Κορωνοϊός: Θα είναι η χειρουργική μάσκα το σύμβολο του 2020;

Αν υπάρχει κάτι που να συμβολίζει τη σύγχυση και τον φόβο, το άγχος και την αγωνία των ημερών του κορωνοϊού, αυτό είναι σίγουρα η χειρουργική μάσκα. Όταν κάποιος θα ψάχνει πληροφορίες για την πανδημία του 2020, όταν τα παιδιά θα διαβάζουν για αυτήν στα βιβλία ιστορίας, αυτές οι λευκές ή μπλε υφασμάτινες μάσκες που καλύπτουν μύτη και στόμα θα πρωταγωνιστούν σε όλες τις φωτογραφίες.

Έκαναν την εμφάνισή τους πρώτα στην Ασία -οι Κινέζοι τις χρησιμοποιούσαν ήδη εδώ και χρόνια για να αποφεύγουν τις μεταδοτικές ασθένειες λόγω συνωστισμού- μετά στην Ευρώπη και τώρα βρίσκονται παντού. Ή μάλλον τις ψάχνουν παντού, αφού υπάρχει πολύ μεγάλη έλλειψη την οποία προσπαθούν να καλύψουν τα fashion brands αλλάζοντας την παραγωγή τους.

Οι μάσκες, ένα αξεσουάρ που εφευρέθηκε στα μέσα του 1890, έχουν αντιπροσωπεύσει την προστασία από τη μόλυνση και τις ασθένειες, την αλληλεγγύη, τη διαμαρτυρία, το ρατσισμό, τη μόδα και τώρα την πανδημία. Πώς φτάσαμε ως εδώ;

Η ιστορία πίσω από την εφεύρεση

Σύμφωνα με το άρθρο του John L.Spooner «Η ιστορία των χειρουργικών μασκών» του 1967, οι μάσκες εμφανίστηκαν στο τέλος του 19ου αιώνα. Οι γιατροί ανακάλυψαν ότι υπήρχε πιθανότητα να μεταφέρουν με την εκπνοή τους αερόβια βακτήρια στις ανοιχτές πληγές των ασθενών, κατά τη διάρκεια ενός χειρουργείου, τα οποία προκαλούσαν σηψαιμία. Αναζήτησαν λοιπόν ένα προστατευτικό μέτρο. Στην αρχή χρησιμοποίησαν μια γάζα, ενώ πραγματοποιώντας δοκιμές συνειδητοποίησαν ότι όσες περισσότερες στρώσεις γάζας υπήρχαν, τόσο πιο αποτελεσματική ήταν η μάσκα.  Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση της είναι από τον γάλλο χειρουργό Paul Berger, κατά τη διάρκεια ενός χειρουργείου το 1897 στο Παρίσι. 

Το 1910 οι κινεζικές αρχές που γενικά αμφισβητούσαν τις πρακτικές της δυτικής ιατρικής, ανέθεσαν στον Wu Lienteh, κινέζο γιατρό με σπουδές στο Cambridge, να βρει τρόπο να περιορίσει την εξάπλωση της πνευμονικής πανούκλας. Εκείνος επιβεβαίωσε ότι η πανούκλα δεν εξαπλωνόταν από τους αρουραίους αλλά από τον αέρα. Συνέστησε λοιπόν τη χρήση των μασκών, η οποία φαίνεται ότι μείωσε πάρα πολύ τον αριθμό των επικείμενων νεκρών από την επιδημία. Επιπλέον, η χρήση των μασκών τοποθετούσε την Κίνα ανάμεσα στα μοντέρνα, επιστημονικά κράτη και γι' αυτό ο Wu φρόντισε να φωτογραφίζονται οι περισσότερες επεμβάσεις που πραγματοποιούνταν με τη χρήση μάσκας. 8 χρόνια αργότερα είχαν γίνει παγκόσμιο φαινόμενο και υιοθετήθηκαν αμέσως μόλις ξέσπασε η ισπανική γρίπη.

Οι συμβολισμοί

Στη Δύση, η χρήση των μασκών μειώθηκε σημαντικά μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην Κίνα όμως παρέμεινε σύμβολο ιατρικού νεωτερισμού και συνέχισαν να χρησιμοποιούνται ακόμα και από το κομμουνιστικό καθεστώς. Από το τέλος του 20ου αιώνα, οι μάσκες στην Ασία χρησιμοποιούνται ενάντια στην μόλυνση του αέρα και αποτελούν σχόλιο πάνω στην κλιματική αλλαγή. Η εμφάνιση του SARS το 2002 τις έκανε ακόμα πιο δημοφιλείς και περνούσε το μήνυμα της ευαισθητοποίησης για την υγεία και το καθήκον των πολιτών. Όπως το 1911, έτσι και τότε, οι φωτογραφίες χιλιάδων ανθρώπων να φορούν μάσκα έκαναν τον γύρο του κόσμου.

Έρευνες πάνω στην πανδημία του SARS, έδειξαν ότι η χρήση μάσκας δημιουργούσε οικειότητα και εμπιστοσύνη ανάμεσα στους ανθρώπους λόγω του κινδύνου. Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Peter Baehr, το ίδιο ισχύει και σήμερα: «Η κουλτούρα της μάσκας δημιουργεί την αίσθηση της κοινής μοίρας, της αμοιβαίας υποχρέωσης και του πολιτικού καθήκοντος. Ουσιαστικά ενώνει τους ανθρώπους υπό την κοινή απειλή και μειώνει τον κίνδυνο ρατσιστικών τάσεων ενάντια στους μολυσμένους».

Αν το θέμα του ρατσισμού ακούγεται τραβηγμένο, στην πανδημία του COVID-19, η οποία ξεκίνησε από την Κίνα, πολλοί αντιμετώπιζαν με επιφύλαξη τους Κινέζους ενώ πολλά μεγάλα μέσα ενημέρωσης, όπως οι The New York Times, κατηγορήθηκαν ότι προωθούν ένα στερεότυπο γιατί χρησιμοποιούσαν φωτογραφίες Ασιατών με μάσκες σε άρθρα που αφορούσαν το ξέσπασμα του ιού στη Νέα Υόρκη.

Μια άλλη διάσταση ως σύμβολο απέκτησε η μάσκα πρόσφατα στο Χονγκ Κονγκ, στις διαμαρτυρίες κατά του Πεκίνου. Οι διαμαρτυρόμενοι φορούσαν μαύρες μάσκες ως πολιτική δήλωση αλλά και ως μέσο προστασίας από τις κάμερες παρακολούθησης. Ήταν τόσο δημοφιλής η χρήση τους που η κυβέρνηση έφτασε στο σημείο να της απαγορεύσει, κάνοντάς τις με αυτό τον τρόπο σύμβολο επανάστασης.

Η μόδα δεν μπορούσε φυσικά να μην τοποθετηθεί στο «αξεσουάρ του 21ου αιώνα», οπότε ήδη από το 2014 αρχίσαμε να τις βλέπουμε στις πασαρέλες μεγάλων οίκων -Masha Ma, Ayo & Teo, Off White, Palm Angels, Fendi. Λίγους μήνες πριν -αν και μοιάζουν αιώνες πια- η Billie Eilish φόρεσε gucci μάσκα ασορτί με το κοστούμι της στα Grammys ως μέρος του μηνύματος ότι το σώμα της είναι δικό της «για τα δικά της μάτια μόνο».

Φτάνοντας στο σήμερα

Από τις πρώτες ημέρες που η πανδημία έφτασε στην Ευρώπη και την Αμερική, πολλοί celebrities άρχισαν να ανεβάζουν φωτογραφίες στο Instagram φορώντας μάσκες.

Κανείς φυσικά δεν είχε προβλέψει την έκταση που θα λάμβανε η επιδημία του COVID-19 και πως τα παγκόσμια αποθέματα σε μάσκες και αντισηπτικά θα αντιμετώπιζαν έλλειψη τόσο σύντομα. Παρά το γεγονός ότι οι ειδικοί εξηγούν ξανά και ξανά πως η μάσκα πρέπει να φοράται από εκείνον που έχει την μόλυνση για να μειωθεί η διασπορά και όχι από τους υγιείς, οι άνθρωποι φαίνεται να βρίσκουν στη χρήση μάσκας μια παρηγοριά και έναν τρόπο να αυξήσουν τις πιθανότητες να μην κολλήσουν αυτόν τον αόρατο εχθρό. 

Ευτυχώς, πολλοί οίκοι μόδας και brands αντιμετωπίζουν με ευαισθησία την παγκόσμια κρίση των πωλήσεών τους, αλλάζοντας την παραγωγή στα εργοστάσιά τους προκειμένου να βοηθήσουν στην έλλειψη μασκών και ιατρικού προστατευτικού εξοπλισμού την παγκόσμια κοινότητα. Ακόμα και οι σειρές ιατρικού περιεχομένου, όπως το Grey's Anatomy, αποφάσισαν να δωρίσουν τις προμήθειές τους προκειμένου να συνεισφέρουν όσο μπορούν. 

Για ακόμη μια φορά στην ιστορία, οι φωτογραφίες εκατομμυρίων ανθρώπων με μάσκες πλημμυρίζουν τα μέσα ενημέρωσης, επιβεβαιώνοντας τις υπόνοιες ότι η μάσκα θα αποτελεί το σύμβολο όχι μόνο του 2020 αλλά ολόκληρου του 21ου αιώνα. Φυσικά, είναι νωρίς για να ξέρουμε την έκβαση αυτής της πανδημίας, το μόνο που ξέρουμε ήδη είναι ότι με μάσκα ή χωρίς, στεκόμαστε ενωμένοι απέναντι στον ιό που απειλεί να αφανίσει τη ζωή όπως την ξέραμε.