Μόδα: από το unisex στο non binary

Ο όρος unisex είναι κάπως παλιακός και προσδιορίζει µια ενδυµατολογική τάση στην οποία απουσιάζει τόσο η θηλυκότητα όσο και η αρρενωπότητα: τα unisex ρούχα φοριούνται τόσο από άνδρες όσο κι από γυναίκες. 

Στα 70s, µαζί µε το δεύτερο φεµινιστικό κίνηµα, φούντωσε η unisex αισθητική. Στους δρόµους κυκλοφορούσαν αγόρια και κορίτσια µε µακριά µαλλιά και πανοµοιότυπα ρούχα· σε µια εποχή µάλιστα, που τα πειράγµατα προς τις γυναίκες ήταν σύνηθες φαινόµενο — αν κάποιος κοιτούσε από πίσω τα αγόρια συχνά δεν ξεχώριζε το φύλο τους, µε αποτέλεσµα τραγελαφικές  καταστάσεις.

To androgynous style ως όρος προκύπτει φυσικά από την ελληνική λέξη ανδρόγυνο/γύνανδρο και περιγράφει ένα στιλ το οποίο συνδυάζει αυτά τα δύο χαρακτηριστικά, θολώνοντας τη διαχωριστική γραµµή ανάµεσα στα δύο φύλα. Ήδη από τη δεκαετία του ’20 η Coco Chanel άρχισε να χρησιµοποιεί κοµµάτια της ανδρικής ένδυσης στις γυναικείες κολεξιόν της, ενώ στα 60s ο Yves Saint Laurent απογείωσε αυτή την τάση στην υψηλή ραπτική για κυρίες, τόσο µε το δερµάτινο µπουφάν των µηχανόβιων biker jacket (1960) όσο και µε το εµβληµατικό smoking (1962), το επίσηµο ανδρικό ένδυµα που έβαλε στη γυναικεία γκαρνταρόµπα.

Όσο για τους τονισµένους ώµους —που έµοιαζαν µε ανδρικούς— του power dressing των 80s, αποτελούσαν «εξάρτηµα» στη στολή της εργαζόµενης γυναίκας η οποία διεκδικούσε µαχητικά ίσες ευκαιρίες µε τον άνδρα στην επαγγελµατική ανέλιξη. Στα περιοδικά της εποχής φιγουράριζαν γυναίκες µε κοντοκουρεµένα µαλλιά και σακάκια µε ογκώδεις βάτες που κάπνιζαν θηριώδη πούρα. Αυτή ακριβώς η µετατόπιση ρούχων από την ανδρική στη γυναικεία ντουλάπα σήµαινε πολλά όχι µόνο για τη µόδα αλλά και για το φεµινιστικό κίνηµα. 

Έγινε όμως μετατόπιση προς την αντίθετη κατεύθυνση;

Όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, η φούστα ή το φόρεµα για άνδρες είναι πιο παλιό ένδυµα από το παντελόνι για γυναίκες: από τις πτυχωτές χλαµύδες της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώµης, µέχρι τις φουστανέλες των τσολιάδων, τις σκοτσέζικες φούστες, τα γιαπωνέζικα κιµονό και τα σαρόνγκ της Ινδονησίας, τα ιστορικά παραδείγµατα είναι πολλά κι ενδιαφέροντα.

Στη µόδα του 20ού αιώνα, ο Pierre Cardin στη συλλογή του 1964 «Cosmocorps» ανέδειξε µια Space Age ρευστόφυλη ενδυµατολογική αντίληψη µε αµάνικες τουνίκ, ολόσωµα κορµάκια, ζέρσεϊ παντελόνια, καπέλα κάσκες και φουτουριστικά κοσµήµατα που φόρεσαν και οι πρωτοποριακοί άνδρες της εποχής, όπως ο Σαλβατόρ Νταλί ή ο Αλέν Ντελόν. Όσο για τον Λονδρέζο Ossi Clark, πρότεινε διαφανείς σιφόν πουκαµίσες και βελούδινα παντελόνια που φορέθηκαν εξίσου φανατικά από άτοµα και των δύο φύλων. Ο Πίτερ Γκέιµπριελ φωτογραφήθηκε µε κόκκινο Ossi Clark φόρεµα και κεφάλι αλεπούς, για το εξώφυλλο του δίσκου των Genesis «Foxtrot».

Οι καλλιτέχνες —κυρίως οι μουσικοί— συχνά θόλωναν τη διαχωριστική γραµµή µεταξύ γυναικείας και ανδρικής µόδας, είτε αυτό αφορούσε µεµονωµένους τραγουδιστές, όπως ο Mick Jagger ή ο Lou Reed, είτε µουσικά κινήµατα που χαρακτηρίζονταν από αµφισεξουαλικότητα, όπως ήταν το glam rock της δεκαετίας του ’70 µε τόνους γκλίτερ, πολύχρωµα µποά και ψηλά τακούνια. To στιλ εδραίωσαν στη λονδρέζικη µουσική σκηνή ο Marc Bolan και ο David Bowie, ενώ στη νεοϋορκέζικη κυριάρχησε το συγκρότηµα των New York Dolls.

Αμφισημία, ασάφεια και αποδόμηση των έµφυλων προτύπων έφεραν στις πασαρέλες και οι Γιαπωνέζοι σχεδιαστές των 80s, όπως ο Issey Miyake, ο Yoji Yamamoto και ο Rei Kawakubo, προβάλλοντας τη φυλοακαθόριστη µόδα, ενώ το 1985 ο Jean Paul Gaultier λάνσαρε τη φούστα για άνδρες που πληµµύρισε τα περιοδικά µόδας, σπάζοντας ένα από τα µεγαλύτερα ταµπού του 20ού αιώνα.

Σε γενικές γραμμές —με ελάχιστες εξαιρέσεις— µέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα η βιοµηχανία της µόδας ακολούθησε τον παραδοσιακό διαχωρισµό των φύλων (αρσενικό-θηλυκό). Στη σηµερινή εποχή έχουν επέλθει σηµαντικές ανατροπές στα κατεστηµένα κοινωνικά πρότυπα σε σχέση µε το βιολογικό φύλο (sex) και την έµφυλη ταυτότητα (gender)· οι διαµάχες που ξεκίνησαν από τα µέσα του προηγούµενου αιώνα γύρω από την κοινωνική ορατότητα και συµπερίληψη έχουν καρποφορήσει και το LGBTQI+ κίνηµα έχει θέσει τη δική του ατζέντα στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι η βεντάλια των επιλογών ως προς την ένδυση έχει ανοίξει, ενώ έχουν γίνει σηµαντικά βήµατα από τη βιοµηχανία της µόδας στο σύνολό της προς την κατεύθυνση µιας gender fluid αισθητικής που καταργεί τις διακρίσεις φύλου. Τα ρούχα, τα µαλλιά, το µακιγιάζ είναι ορατά σηµεία της εξωτερικής εµφάνισης και βοηθούν στον καθορισµό της ταυτότητας που επιλέγει το κάθε άτοµο· συχνά επικοινωνώντας προς τα έξω µερικές από τις βαθύτερες αλήθειες του.

Ο όρος «non binary» (µη δυαδικό/φυλοακαθόριστο) περιγράφει το άτοµο που δεν προσδιορίζεται ως άνδρας ή γυναίκα αλλά οτιδήποτε ενδιάµεσο, ενώ χρησιµοποιείται και ως όρος οµπρέλα για τις ταυτότητες agender, bigender, genderqueer, gender-fluid. Σύµφωνα µε πρόσφατες µελέτες, στις ΗΠΑ περίπου το 23% της Gen Z αυτοπροσδιορίζεται χρησιµοποιώντας την ουδέτερη αντωνυµία they/them. Αυτό το κοινό αποτελεί το νέο target group στη µόδα· η ενδυµατολογική στάση διάσηµων, νέων καλλιτεχνών —όπως οι India Moore, Miley Cyrus, Zendaya, Timothée Chalamet, Emma Corrin, Bad Bunny, Jonathan Van Ness, µεταξύ πολλών άλλων— θεωρείται κοινωνική δήλωση που επηρεάζει την αισθητική της κοινής γνώµης: δεν έχει σηµασία τι φοράς· να φοράς ό,τι σε κάνει να νιώθεις καλύτερα µέσα στο σώµα σου.

Έτσι, στα μεγάλα queer φεστιβάλ όπως το Pride, οι εταιρείες συναγωνίζονται ποια θα λανσάρει περισσότερα προϊόντα φιλικά προς τις LGBTQI+ κοινότητες. Στις Ηνωµένες Πολιτείες ο µέσος όρος των προϊόντων που έχουν unisex ή genderless ετικέτα έχουν αυξηθεί κατά 500% τα τελευταία 20 χρόνια, ενώ η ευρωπαϊκή αγορά ακολουθεί µε αυξητική τάση της τάξης του 350%. Καθώς η αγοραστική αυτή απαίτηση γιγαντώνεται στη νέα γενιά καταναλωτών, η βιοµηχανία της µόδας καλείται να αποκωδικοποιήσει αυτήν την ανάγκη σε σχέση µε το µέλλον του εµπορίου και τις στρατηγικές πωλήσεων. Ήδη η non binary αισθητική εκπροσωπείται δυναµικά στις διεθνείς πασαρέλες, σε προϊόντα όλων των κατηγοριών: φούστες, φορέµατα, σουτιέν και κορσέδες —ρούχα που παραδοσιακά θεωρούνται γυναικεία— δειγµατίζονται από άνδρες ή non binary µοντέλα (Grace Valentine, Magdaleno Delgado, Fish Fiorucci), ενώ κλασικά ανδρικά ενδύµατα όπως αυστηρά δοµηµένα κοστούµια (tailored suits) συνδυάζονται µε clutch τσαντάκια και ψηλοτάκουνες γόβες που διασχίζουν µε άνετο, ζωηρό βήµα τη διαχωριστική γραµµή ανάµεσα στα φύλα.

Εταιρείες κολοσσοί, όπως ο ιταλικός οίκος πολυτελών ειδών Gucci, προµηθεύουν την gender fluid αγορά µε αντίστοιχες συλλογές· η «Gucci MX collection» (2020) έπαιξε µε την έννοια των φύλων, µε ρούχα που απευθύνονταν σε όλ@ και περιλαµβάνονταν εξίσου τόσο στην ανδρική όσο και στη γυναικεία σειρά: «Παίζοντας µε τη δοµική φύση του φύλου, το MX project υπογραµµίζει την επιτελεστική φύση όσων φοράµε παρουσιάζοντας την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα ως σχετικές έννοιες». Παράλληλα, η LGBTQI+ κοινότητα πρόσκειται σε εταιρείες µόδας µε σχεδιαστές που δουλεύουν αποκλειστικά στη δηµιουργία της queer ενδυµατολογικής σκηνής. Ενδεικτικά αναφέρω τον ριζοσπάστη Σκoτσέζο σχεδιαστή, εικονογράφο και στιλίστα Charles Jeffrey της φίρµας Loverboy,  που διαθέτει στην αγορά ρούχα µε επιρροές από τη λονδρέζικη glam rock και punk σκηνή των 70s και 80s — τα φορούν καλλιτέχνες όπως ο Harry Styles και η Tilda Swinton.

Ο Βρετανο-αμερικανός Harris Reed, γνωστός και ως ο σχεδιαστής που έφτιαξε τα ρούχα για τη φωτογράφιση του Harry Styles στο εξώφυλλο της «Vogue» σε λιγότερο από µια εβδοµάδα, είναι η επιλογή πολλών celebrities που προτιµούν gender fluid εµφανίσεις. Η ελαφρώς βικτωριανή αισθητική της φίρµας του Reed περιγράφεται ως «Romanticism Gone Nonbinary». Όσο για τη streetwear νεοϋορκέζικη επιχείρηση Nicopanda, λανσάρει στους δρόµους πολύχρωµα φορέµατα από τούλι, hoodies µε γραφιστικά µοτίβα και ολόσωµες φόρµες µε έντονα prints, που αντανακλούν το προσωπικό στιλ του ιδρυτή της, Nicola Formichetti, επιδραστικού style icon της Νέας Υόρκης. Ανάµεσα στις δηµιουργίες του συγκαταλέγεται και το περιβόητο «meat dress» της Lady Gaga. Και η λίστα συνεχίζεται.

Οι Gen Zers θεωρούν τη ρευστόφυλη µόδα κάτι περισσότερο από µόδα· είναι fashion statement και συνειδητή στάση ζωής που απαιτεί ξεχωριστά για το κάθε άτοµο το δικαίωµα να κάνει ορατό το πιο αυθεντικό κοµµάτι του εαυτού του. Τα ζητήµατα της έµφυλης ταυτότητας βρίσκονται πολύ ψηλά στην πολιτική ατζέντα ενός µέρους της νεολαίας στη ∆ύση, µαζί και το body positivity, την ηθική µόδα, τον αγώνα για την κλιµατική αλλαγή και το αντιρατσιστικό κίνηµα. Η µόδα του µέλλοντος θα συνεχίσει να προσαρµόζεται στις απαιτήσεις των καιρών· όσο υπάρχουν ανοιχτά κοινωνικά ζητήµατα οι βελονιές της πρωτοπορίας θα εξακολουθούν να υφαίνουν µε τα υλικά αυτά το ρούχο της ανθρωπότητας.

* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ειδική έκδοση για τα 20 χρόνια Athens Voice «Επιβιώνοντας στον 21ο αιώνα - Οι πολιτικές, οι τάσεις, τα ρεύµατα της εποχής µας», σε επιµέλεια Σώτης Τριανταφύλλου