Salvatore Ferragamo: Η «ανατομία» ενός παπουτσιού

«Η φύση μάς έχει προικίσει με ένα ζευγάρι τέλεια πόδια. Αν χαλάσουν, θα φταίνε τα ελαττωματικά παπούτσια που τους φοράμε. Ας μην υποβάλλουμε τους εαυτούς μας σε τέτοια βασανιστήρια, ούτε καν για να ικανοποιήσουμε για δυο στιγμές τη ματαιοδοξία μας. Μπορούμε όλοι να περπατάμε χαρούμενοι και ευτυχισμένοι φορώντας άνετα, εκλεπτυσμένα, υπέροχα παπούτσια. Αυτό είναι το έργο της ζωής μου: να φτιάχνω τέλεια παπούτσια. Και αρνούμαι να βάλω το όνομά μου σε εκείνα που δεν είναι», έγραφε στην αυτοβιογραφία του το 1957 ο μεγάλος οραματιστής, πρωτοπόρος, «εφευρέτης-ανατόμος» υποδηματοποιός Salvatore Ferragamo.

Salvatore Ferragamo: Ο φτωχός Ναπολιτάνος

Γεννήθηκε το 1898 στο Μπονίτο, ένα χωριό στα περίχωρα της Νάπολης. Ήταν το ενδέκατο από τα 14 παιδιά της φτωχής οικογένειας. Από μικρό αγόρι το όνειρό του ήταν να γίνει υποδηματοποιός. Περνούσε ώρες παρακολουθώντας υπνωτισμένος τον τσαγκάρη του χωριού να δουλεύει την τέχνη του. Ο πατέρας του είχε αντίθετη γνώμη. Η δουλειά του τσαγκάρη ήταν ένα «ταπεινό» και διόλου φιλόδοξο επάγγελμα. Δεν το ενέκρινε. Όταν όμως ήρθε η ώρα για την αδελφή του Σαλβατόρε, Τζιουσεππίνα, να λάβει την πρώτη της κοινωνία, η οικογένεια Ferragamo δεν είχε τα χρήματα για να της αγοράσει ένα ζευγάρι λευκά παπούτσια που έπρεπε να φορέσει όπως όριζε η παράδοση. Και θα ήταν μεγάλη ντροπή για την οικογένεια. Ο Σαλβατόρε δανείστηκε καρφιά, κλωστές, χοντρό λευκό καμβά και τα απαραίτητα εργαλεία από τον τσαγκάρη του Μπονίτο. Εκείνη τη νύχτα, άρχισε κρυφά να φτιάχνει το πρώτο του ζευγάρι παπούτσια. Το πρωί ήταν έτοιμο. Η αδερφή του πήγε στην εκκλησία με τα υπέροχα λευκά παπουτσάκια της που εξέπληξαν ευχάριστα οικογένεια και ποίμνιο. Ο Σαλβατόρε ήταν μόλις εννέα ετών. Και εκείνα τα λευκά παπουτσάκια ήταν αρκετά για να μαλακώσουν και τον άκαμπτο πατέρα του. Το μέλλον επιφύλασσε τεράστια πράγματα για τον μικρό υποδηματοποιό.

Από το Μπονίτο στη Σάντα Μπάρμπαρα

Με μόνα εφόδια την αστείρευτη φαντασία και το πείσμα του, ο Salvatore Ferragamo θα «εγκαταλείψει» το μικρό Μπονίτο για την Αμερική όπου θα ανοίξει το 1915 το πρώτο του κατάστημα επισκευής υποδημάτων στη Σάντα Μπάρμπαρα της Καλιφόρνια. Ήδη ένας δημοφιλής τουριστικός προορισμός, η πόλη τον είχε μαγέψει αποκαλύπτοντάς του τοπία που του θύμιζαν την Ιταλία. Ήταν όμως και ο τόπος που «φιλοξενούσε» και τα πρώτα μεγάλα κινηματογραφικά στούντιο. Ο Σαλβατόρε άδραξε την ευκαιρία, ξεκινώντας να σχεδιάζει και να κατασκευάζει παπούτσια για τις ταινίες. 

Οι μεγάλες ντίβες του αμερικανικού σινεμά της εποχής, ανήμπορες να αντισταθούν στο ταλέντο του, θα γίνουν σύντομα πιστές και αφοσιωμένες πελάτισσες. Στην αυτοβιογραφία του θυμάται τις απίθανες παραγγελίες που λάμβανε από τη Gloria Swanson, τη Lillian Gish, τη Jean Harlow, τη Greta Garbo.

Για τον Σαλβατόρε η υποδηματοποιία ήταν πολλά περισσότερα από κλωστή, δέρμα και καλαπόδια. «Η κομψότητα και η άνεση δεν είναι έννοιες ασύμβατες μεταξύ τους και όποιος ισχυρίζεται το αντίθετο, απλά δεν ξέρει τι λέει», είχε πει κάποτε. Το 1916 θα γραφτεί στα απογευματινά μαθήματα ανατομίας του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες προκειμένου να κατανοήσει τη δομή του ποδιού γιατί σε αυτό στηριζόταν ολόκληρος ο σκελετός του σώματος. Αντιλαμβανόμενος ότι το βάρος του σώματος πέφτει ουσιαστικά στην καμάρα του ποδιού, αναζητούσε την τέλεια - και βέλτιστη από άποψη φυσιολογίας - εφαρμογή. Ο πρωτοπόρος Σαλβατόρε θα τοποθετήσει ένα μεταλλικό στέλεχος στο εσωτερικό των παπουτσιών του για να υποβοηθήσει την καμάρα και να προστατέψει το πέλμα, προσδίδοντας στο περπάτημα άνεση και χάρη. Και όταν τα στούντιο θα «μετακομίσουν» στο Χόλιγουντ, ο Σαλβατόρε και τα αφάνταστα άνετα παπούτσια του θα ακολουθήσουν.

Salvatore Ferragamo: Ο υποδηματοποιός των σταρ

Το 1923 ανοίγει το Hollywood Boot Shop απέναντι από το Grauman’s Egyptian Theater που εκτός από θεατρικές παραστάσεις πρόβαλε και όλες τις πρεμιέρες του Χόλιγουντ, όπως το θρησκευτικό έπος «Οι Δέκα Εντολές». Ο σκηνοθέτης του, Cecil B. DeMille, είχε ζητήσει από τον Ferragamo να σχεδιάσει και να κατασκευάσει τα παπούτσια των πρωταγωνιστών. 

Ο ιταλός μετανάστης υποδηματοποιός με την έμφυτη και αδιαμφισβήτητη ικανότητά του να διακρίνει τα πιο προοδευτικά μηνύματα της κοινωνίας και με μια φιλοσοφία ζωής και εργασίας που πήγαζε από την ολοκληρωτική κατανόηση του κόσμου που τον περιέβαλε, θα γινόταν ο «υποδηματοποιός των σταρ», όπως θα τον αποκαλούσε πλέον ο Τύπος.

Σήμερα, έναν αιώνα και κάτι μετά το άνοιγμα του θρυλικού Boot Shop στο Χόλιγουντ, το Museo Ferragamo θα «φορέσει» τα υπέρκομψα και άνετα παπούτσια του Σαλβατόρε και θα περπατήσει το μονοπάτι της ζωής του από τη γέννησή του μέχρι τον πρόωρο θάνατό του το 1960. Η ιστορία ενός ανθρώπου μέσα από άπειρα βήματα με παπούτσια που αν και έργα απαράμιλλης τέχνης, ξεπέρασαν το μάλλον «στενό» αυτό πλαίσιο. Ο υποδηματοποιός που επανεφηύρε την «έννοια» της χειροτεχνίας, ενέπνευσε το Made in Italy και έραψε το ιταλικό design με κλωστές και σουβλιά στο λόγκο της παγκόσμιας μόδας, επανασυστήνεται.

Η έκθεση του Μουσείου Ferragamo

Με σημείο αναφοράς την πρώτη αναδρομική έκθεση στο Palazzo Strozzi το 1985 -που περιόδευσε σε πολλά διάσημα μουσεία, όπως το Victoria & Albert στο Λονδίνο, το Bellerive στη Ζυρίχη, το Μουσείο της Κομητείας του Λος Άντζελες στην Καλιφόρνια, το Sogetsu Kai στο Τόκιο και το Museo des Bellas Artes στην Πόλη του Μεξικού- η νέα έκθεση του Museo Ferragamo αναδεικνύει την αισθητική αξία του ονόματός του και εξυμνεί - μέσα από διαφορετικές ενότητες/συλλογές - τις ικανότητες του δημιουργού ως καινοτόμου επιχειρηματία, τη δεξιοτεχνία του, το πάθος του για τα χρώματα, αλλά και το ανήσυχο πνεύμα του. Αυτό που τον ωθούσε σε μια συνεχή αναζήτηση νέων υλικών και στη βαθύτερη γνώση της ανατομίας του ποδιού μέσα από την «αποκρυπτογράφηση» του ανθρώπινου σκελετού. Μοναδική σπουδή, τα νοερά και μη ταξίδια του στους κόσμους της τέχνης, στους αρχαίους και σύγχρονους πολιτισμούς, καλλιτεχνικά ερεθίσματα-πηγές έμπνευσης που αποτυπώθηκαν στα σχέδιά του και τον οδήγησαν εν τέλει πίσω στην Ιταλία. Το 1927 θα ιδρύσει στη Φλωρεντία τον Οίκο που θα τον καθιέρωνε στο χώρο της μόδας ως έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της απόλυτης «πολυτέλειας».

Η έκθεση περιλαμβάνει, μεταξύ πολλών άλλων, πορτραίτα και προσωπικές φωτογραφίες του με διάσημα αστέρια του κινηματογράφου και του τζετ-σετ που φορούν τις δημιουργίες του, βίντεο, χειρόγραφα σχέδια και, φυσικά, υπέροχα παπούτσια που «αφηγούνται» τη χρυσή εποχή του Χόλιγουντ, τη ζωή και το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ο δημιουργός μεγαλουργούσε. Ξεχωριστή ενότητα αποτελούν τα υλικά και οι πηγές έμπνευσης του σχεδιαστή, η έρευνά του, η βιβλιοθήκη του, οι μελέτες του περί ανατομίας του ποδιού, οι ευρηματικές του λύσεις που θα υποστήριζαν το βάδισμα με βάση το σωματικό βάρος και τη σωματική κατανομή, σχέδια ανατομίας, οι πατέντες του, πλατφόρμες από φελλό και πέδιλα με λουριά, τα εντυπωσιακά χρώματα, ύμνοι στο έντονο κίτρινο, το σμαραγδί, το χρυσό και το ασήμι, το κόκκινο που λάτρευε. Με δικά του λόγια, στο σύμπαν του Salvatore Ferragamo «δεν υπάρχει όριο στην ομορφιά, δεν υπάρχει σημείο κορεσμού στο σχέδιο, δεν υπάρχει τέλος στο υλικό».

«Salvatore Ferragamo 1898-1960»
Museo Ferragamo, Piazza di Santa Trinita, Φλωρεντία, έως 11/2024