Η βιομηχανία μόδας και το wabi-sabi: Πώς εξοστρακίστηκαν οι όμορφες φθορές του χρόνου

Πλέον σε όποιο κατάστημα ένδυσης και να πας θα βρεις στα ράφια ρούχα, από ακριβά κασμιρένια πουλόβερ μέχρι απλά βαμβακερά t-shirts, που θα βρεθούν στην καλύτερη τους φόρμα μόνο όταν είναι καινούργια. Από τη στιγμή που θα κόψουμε τις ετικέτες και θα αρχίσουμε να τα φοράμε και να τα πλένουμε αρχίζουν να χάνουν τη ζωντάνια και το σχήμα τους. Παρόλα αυτά, στη σύντομη διάρκεια της ζωής τους, σχεδόν κανείς από εμάς δεν πρόκειται να σκεφτεί να τα επιδιορθώσει προκειμένου να συνεχίσει να τα φοράει.

Τα ρούχα αποτελούν το καλύτερο παράδειγμα για το πως αλλάζει η σχέση μας με τα υλικά αγαθά. Πριν από 20 ή 30 χρόνια δεν υπήρχε καμιά σχέση στην ποσότητα των φθηνών ρούχων και παπουτσιών που μας «παρακαλάνε» να τα αγοράσουμε από τις βιτρίνες ή την οθόνη του κινητού μας. Όταν κάτι χαλούσε, ήταν σχεδόν υποχρεωτικό να το επιδιορθώσεις και να συνεχίσεις να το φοράς. Είναι πλέον πιο εύκολο να πετάς τα παλιά πράγματα και να αγοράσεις κάτι καινούργιο. Σύμφωνα με μελέτη της McKinsey, η παγκόσμια παραγωγή ρούχων διπλασιάστηκε, από το 2000 ως το 2014, και ο μέσος αριθμός των κολεξιόν που παρουσιάζουν κάθε χρόνο οι μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρείες ένδυσης αυξήθηκε από 2 σε 5, μεταξύ 2000 και 2011. Ταυτόχρονα, φοράμε πολύ λιγότερες φορές ότι αγοράζουμε πριν το ξεφορτωθούμε, περισσότερα από τα μισά ρούχα τα «πετάμε» στην άκρη πριν περάσει ούτε ένας χρόνος. Το Harvard Business Review, μελετώντας τον τρόπο που οι επιχειρήσεις θα μπορούσαν να ακολουθήσουν το success story της Zara, τονίζει ότι πρέπει να μιμηθούν τις πρακτικές της βιομηχανίας υψηλής τεχνολογίας στην οποία «οι κύκλοι ζωής των προϊόντων είναι πολύ σύντομοι». Κάπως έτσι, είμαστε (σχεδόν) όλοι χαρούμενοι. Η παγκόσμια βιομηχανία της “fast-food” ένδυσης που βλέπει τις πωλήσεις της να απογειώνονται και εμείς που αγοράζουμε συνέχεια για να ικανοποιούμε την καταναλωτική μας μανία. 

Όλοι ικανοποιημένοι; Όχι ακριβώς. Για αυτή την τεράστια παραγωγή ρούχων καταναλώνονται ασύλληπτες ποσότητες φυσικών πόρων. Σύμφωνα με την WWF, για το βαμβάκι ενός και μόνο t-shirt χρειάζονται 2.700 λίτρα νερού. Επίσης, με το ποσοστό ανακύκλωσης να φθάνει μόλις το 1% οι χώροι υγειονομικής ταφής των σκουπιδιών σε όλο τον κόσμο είναι γεμάτοι από σχεδόν καινούργια τζιν και πουκάμισα. Σύμφωνα, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εργασίας η παιδική εργασία είναι μια σύγχρονη μάστιγα. Σχεδόν 170 εκατομμύρια παιδιά που εργάζονται παγκοσμίως, πολλά από αυτά στη βιομηχανία μόδας, σε άθλιες συνθήκες για περισσότερες από 18 ώρες την ημέρα.

Πέρα από τα παραπάνω, υπάρχει και το ψυχολογικό κόστος για όλους εμάς, τους καταναλωτές. Αποφεύγουμε πλέον να αγοράζουμε ρούχα που βελτιώνονται με την πάροδο του χρόνου. Ρούχα, από υψηλής ποιότητας υλικά, που ομορφαίνουν όσο τα συνηθίζουμε. Που μαλακώνουν και δένουν πάνω στο σώμα μας, που αναπτύσσουν μικρές όμορφες ατέλειες, που μας προκαλούν συναισθηματική φόρτιση καθώς περνάει ο χρόνος και έρχεται η φθορά. Που εκπέμπουν αυτό που στη ιαπωνική αισθητική είναι γνωστό ως wabi-sabi, την κοσμοθεωρία που αποδέχεται και προκρίνει την αποδοχή της παροδικότητας και της ατέλειας του κόσμου που μας περιβάλλει.

Σύμφωνα με τον Leonard Koren, το wabi-sabi καταλαμβάνει «στο ιαπωνικό πάνθεο των αισθητικών αξιών την θέση που έχουν τα αρχαία ελληνικά ιδεώδη ομορφιάς και τελειότητας στη Δύση». Ο Andrew Juniper, συγγραφέας του "Wabi Sabi: The Japanese Art of Impermanence", σημειώνει ότι «ένα αντικείμενο είναι wabi-sabi αν μπορεί να μας επιφέρει μια εσωτερική αίσθηση γαλήνιας μελαγχολίας και πνευματικής επιθυμίας». Για τον Richard Powell το wabi-sabi «εμπεριέχει 3 απλές αλήθειες: τίποτα δεν διαρκεί παντοτινά, τίποτα δεν είναι ολοκληρωμένο και τίποτα δεν είναι τέλειο».

Δεν πρέπει όμως να μπερδευόμαστε, το wabi-sabi δεν υπάρχει σε όλα τα παλιά αντικείμενα. Τα φανταχτερά και ομοιόμορφα υλικά δεν το έχουν ακόμα κι αν έχουν μεγάλη ηλικία (για παράδειγμα, δεν θα βλέπαμε πολλά από αυτά που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε wabi sabi στο Παλάτι των Βερσαλλιών). Ούτε είναι ορατό σε ρούχα που έχουν ξεχειλώσει και έχουν λεκέδες από λάδι. Είναι εμφανές σε αντικείμενα που συμμορφώνονται με συγκεκριμένες αρχές σχεδίασης όπως η ύπαρξη υλικών «των οποίων η αποσύνθεση είναι εκφραστική και ελκυστική».

Αυτές είναι οι ιδιότητες που κινδυνεύουν να χαθούν καθώς τα ρούχα μας από μακράς διάρκειας γίνονται fast food. Οι ντουλάπες μας γεμίζουν όλο και περισσότερο με συνθετικά υλικά και αυτά τα υφάσματα δεν φαίνονται καλύτερα με την πάροδο του χρόνου. Τα ρούχα έγιναν εύκολα αντικαταστάσιμα, έχασαν την αξία τους. Σταμάτησαν να σημαίνουν κάτι, να είναι φροντισμένα αλλά με εμφανή τα σημάδια του χρόνου. Χρειάζεται χρόνος και προσπάθεια για να αποκτήσουν τα πράγματα που αγαπάμε με αυτές τις ιδιότητες. Αλλά όταν γίνεται, νιώθουμε καλύτερα.