί, στο πλαίσιο μιας επίδοξης διαδικασίας που διήρκησε τρεις μήνες. Κάτω από την 7 κιλών μωβ κάπα από βελούδο και μετάξι με την γούνα από ερμίνα και τα χρυσά κεντήματα, αποκαλύπτεται ένα λευκό σατέν φόρεμα, κεντημένο αριστοτεχνικά με χρυσό και ασήμι. Το έχει σχεδιάσει ο Νόρμαν Χάρτνελ. Την εκθαμβωτική εικόνα συμπληρώνουν τα παπούτσια, κατασκευασμένα από χρυσό μαλακό δέρμα και στολισμένα με πραγματικά ρουμπίνια, δημιουργία του γάλλου υποδηματοποιού Roger Vivier που εμπνεύστηκε το σχέδιο από τα στρογγυλά διακοσμητικά βιτρό του Καθεδρικού ναού Chartres της Γαλλίας. Η βασίλισσα Ελισάβετ ήταν η τέταρτη και μοναδική μονάρχης του Ηνωμένου Βασιλείου που στέφθηκε τον 20ο αιώνα. Η τελετή, που εκτιμάται ότι κόστισε 1,57 εκατομμύρια στερλίνες (περίπου 43.427.400 σήμερα), ήταν η πρώτη που μεταδιδόταν τηλεοπτικά σε ολόκληρο τον κόσμο, μέσω του BBC.

«Μέχρι να μας χωρίσει ο θάνατος»

Η βασίλισσα Ελισάβετ Β’ θα συγκρουστεί πολλές φορές με τη «Λίλιμπετ», αλλά πάντα θα υπερισχύει, προσηλωμένη για περισσότερες από έξι δεκαετίες στην παράδοση, το πρωτόκολλο και το καθήκον με υποδειγματική δύναμη και αξιοπρέπεια που την έκαναν να κερδίσει το σεβασμό και την αγάπη των βρετανών - και όχι μόνο - και να γίνει συνώνυμο της «Μοναρχίας» και ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα πρόσωπο στον πλανήτη. Ο πρίγκιπας Φίλιππος ήταν πάντα στο πλευρό της, το «στήριγμά» της, όπως είπε η ίδια, παρόλο που χρειάστηκε να περπατάει πάντα… ένα βήμα πιο πίσω. Απέκτησαν τέσσερα παιδιά, 9 εγγόνια και 8 δισέγγονα. Ταξίδεψαν μαζί σε όλο τον κόσμο, από την Αυστραλία στην Αμερική και από την Αφρική στην Ινδία, κρατώντας «ψηλά» τη σημαία της κοινοπολιτείας. Μοιράστηκαν με την ίδια - επώδυνη πολλές φορές - πειθαρχία τα καθήκοντά τους, αλλά στο τέλος της ημέρας είχαν πάντα ο ένας τον άλλον για να ελαφρύνουν το βάρος της δημόσιας ζωής, γιατί δεν υπήρχε τίποτε πιο «γαργαλιστικό» για εκείνους από μια δημόσια αστοχία ή μια «άτυχη» στιγμή που θα σχολίαζαν με χιούμορ και χαμόγελο. Δεν έπαψε ποτέ να τη φωνάζει «Λίλιμπετ», «αγαπημένη» ή «λουκανικάκι» (sausage) και λάτρευαν να τρώνε μαζί βραδινό κουβεντιάζοντας. Πιστός στην υπόσχεση που της είχε δώσει ενώπιον θεού κι ανθρώπου 74 χρόνια πριν, άφησε δίπλα της την τελευταία του πνοή στις 9 Απριλίου του 2021 σε ηλικία 99 ετών. Αυτή ήταν και η μοναδική στιγμή στη μεγάλη ζωή της που η «βασίλισσα» Ελισάβετ άφησε, αμαχητί, τη «Λίλιμπετ» να υπερισχύσει.

* «Επιχείρηση Γέφυρα του Λονδίνου». Με αυτή την κωδική ονομασία ενεργοποιήθηκαν όλες οι διαδικασίες για την ταφή της Βασίλισσας Ελισάβετ. Ο προσωπικός της γραμματέας ήταν ο πρώτος που ενημέρωσε την πρωθυπουργό της Μεγάλης Βρετανίας τηλεφωνικά, με το λακωνικό: «Η γέφυρα του Λονδίνου έπεσε».