Τι συμβαίνει στην Κένυα
Στις δυτικές κοινωνίες ο άνθρωπος ενηλικιώνεται μεταξύ 18-20 ετών. Στην Κένυα, ακόμα και σήμερα τα κορίτσια από 6 έως 15 ετών «κόβονται».
Το 85% από αυτά υφίστανται ολικό ακρωτηριασμό εξωτερικών γεννητικών οργάνων για μη ιατρικούς λόγους. Ο ακρωτηριασμός αφορά την εκτομή της κλειτορίδας, καθώς και των μικρών και μεγάλων χειλέων του αιδοίου.
Πολύ πριν ολοκληρωθεί η ανάπτυξή τους, τα κορίτσια μπαίνουν στη σειρά, το ένα δίπλα στο άλλο, και υφίστανται την επέμβαση, χωρίς το παραμικρό αναισθητικό ή παυσίπονο και σε συνθήκες υγιεινής ανύπαρκτες.
Με το ίδιο λεπίδι, το οποίο δεν έχει περάσει από κανενός είδους αποστείρωση, θα «κοπούν» όλες.
Κάποιες θα πεθάνουν από αιμορραγία, κάποιες θα μολυνθούν από HIV.
Σε κάθε περίπτωση, όλα θα πάρουν το δρόμο τους προς τον «ενήλικο βίο».
Το μικρό κορίτσι θα αφήσει το σχολείο, θα παντρευτεί, θα υπηρετήσει και εξυπηρετήσει τον άντρα της στις ανάγκες του. Και αυτό θα σημαίνει ότι θα έχει βρει τη θέση της στην κοινωνία.
Η Βίκυ Βελοπούλου μίλησε στην A.V. για την περιπέτεια της ταινίας της με θέμα την κλειτοριδεκτομή: «Η ιδέα ότι κάτι πρέπει να γίνει σε σχέση με το θέμα προέκυψε όταν κάποιοι εθελοντές της Action Aid πραγματοποίησαν πριν λίγους μήνες ένα ταξίδι στην Κένυα κι ένιωσαν φοβερά σοκαρισμένοι με αυτό που συνεχίζει να συμβαίνει ακόμα και σήμερα. Ήταν τότε που η οργάνωση αποφάσισε να γυρίσει μια ταινία για το θέμα.
Επικοινώνησαν με την εταιρεία παραγωγής «Indigo View» (η έδρα της είναι στα Χανιά κι ανάμεσα στις παραγωγές της είναι κι η τηλεοπτική σειρά «Το Νησί») του Δημήτρη Ξενάκη, ο οποίος στη συνέχεια επικοινώνησε μαζί μου. Η πρώτη μου αντίδραση ήταν «Μα αυτό πρέπει να ειπωθεί, δεν μπορεί να μένει στο συρτάρι». Από εκεί κι έπειτα ξεκίνησε η έρευνά μου με τη στήριξη της Action Aid, που με έφερε σε επαφή με οργανισμούς όπως η Unicef, η Unesco, ο ΟΗΕ.
Την ίδια στιγμή ξεκινούσε και μια πορεία αυτογνωσίας. Έτσι, κατεβαίνοντας στην Κένυα ήξερα ότι το μόνο που δεν θα έκανα θα ήταν να κρίνω αυτό που συμβαίνει. Αποφασίσαμε με την ομάδα (τον Δημήτρη Ξενάκη και τη Βίκυ Μαρκολέφα από την παραγωγή, την Αρχόντισσα Κοκοτσάκη από την Action Aid και το διευθυντή φωτογραφίας Κωστή Νικολόπουλο) ότι θα εστιάζαμε στη διήγηση κι όχι σε μια αντιμετώπιση του τύπου «αυτοί είναι άγριοι, προϊστορικοί, κακοί». Πριν φύγουμε για το ταξίδι γνωρίζαμε ήδη ότι έπρεπε να αφήσουμε μέσα στο αεροπλάνο τις δυτικές πεποιθήσεις μας κι ότι ο μόνος ρόλος που θα παίρναμε θα ήταν αυτός των παρατηρητών.
Φτάνοντας εκεί στις 6 Ιανουαρίου του 2013 μπήκαμε στη φυλή των Ποκότ και μείναμε μαζί τους. Όλοι όσοι μιλάνε στο ντοκιμαντέρ, απ’ την κλειτοριδοκτόμο μέχρι τον Musa, το δάσκαλο του χωριού, είναι μέλη της φυλής. Δεν υπήρξε αρνητική αντίδραση και προκατάληψη απέναντί μας. Εμείς από την πλευρά μας βρεθήκαμε σε μια φυλή χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα με ανθρώπους αγράμματους, που ακολουθούν τη γραμμή του αρχηγού. Ευτυχώς ο τελευταίος μας είδε θετικά, γιατί έτσι βλέπει και την Action Aid η οποία προσφέρει έργο στην περιοχή-ξενώνες, αντλίες νερού κ.λπ.
Ξεκινάει λοιπόν αμέσως το γύρισμα, ξεκινάει κι η αφήγηση των ιστοριών. Ιστορίες που μας διηγήθηκαν όλοι οι εμπλεκόμενοι, από τη δασκάλα του σχολείου μέχρι τα κορίτσια που έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή και μετάνιωσαν για αυτή την «επιλογή» γιατί οι συνέπειες στη ζωή τους και στην υγεία τους ήταν τραγικές.
Ποια είναι η ιστορία εκεί; Όταν το κορίτσι γίνει 12 χρονών (στην πιο συνηθισμένη περίπτωση) θα πρέπει να υποστεί την κλειτοριδεκτομή. Θα λάβει μέρος στην ειδική τελετή κι ύστερα θα μείνει μαζί με τα άλλα κορίτσια επί 3 εβδομάδες στο δάσος για να επουλωθεί η πληγή. Αυτό το διάστημα ονομάζεται heeling period. Όταν το κορίτσι επιστρέψει στο σπίτι η οικογένεια της θα έχει ήδη κανονίσει το γάμο της και την προίκα.
Πολλά από τα κορίτσια που επέλεξαν αυτό το δρόμο δεν γνωρίζουν ότι μετά από το συμβάν δεν θα έχουν πια ορμές, ότι θα χαθεί η ερωτική επικοινωνία από τη ζωή τους εντελώς, ότι θα εξυπηρετούν απλώς τον άντρα, ότι δεν θα υπάρχει ο έρωτας, το «χάιδεψέ με για να σε χαϊδέψω», ότι θα έχουν πρόβλημα στη γέννα, ότι στις περισσότερες περιπτώσεις το μωρό δεν θα χωράει να βγει γιατί ο κόλπος θα έχει χάσει όλη του την ελαστικότητα με αποτέλεσμα το μωρό να εγκλωβιστεί μέσα τους και να πεθάνει. Μια κοπέλα που μιλάει στο ντοκιμαντέρ εξηγεί πως έχασε έτσι και το πρώτο και το δεύτερο παιδί που περίμενε.
Αν πάλι είσαι μέλος της φυλής και δε θες να υποστείς κλειτοριδεκτομή στα 12 σου, πρέπει να φύγεις από το σπίτι και να περπατήσεις 10, 15 χιλιόμετρα για να ζητήσεις άσυλο στο οικοτροφείο-ξενώνα του σχολείου. Η οικογένεια επειδή θα νιώθει ντροπιασμένη δεν θα σε κυνηγήσει, θα θεωρεί απλώς ότι έχασε ένα παιδί. Όσο για το κορίτσι που το ’χει σκάσει θα ακολουθήσει το δρόμο της εκπαίδευσης. Το ποσοστό που επιλέγει αυτό το δρόμο είναι ακόμη απειροελάχιστο, αλλά αυξάνεται. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι την ώρα που κάναμε γύρισμα στο σχολείο χτύπησαν την πόρτα στο γραφείο του διευθυντή δύο κοριτσάκια 12 χρονών που το είχαν σκάσει και ζητούσαν άσυλο.
Δεν είδαμε ζωντανά τη διαδικασία, αλλά μας την έδειξαν κινηματογραφημένη οι κάτοικοι από ένα ρεπορτάζ σε δικό τους αρχείο. Εμείς κινηματογραφήσαμε όλη την τελετή μέχρι τη στιγμή του κοψίματος, αλλά και το μετά του κοψίματος. Το μετά είναι ότι σκεπάζουν τα κορίτσια με κάτι δέρματα και τους δένουν τα πόδια, στο ύψος των γοφών αλλά και στα μπούτια έτσι ώστε όταν περπατάνε να το κάνουν με πάρα πολύ μικρά βηματάκια, για να επουλωθεί το τραύμα. Μετά το δέσιμο τις οδηγούν στο δάσος.
Οι Ποκότ δεν καταλαβαίνουν πώς το βλέπουμε εμείς αυτό το θέαμα. Κάποια στιγμή μάλιστα με ρώτησαν αν είμαι παντρεμένη και όταν τους είπα «όχι» τους φάνηκε αδιανόητο, με έβλεπαν ως μια γυναίκα… άχρηστη. Η αλήθεια είναι, όμως, ότι για εμάς ήταν πάρα πολύ οδυνηρό. Νιώθαμε όλοι άρρωστοι, είχαμε εμετούς κι άλλες σωματικές παρενέργειες, όμως σφίγγαμε τα δόντια γιατί είχαμε πάρει απόφαση ότι αυτό πρέπει να καταγραφεί και εμείς να μη σταματήσουμε. Βέβαια, όταν βρίσκεσαι εκεί, μέσα στη φυλή, στο περιβάλλον όπου συμβαίνει δηλαδή αυτό, σου φαίνεται ότι το γεγονός είναι μέρος της φυσικής ροής των πραγμάτων. Το μόνο που μας βοηθούσε συναισθηματικά να αντέχουμε είναι ότι έχει αρχίσει η αλλαγή.
Πέρυσι ψηφίστηκε στην Κένυα ένας νόμος που απαγορεύει την κλειτοριδοκτομή. Βέβαια, ένα έθιμο που συμβαίνει πάνω από 3.000 χρόνια δεν μπορεί να σταματήσει απλώς και μόνο επειδή ψηφίστηκε ένας νόμος. Το ότι ψηφίστηκε, όμως, είναι ένα τεράστιο βήμα προς την αλλαγή. Υπάρχει ακόμα και το μάθημα στο σχολείο, που τους μιλάει γι’ αυτό το ζήτημα. Επίσης το σχολείο το επιλέγουν όλο και περισσότερα κορίτσια. Όλα αυτά μας βοήθησαν να μαζέψουμε τα κομμάτια μας και να μπούμε στο μοντάζ. Επιστρέψαμε από την Κένυα στις 20 Ιανουαρίου, δύο εβδομάδες μετά την αρχή του ταξιδιού, και με το που γυρίσαμε πέσαμε με τα μούτρα στη δουλειά για να προλάβουμε την πρεμιέρα που θέλαμε να συμπίπτει με την «Ημέρα της Γυναίκας» στις 8 Μαρτίου, επειδή εκείνη την ημέρα ο κόσμος είναι πιο ευαισθητοποιημένος, διαβάζει, ακούει και βλέπει πιο πολλά πράγματα σε σχέση με τις γυναίκες».
Info: Το ντοκιμαντέρ «Excission» θα ξεκινήσει σε λίγες μέρες να βγαίνει στα μεγάλα κινηματογραφικά φεστιβάλ του εξωτερικού κι όταν «επιστρέψει» θα βρει και το δρόμο του προς τις ελληνικές αίθουσες. www.actionaid.gr/excision