Tα μυστικά μακροζωίας της βασίλισσας Ελισάβετ Β'

Οι Γουίντσορ ζουν πολύ: έχουν καλή ποιότητα ζωής, σωστή διατροφή, άριστη ιατρική περίθαλψη. Αλλά εκτός από την κληρονομικότητα, η μακροζωία τους ―και η δημοτικότητά τους― οφείλονται στο μέτρο και στην ισορροπία που επιτάσσει το πρωτόκολλο. Η Ελισάβετ ακολουθούσε, από την παιδική της ηλικία, ένα αυστηρό πρόγραμμα με πολλές δραστηριότητες και καθήκοντα τα οποία εκτελούσε με επιμέλεια. Αν και δεν απέκτησε ποτέ ακαδημαϊκή μόρφωση, κάθε μέρα έπαιρνε μαθήματα από οικοδιδασκάλους, κατά τη συνήθεια της προπολεμικής εποχής, και συμμετείχε σε παιχνίδια, κυνήγι, εκτροφή αλόγων και σκυλιών, εκδρομές και φυσιολατρικές εκδηλώσεις: είχε αγροτική ψυχή. Η ζωή της διέφερε ριζικά τόσο από εκείνη των υπηκόων της όσο κι από εκείνη άλλων μελών της βασιλικής οικογένειας: το προτεσταντικό της ήθος ―εργασία, καθήκον, μέτρο― την προστάτευσε από υπερβολές υπενθυμίζοντας στους Βρετανούς τη συμπεριφορά της βασίλισσας Βικτορίας. Η Βικτόρια ζούσε ως σύζυγος και μητέρα, σε ένα πυρηνικό οικογενειακό σχήμα, απόλυτα αφοσιωμένη στον Αλβέρτο της.

Ένα από τα μυστικά της σταθερότητάς της Ελισάβετ ήταν η σοβαρότητα για την οποία είχε μιλήσει πολλές φορές στο παρελθόν η πρώην γκουβερνάντα της, η Marion Crawford, που πρόσθετε ότι, ως παιδί, η «Λίλιμπετ» ήταν σχολαστική σε σημείο ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής: η ευταξία και η συμμετρία ήταν απαραίτητα στον χώρο όπου βρισκόταν. Είχε ανέκαθεν ένα αίσθημα καθήκοντος· παρά την κλίση της για τις πομπές και τα στολίδια, δεν υπήρξε ποτέ playgirl: όπως είναι γνωστό, κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου, πήρε μέρος στον γυναικείο εθελοντισμό όπου έμαθε να οδηγεί οχήματα (ακόμα και φορτηγά) και να καταλαβαίνει πώς λειτουργούν· οι μαρτυρίες για γλέντια και ξενύχτια είναι λιγοστές. Φαίνεται ότι ένα ακόμη μυστικό της μακροζωίας της ήταν η περιέργεια η οποία ίσως ενισχύθηκε από την απουσία αληθινής μόρφωσης: όταν συνειδητοποίησε ότι δεν ήξερε τίποτα για τίποτα βάλθηκε να μαθαίνει παρατηρώντας και ρωτώντας.

Είχε επίσης το ταλέντο να αποσιωπά οτιδήποτε ενοχλητικό. Το 1947, όταν παντρεύτηκε τον Φίλιππο, κατάφερε με μοναδικό τρόπο να σβήσει από τη μνήμη ολόκληρου του κόσμου τις συμπάθειές του στους Ναζί —κάτι που ίσχυε εξάλλου και για τον θείο της τον λόρδο Μάουντμπάτεν, καθώς και για τον Εδουάρδο που είχε απαρνηθεί τον θρόνο για να παντρευτεί την Γουόλις Σίμσον. Η πρωταθλήτρια της αποσιώπησης έδρασε και προσφάτως όταν δεν άφησε να διαρρεύσει πως ο Φίλιππος έπασχε από καρκίνο του πνεύμονα. Αυτό το δόγμα «τα εν οίκω μη εν δήμω» δεν λειτούργησε πάντοτε, υπήρξε ωστόσο ένας από τους παράγοντες σταθερότητας και ηρεμίας που απέπνεε.

Η ψυχρότητά της αποδιδόταν συχνά στο λεγόμενο βρετανικό φλέγμα που χαρακτηρίζει την ανώτερη τάξη στο Ηνωμένο Βασίλειο. Υπήρχε και κάτι περισσότερο: ως θρησκευόμενη και ως γόνος βασιλικής οικογένειας πίστευε στο «πεπρωμένο» της το οποίο καλούνταν να υπηρετήσει. Όσα όριζε ως «καθήκοντα του μονάρχη» κυριαρχούσαν επί των συναισθημάτων: δεν είχε χρόνο και ενέργεια για να θρηνεί απώλειες. Με αυτή την ψυχρότητα τα έβγαζε πέρα σε ατέρμονες τελετές όπου, αν δεν ήταν τόσο ψύχραιμη, θα φάνταζε γελοία. Τον Ιανουάριο του 1961, η παρέλαση πάνω στον ελέφαντα στην Μπεναρές θύμιζε υπερβολικά τη Βικτορία μολονότι η Βικτορία δεν είχε επισκεφτεί ποτέ την Ινδία — αλλά, κατά κάποιον τρόπο, η Ελισάβετ βγήκε αλώβητη από αυτό το κιτς θέαμα.

Η εποχή της Ελισάβετ ταυτίστηκε με τα ΜΜΕ, ιδιαίτερα με την τηλεόραση που αναδείκνυε σε μεγάλο θέαμα όλες τις κινήσεις της. Κι ενώ πολλά πρόσωπα γύρω της, όπως η αδελφή της η Μάργκαρετ, υπέκυπταν σε ανθρώπινα σφάλματα και υπερβολές, εκείνη δεν έκανε ποτέ λάθος εφόσον δεν «έκανε» τίποτα. Εκτός φυσικά από το να χρησιμοποιεί τους συγγενείς της σαν μαριονέτες που έπρεπε να ακολουθούν ένα πολύ συγκεκριμένο βασιλικό σενάριο.

Όταν ενθρονίστηκε, σε ηλικία 27 ετών, δεν ήξερε γρυ από διεθνείς σχέσεις. Έπρεπε να αποσυρθεί η Βρετανία από τις αποικίες; Ποιος είχε δίκιο στην κρίση του Σουέζ; Και αργότερα στη δεκαετία του 1960: Τι είναι τούτα που συμβαίνουν στη Βρετανία; Χιπισμός; Ροκ εντ ρολ; Μίνι φούστες; Σε όλα κράτησε αξιοπρεπή στάση: είχε καλές σχέσεις με πρωθυπουργούς της αριστεράς παρότι ήξερε ότι ήταν εναντίον του θεσμού της μοναρχίας· για την είσοδο της Βρετανίας στην ΕΟΚ δεν είπε λέξη ―και μέχρι τον θάνατό της δεν ξέρουμε αν είχε γνώμη. Το σίγουρο είναι ότι δεν είχε γνώμη για όλα. Για την υπόθεση Καρόλου-Νταϊάνα-Καμίλα είχε τη γνώμη του 19ου αιώνα: οι πρίγκιπες παντρεύονταν μια γυναίκα Α που έπρεπε να είναι «παρθένα» και διατηρούσαν ως ερωμένη μια γυναίκα Β που, με κάποιο περίεργο τρόπο, δεν είχε υπάρξει ποτέ παρθένα. Στο μεταξύ, η Ελισάβετ βρήκε καλούς συνεργάτες δημοσίων σχέσεων και συγγραφείς ομιλιών στις οποίες γλιστρούσε κάπου-κάπου μια μικρή δόση χιούμορ που την έκανε πιο ανθρώπινη. Μερικές φορές, μπορούσε κανείς να διακρίνει χιούμορ και στο ντύσιμό της —αλλά συνήθως επρόκειτο για αθέλητη ερωτοτροπία με το αστείο.

Στη διάρκεια της μακράς βασιλείας της συνέβησαν συνηθισμένα οικογενειακά γεγονότα που για την Ελισάβετ ήταν «σκάνδαλα»: τα διαζύγια έμοιαζαν να ψαλιδίζουν το πρότυπο της αρετής που πρόβαλλε ως μονάρχης. Ωστόσο, τα περισσότερα ΜΜΕ τη στήριξαν σε όλες τις στιγμές όπου έχανε τη δημοτικότητα και το κύρος της: η Ελισάβετ οφείλει τη μακροβιότητά της στη χρυσή της μετριότητα ως προσωπικότητα και στην άριστη σχέση της με τα ισχυρότερα κανάλια πληροφοριών. Καθώς έζησε σε μια περίοδο όπου η εικόνα είχε τη δύναμη που είχε, έγινε ηρωίδα μυθιστορήματος που μεταφερόταν στην οθόνη, μικρή και μεγάλη, ξανά και ξανά και ξανά. Ακόμα και η σάτιρα «εναντίον» της απέβαινε υπέρ της: ποιος παίρνει στα σοβαρά το πανκ; Ούτε το ίδιο το πανκ δεν έπαιρνε στα σοβαρά το πανκ.

Πολλές βρετανικές παραδόσεις καταργήθηκαν τα τελευταία χρόνια: το κληρονομικό δικαίωμα στη Βουλή των Λόρδων, το κυνήγι της αλεπούς… Παρ’ ολίγο να αποσχιστεί και η Σκοτία… Η Ελισάβετ έγινε ο σιωπηλός μάρτυρας μεταρρυθμίσεων ―π.χ. της θέσπισης του συμφώνου ελεύθερης ένωσης για τους ομοφυλοφίλους― που μια ευσεβής και συντηρητική γυναίκα σαν εκείνη δεν είχε φανταστεί ποτέ. Αλλά, η εγκράτεια και ο αυτοέλεγχος την έσωζαν από γκάφες. Άλλωστε, ένα από τα μυστικά της μακροβιότητάς της ήταν η δυνατοτητά της να διορθώνει τις ενδεχόμενες γκάφες, όπως π.χ. το ότι δεν θέλησε να εκφραστεί για τον θάνατο της Νταϊάνα· αλλά, αμέσως μόλις το γραφείο PR τη συμβούλεψε να το κάνει, εμφανίστηκε μπροστά σε 26 εκατομμύρια θεατές και έπλεξε το εγκώμιο της πρώην πριγκίπισσας. Ουπς, τη γλιτώσαμε πάλι! Η Ελισάβετ ήξερε να ακούει τους spin doctors και μάλιστα, επί πρωθυπουργίας Τόνι Μπλερ, έμαθε να προσαρμόζεται καλύτερα στους μοντέρνους καιρούς ―κάτι στο οποίο αντιτίθετο σθεναρά η μητέρα της με την οποία είχε πολύ στενή σχέση. Ίσως ο θάνατος της υπεραιωνόβιας Queen Mum να απελευθέρωσε την Ελισάβετ από τη μέγγενη του 19ου αιώνα.

Ωστόσο, ένα ακόμα μυστικό της μακροβιότητάς της ήταν η προσκόλλησή της στις παραδόσεις, η πίστη σε έναν τρόπο ζωής που είχε δοκιμαστεί πολλές φορές στο παρελθόν. Πράγματα που είναι ασήμαντα ή φαιδρά για τους αντιμοναρχικούς είχαν υπαρξιακή σπουδαιότητα για την Ελισάβετ: το πρωτόκολλο φαίνεται γελοία υπόθεση αλλά προσφέρει έτοιμες λύσεις και ασφάλεια —τίποτα δεν μπορεί να πάει στραβά όταν εφαρμόζονται οι πατροπαράδοτοι κανόνες.

Τέλος, τη μακροβιότητα της Ελισάβετ ευνόησε το στάτους της σούπερ σταρ. Είτε την κούραζαν οι τελετές, οι παρελάσεις και το βαρύ στέμμα στο κεφάλι, είτε όχι, απολάμβανε τις ζητωκραυγές, τις χαιρετούρες από την άμαξα και το μπαλκόνι. Αν και δεν καταλάβαινε πώς ο κόσμος έχει γίνει αυτό που έχει γίνει —πολυπολιτισμικότητα, πολιτική ορθότητα, γκέι ζευγάρια, Ίντερνετ, social media κτλ― φαινόταν να τον αποδέχεται. Υπό τον όρον ότι κι εκείνος θα την άφηνε να παραμένει προσκολλημένη στο αριστοκρατικό, προτεσταντικό της ιδεώδες.