Τι θα φορέσεις στο χορό; Το φόρεμα της σταχτοπούτας

«Εκείνη δεν είχε τουαλέτες, ούτε κοσμήματα, τίποτα. Όμως μόνο αυτά της άρεσαν. Ένιωθε πλασμένη γι’ αυτά. Ήθελε τόσο πολύ ν’ αρέσει, να την ποθούν, να είναι σαγηνευτική και περιζήτητη». (Φωτό: ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «COUTURE - THE GREAT DESIGNERS», ΕΚΔ. STEWART TABORI & CHANG)

Tα παραπάνω συμβαίνουν στη Ματίλντ, μια ηρωίδα του Γκi ντε Μoπασάν, που σπαταλά τις λιγοστές οικογενειακές οικονομίες σε μια βραδινή τουαλέτα, για να παραστεί σε χοροεσπερίδα του υπουργείου όπου δουλεύει ο άνδρας της.Στη συνέχεια χάνει το περιδέραιο που είχε δανειστεί για εκείνη τη βραδιά και για δέκα χρόνια, μέχρι να το ξεπληρώσει, ζει στην απόλυτη μιζέρια. Στο διάστημα αυτό κάθεται πότε πότε στο παράθυρο και αντί να την καταριέται, αναπολεί την αλλοτινή εκείνη δεξίωση.Τη βραδιά που «χόρευε με μέθη, με παραφορά, ζαλισμένη από την ευχαρίστηση, δίχως να νοιάζεται πια για τίποτα, απολαμβάνοντας το θρίαμβο της ομορφιάς της, τη δόξα της επιτυχίας της, μέσα σ’ ένα σύννεφο ευτυχίας φτιαγμένο απ’ όλα τα εγκώμια, όλες τις φιλοφρονήσεις, όλους τους πόθους που αφύπνιζε, απ’ αυτή την τόσο πλήρη και γλυκιά για τη γυναικεία ψυχή νίκη» (σσ. από το διήγημα «Το περιδέραιο», μετάφρ. Φοίβος Ι. Πιομπίνος).

Δεν ήταν τυχερή η Ματίλντ, αλλά τουλάχιστον γνώρισε ό,τι καλύτερο μπορεί να ζήσει μια γυναίκα φορώντας μια βραδινή τουαλέτα: το ένδυμα-όχημα που την οδηγεί σε μια πραγματική ολοκλήρωση: σε μια συνάντηση με τον εαυτό της, όπως τον φαντασιωνόταν από την παιδική της ηλικία.

Φωτογραφίες ντουλάπας. Αυτός είναι και ο λόγος που οι περισσότερες γυναίκες συνήθως φυλάνε για πάντα –ακόμα κι αν είναι σίγουρες πως δεν θα τις ξαναφορέσουν ποτέ– όλες τις βραδινές τουαλέτες που έτυχε ν’ αποκτήσουν. Περισσότερο απ’ οποιοδήποτε άλλο ρούχο, οι τουαλέτες στην ντουλάπα λειτουργούν σαν ένα προσωπικό φωτογραφικό άλμπουμ, που θυμίζει στην κάτοχό του (μόνο), πώς έδειχνε όποτε ένιωθε ντυμένη Σταχτοπούτα στο παλάτι.

Αμπιγέ από τα χρόνια του θρύλου. Η Σταχτοπούτα είναι το πιο δημοφιλές και γνωστό παραμύθι, καθώς και ένα από τα παλαιότερα. Υπάρχουν πάνω από 140 εκδοχές του ανά τον κόσμο και η αρχαιότερη είναι κινέζικη. Το βασικό κοινό σημείο όλων είναι ότι η Σταχτοπούτα μεταμορφώνεται με μαγικό τρόπο για να πάει στο χορό όπου συναντά τον πρίγκιπα και ότι εκεί φοράει ένα μακρύ, πλουμιστό, όμορφο φόρεμα (και όχι τα γυάλινα γοβάκια,όπως θα πίστευε κανείς, τα οποία ήταν «εύρημα» που προστέθηκε το 17ο αι.)

Δημιουργική γραφή. Η μεταγραφή του παραμυθιού από τον Charles Perrault είναι αυτή που σήμερα διαβάζεται περισσότερο κι εκείνη στην οποία βασίστηκε η ταινία κινουμένων σχεδίων του Ντίσνεϊ. Ο Perrault έφτιαξε την ιστορία για να αρέσει στην αυλή των Βερσαλλιών και έκανε μερικές δικές του παρεμβάσεις σε ό,τι είχε καταγράψει από την προφορική παράδοση. Από αυτές η πιο ενδιαφέρουσα είναι ότι ο πρίγκιπας δεν αναζητά μόνος του τη Σταχτοπούτα, παρά στέλνει έναν αξιωματικό του να δοκιμάζει σε ποια θα χωρέσει το γυάλινο γοβάκι. Αυτό σημαίνει ότι ο πρίγκιπας δεν είδε ποτέ τη Σταχτοπούτα με τα ρούχα της δουλειάς, δηλαδή εκείνα που φορούσε όταν καθάριζε τις στάχτες στο τζάκι. Όποτε την αντίκρισε εκείνη ήταν σε πολύ glam φάση, με βραδινή τουαλέτα. Αν σκεφτεί κανείς ότι ένα βασικό ηθικό δίδαγμα του παραμυθιού ήταν ότι «το ράσο δεν κάνει τον παπά», είναι αυτονόητο ότι ο Perrault τού παράχωσε, ως υπόρρητη, την κόντρα –αφυπνιστική– ερώτηση: «Πού πας, κοπέλα μου, χωρίς βραδινή τουαλέτα;».

Ο Christian Dior προβάρει την τουαλέτα του για την υψηλή πελάτισσά του Ava Gardner (1956)

H τουαλέτα της Audrey Hepburn σχεδιασμένη από τον Givenchy για το “Funny Face” (1956)

Διάσημο πορτρέτο της Paloma Picasso από τον Horst με Yves Saint Laurent couture (1979)

Τέλη δεκαετίας ’50. Η Αλίκη με φόρεμα Charleston του «Ευαγγελίδη-Κουρτίδη»

Η Μελίνα Μερκούρη δοκιμάζει δημιουργίες του αδελφών Ζωρζέτ στο ατελιέ τους της οδού Ομήρου

Η Marlene Dietrich με την κόρη της, φωτογραφημένη από τον Horst, λανσάρει το New Look του Dior με ένα μάλλινο μαύρο φόρεμα πάνω από σατέν φούστα

Ο Ντίμης Κρίτσας σε ώρα πρόβας, με τη φίλη του Έλλη Λαμπέτη, για τα κοστούμια της θεατρικής παράστασης «Νυφικό κρεβάτι» (1956)

Από το “Christian Dior”, Εκδ. Editions Du Regard – Από το βιβλίο «Ελληνική Μόδα 1900–2000», Δημήτρης Δ. Λυμπερόπουλος

Με συγχωρείτε, αλλά ήρθε η νονά μου. Οι ψυχολόγοι λένε ότι η καλή νεράιδα του παραμυθιού λειτουργεί ως αλληγορία μιας μητρικής, προστατευτικής στοργής, που η Σταχτοπούτα αδίκως στερήθηκε. Οπότε, το ότι χαρίζει με το μαγικό ραβδί της την άμαξα και το φόρεμα στη βαφτισιμιά της αξιολογείται (συνειδητά και υποσυνείδητα) ως μια επιβράβευση μητέρας προς κόρη. Επαγωγικά, η επιβράβευση αυτή «κατοχυρώνει» και το βραδινό φόρεμα ως το καταλληλότερο «κοστούμι» για συνάντηση με «πρίγκιπα». Η λέξη «κοστούμι» δεν είναι τυχαία,αφού, μέσα από αυτό το παραμύθι, οι βραδινές τουαλέτες δίνουν πάντα στη γυναίκα που τις φοράει την αίσθηση ότι έχει μεταμφιεστεί. Επίσης, ότι αυτή η μεταμφίεση την κάνει να βρίσκεται πιο κοντά σε μια ιδανική –ανώτερη– εκδοχή του εαυτού της,την οποία συλλαμβάνει για πρώτη φορά σε πολύ μικρή ηλικία. Επειδή η Σταχτοπούτα είναι παγκοσμίως ένα ιδιαίτερα αγαπητό παραμύθι στα κοριτσάκια και τα αγοράκια ηλικίας 6-10 ετών, τα κλισέ τα οποία παράγει είναι αναλόγως ισχυρά. Για τον ίδιο λόγο, ο θαυμασμός και η αγάπη για μια βραδινή τουαλέτα εκφράζεται συχνά με λέξεις όπως «ονειρεμένη» και «παραμυθένια».

Προσοχή στα βήματα. Κάθε χρόνο στο Παρίσι, στο ξενοδοχείο Crillon, γίνεται ο περίφημος χορός των debutantes. Ζάπλουτες κόρες απ’ όλο τον κόσμο, που μόλις έχουν αποφοιτήσει από το λύκειο, «παρουσιάζονται» στο διεθνές jet set. Ντύνονται με βραδινές τουαλέτες μεγάλων οίκων ραπτικής και μαθαίνουν να χορεύουν βαλς, για να θαυμάσουν τη χάρη τους οι υψηλοί προσκεκλημένοι. Ο θεσμός είναι λίγο αναχρονιστικός. Η σκούφια του κρατάει από το 19ο αι., όπου τότε ήταν αναγκαίος, καθώς τα κορίτσια παρέμεναν κλειδαμπαρωμένα σε παρθεναγωγεία μέχρι να φτάσουν στη σωστή ηλικία που «θα μπορούσε να τα δει» κανείς. Σήμερα, που δεν τίθεται ζήτημα εγκλεισμού τους, η εκδήλωση έχει έναν εντελώς φτιαχτό χαρακτήρα, δίχως ίχνος αυθορμητισμού. Παρ’ όλ’ αυτά συμμετέχουν κοπέλες των οποίων οι γονείς δεν είναι καθόλου γκαγκά (π.χ. φέτος έλαβαν μέρος η κόρη του Κινέζου αρχιτέκτονα Πέι και του τραγουδιστή Phil Collins). Τα ταμπλόιντς γεμίζουν σελίδες με τις «σύγχρονες σταχτοπούτες», όπως συνήθως τις αποκαλούν, και οι μικρές δίνουν συνεντεύξεις στις οποίες όλες λένε πόσο τις δυσκόλεψε η εκμάθηση του βαλς και πόσο πολύ αγαπούν την πρώτη τους τουαλέτα. Αυτό το τελευταίο τουλάχιστον έχει κάποια ουσία, καθώς είναι φυσιολογικό για μια γυναίκα να νιώθει μια διά βίου σύνδεση με την πρώτη της βραδινή τουαλέτα. Τις λίγες φορές που μου δόθηκε η ευκαιρία. Παλιότερα γνώριζες ότι αν έχεις βγάλει εισιτήριο για τις πρώτες σειρές στην όπερα ή για θεωρείο, όφειλες να εμφανιστείς με βραδινή τουαλέτα. Σήμερα ακόμα κι αυτή η τόσο όμορφη και glam συνήθεια ατονεί – ειδικά μεταξύ των νεαρότερων κυριών. Οι ευκαιρίες για εμφανίσεις όπου δεν θα φανείς περισσότερο καλοντυμένη απ’ όσο χρειάζεται (δβ. overdressed) συνεχώς μειώνονται στο δυτικό κόσμο. Στατιστικά οι Αμερικανίδες έχουν πιο πολλές πιθανότητες, μέσα σε μια χρονιά, ν’ απολαύσουν την εμφάνισή τους με βραδινή τουαλέτα,επειδή εκεί συνηθίζονται περισσότερο οι εκδηλώσεις όπου στρώνονται κόκκινα χαλιά. Πάντως,και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού ο «πρίγκιπας» είναι πια ο φακός των παπαράτσι.

Υπέροχο κορσάζ. Για αιώνες η «αρχιτεκτονική» της βραδινής τουαλέτας ακολουθούσε δύο βασικούς τύπους: το σωληνωτό –που ήταν μεσαιωνικής καταγωγής (σ’ αυτόν υπάγεται και η γραμμή Α)– και τον τύπο που γνώρισε τη χρυσή του εποχή στο 18ο αι., δηλαδή στενό κορσάζ και «φούστα-ομπρέλα». Στον 20ό αι. αποδείχτηκε ότι ο κορσές ήταν ρυθμιστικός παράγοντας για τη γεωμετρία της βραδινής τουαλέτας. Όταν εκδιώχθηκε από «εσώρουχο-δικτάτωρ», ο σχεδιασμός της απελευθερώθηκε. Αυτό συνέβη στη δεκαετία του ’20. Στη μόδα τότε μεσουρανούσε το ψαλίδι του Paul Poiret και οι βραδινές τουαλέτες μετατράπηκαν σε ένα σχεδόν επίπεδο καμβά, που επέτρεπε στους μόδιστρους ν’ απλώνουν επάνω του όλα τα σοφιστικέ καλλιτεχνικά μοτίβα που γεννούσε η Art Deco. Σύντομα, όμως, διαπιστώθηκε ότι οι «τετραγωνισμένες» φόρμες έχαναν σε θηλυκότητα ό,τι απλόχερα πρόσφεραν σε διάκοσμο. Η επινόηση της λοξής ραφής από τη Madeleine Vionnet επανέφερε το στενό κορσάζ και διευκόλυνε τη χρήση υφασμάτων σαν το σατέν και λοιπά λεπτά μεταξωτά. Για πολλούς ιστορικούς της μόδας,η λοξή ραφή έφερε μαζί της την έννοια «εντελώς ξώπλατο» και τη μανία με τις δίαιτες.

Λεπτομέρεια από τουαλέτα του1948 του Dior. Πέρλες, χρυσές παγέτες και φτερά παγωνιού κεντημένα πάνω σε μαύρο ντραπέ ύφασμα.

ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ “CHRISTIAN DIOR”, ΕΚΔ.EDITIONS DU REGARD

Οι εξπέρ. Το 1956, ο πρέσβης των ΗΠΑ στη Μαδρίτη πλησίασε ένα φτωχό νέο από τη Δομινικανή Δημοκρατία, που σπούδαζε ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών της πόλης, και του ζήτησε να σχεδιάσει μια βραδινή τουαλέτα για την κόρη του. Ο νεαρός λεγόταν Oscar de la Renta και το Σταχτοπούτα-φόρεμα που σχεδίασε φωτογραφήθηκε για το περιοδικό LIFE. Εκεί το είδε ο διάσημος σχεδιαστής Cristobal Balenciaga και κάλεσε τον Oscar να δουλέψει στο ατελιέ του στη Μαδρίτη. Μέχρι το τέλος τη δεκαετίας του’60 ο Oscar de la Renta είχε αποκτήσει τεράστια φήμη για την πολυτέλεια των εξωφρενικών για την εποχή, αλλά πάντα καλόγουστων βραδινών φορεμάτων του. Για να τα σχεδιάσει αντλούσε έμπνευση από το φλαμένγκο, την εξωτική ανατολή και την ευδιαθεσία της Belle Epoque. Οι δαντέλες, οι μεταλλικές κλωστές, οι χάντρες και άλλα στοιχεία δικής του επινόησης, που για ευκολία θα αποκαλούσε κανείς «διακοσμητικά κουμπιά», καθόρισαν, μαζί με τις δαντέλες και τις πλούσιες αέρινες πτυχές, την προσωπική του «παλέτα» στο σχεδιασμό των βραδινών του δημιουργιών. Επίσης ήταν από τους πρώτους που δημιούργησαν βραδινές τουαλέτες αντλώντας από την αστείρευτη πηγή του φολκλόρ και του έθνικ. Κομμάτια από τη συλλογή του με τίτλο “Gypsy” του 1967 φιγουράρουν στα πιο γνωστά μουσεία μόδας του κόσμου. Στις δεκαετίες του ’20 και του ’30 η Jeanne Lanvin ήταν ήδη grande dame της υψηλής ραπτικής. Σταρ σαν τη Mary Pickford και τη Marlene Dietrich της εμπιστεύονταν τυφλά το στιλ τους. Η Madame Lanvin αγαπούσε τον Boticelli, τα βιτρό και τους ιμπρεσιονιστές. Τα ερεθίσματα που της πρόσφεραν τα μετάφραζε στις βραδινές της τουαλέτες με ένα στιλ πάντα ρομαντικό. Μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου λάνσαρε αυτό που έμεινε στην ιστορία της μόδας ως “War Τime Crinoline” (βλ. Πολεμικό κρινολίνο), επαναφέροντας στη μόδα μια φόρμα που είχε εκλείψει από την εποχή που εξοστρακίστηκε και ο κορσές από τη γυναικεία ντουλάπα. Οι βραδινές της τουαλέτες ξεχωρίζουν για την ατάραχη –σχεδόν κυνική– θηλυκότητά τους. Ωστόσο, όλες πρόσθεταν κι ένα ύφος «κοριτσόπουλου» στις γυναίκες που τις φορούσαν.Αγαπούσε πολύ τα βελούδα σε ένα συγκεκριμένο τόνο του μπλε,που είναι και σήμερα γνωστός ως “Lanvin blue”. Η σπουδαία της καινοτομία ήταν ότι εισήγαγε την έννοια «βραδινή τουαλέτα για παιδιά» και συχνά πρότεινε ασορτί ιδέες για μητέρα και μικρή κόρη. Ο Valentino αγαπάει γενικά τα φορέματα, πόσο μάλλον τις βραδινές τουαλέτες. Θα έλεγε κανείς ότι αν μπορούσε δεν θα σχεδίαζε ποτέ γυναικεία παντελόνια ή κοστούμια. Όποτε το μολύβι του αγγίζει το χαρτί για να σχεδιάσει ένα βραδινό φόρεμα γίνεται ρομαντικό, ονειροπόλο και υμνεί τη νεότητα. Προτιμά τις φόρμες που δεν σφίγγουν το σώμα και έχουν μια αιθέρια κίνηση. Είναι επίσης ο κατ’ εξοχήν μετρ των τύπων τουλίπα και balloon. Λατρεύει τα άνθη ως μοτίβο και συχνά τα κορσάζ του θυμίζουν πέταλο λουλουδιού. Ο Alexander McQueen, τα τελευταία χρόνια που τα ρούχα του μπορούν να φορεθούν κι εκτός πασαρέλας, έχει ξεκαθαρίσει ότι η γυναίκα το βράδυ πρέπει να δείχνει σαν σεξπιρική Οφηλία με ψυχή Αμαζόνας. Το μαγικό του ψαλίδι έχει τιθασεύσει υφάσματα που κανείς πριν δεν θα διανοείτο να χρησιμοποιήσει γι’ αυτόν το σκοπό.

Σκίτσο του Rene Gruau για τουαλέτα του Cristobal Balenciaga (Μάρτιος 1955)

Από το βιβλίο “FASHION”, Εκδ. TASCHEN

Αιώνια πίστη. Η Barbara Cartland, η μυθική φιγούρα της ροζ λογοτεχνίας που κληροδότησε στην παγκόσμια λογοτεχνία πάνω από 700 ρομάντζα του είδους, είχε ζητήσει στη διαθήκη της να ταφεί με μια ροζ βραδινή τουαλέτα. Το οποίο κι έγινε. Η προσήλωσή της στο είδος ήταν υποδειγματική καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της. Αλλά έζησε το μεγαλύτερο μέρος της σε μια άλλη εποχή. Μπορεί σήμερα πολλοί νέοι σχεδιαστές να προτείνουν cocktail dresses για περιστάσεις που παλιότερα οι βραδινές τουαλέτες θα ήταν επιβεβλημένες. Μπορεί επίσης οι προτάσεις τους να βρίσκουν όλο και περισσότερη ανταπόκριση από το αγοραστικό κοινό. Ωστόσο,έστω και μόνο θαυμάζοντας editorial μόδας, οι γυναίκες όλου του κόσμου θα φαντασιώνονται πάντα βραδινές τουαλέτες, με τον τρόπο που το έκανε η Barbara Cartland, γιατί αυτό εγγράφεται από νωρίς στο κύτταρό τους.