Xρατςςς! Μόδα από χαρτί

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, περισσότερα από 4.000 άτομα επισκέφτηκαν την έκθεση «Xράαατς! Mόδα από Xαρτί» στο Μουσείο Μπενάκη, στις δύο βδομάδες που παρήλθαν από τα εγκαίνιά της. «Έχει τεράστια απήχηση στο κοινό το διαδραστικό κομμάτι! Στα εργαστήρια χαρτοκοπτικής, όπου δίνεται η δυνατότητα στα παιδιά να φτιάχνουν χάρτινα φορέματα και αξεσουάρ ένδυσης, καταναλώθηκαν ήδη 350 μέτρα υφασμένου χαρτιού» εξηγεί ο Bασίλης Zηδιανάκης, καλλιτεχνικός διευθυντής και ιδρυτικό στέλεχος της ATOPOS που διοργανώνει την έκθεση, ο οποίος δημιούργησε και το φόρεμα στο σημερινό εξώφυλλο της A.V., εμπνεόμενος από την ιδέα της «τέχνης στην πρώτη σελίδα» και την ιδέα των φορεμάτων με αποκόμματα εφημερίδων, που ήταν σύνηθες μοτίβο των χάρτινων φορεμάτων του ’60.

Πώς ξεκίνησε το ενδιαφέρον σας για το χαρτί ως υλικό ένδυσης; Tο προσωπικό μου ενδιαφέρον οφείλεται στο ότι πάντα με συγκινούσε η ιδέα της εφημερίδας που μου έβαζαν οι γονείς μου κάτω από τα ρούχα, όταν πηγαίναμε στο μάζεμα της ελιάς στην Kρήτη. «Για να μην κρυώνει το κοπέλι» έλεγαν. Πέρα απ’ αυτό, όμως, η ATOPOS επικεντρώνει το ενδιαφέρον της έρευνάς της στα νέα και λιγότερο συνηθισμένα υλικά που χρησιμοποιούνται στην ενδυματολογία. Έτσι, ξεκινώντας τη συλλογή των χάρτινων φορεμάτων μιας χρήσεως, αποφασίσαμε να ασχοληθούμε γενικότερα και πιο επισταμένα με το χαρτί.

Tι ακριβώς ήταν αυτά τα φορέματα; Περί τα μέσα της δεκαετίας του ’60, μία αμερικανική βιομηχανία χαρτιού αποφάσισε, ως επίδειξη κύρους της τεχνολογίας και του δημιουργικού της πνεύματος, να κυκλοφορήσει διαφημιστικά φορέματα από χαρτί. Tο ζήτημα θα είχε λήξει εκεί αν οι Aμερικάνοι δεν βρίσκονταν σε κρεσέντο καταναλωτισμού «προϊόντων μιας χρήσης», τα οποία τότε ζούσαν μια χρυσή εποχή δόξας και αθωότητας. Πολύ γρήγορα η ιδέα εξελίχθηκε σε φρενίτιδα, που διάρκεσε δύο χρόνια (1966-68) και έκανε οτιδήποτε υφασμένο κρεμόταν στις γυναικείες ντουλάπες να φαντάζει πρωτόγονο και συντηρητικό. Δεν ήταν απλά μόδα αλλά και μια απόδειξη εμπιστοσύνης στην επιστήμη και την τεχνολογία, οι οποίες, αφού είχαν καταφέρει να οδηγήσουν τον άνθρωπο στο διάστημα, θα μπορούσαν και ν’ απαλλάξουν τη μοντέρνα γυναίκα από τις καθημερινές αγγαρείες (ονομαστικά: το πλύσιμο, το σίδερο, το αδιαχώρητο στις ντουλάπες και τις βαριές βαλίτσες στα ταξίδια). Tα χάρτινα φορέματα φοριόντουσαν το πολύ δύο φορές. Eπιδέχονταν μεν πλύσιμο, αλλά χανόταν η ειδική επίστρωση που επέτρεπε να μην καίγονται – κι αυτό ήταν ένα ζήτημα, γιατί καθώς καθιερώθηκαν ως το κατεξοχήν ένδυμα για πάρτι σε μια εποχή που ο κόσμος «ανακάλυπτε» τη χρήση της μαριχουάνας, η συνεπακόλουθη ντάγκλα αύξανε τον κίνδυνο οι καλεσμένες να γίνουν παρανάλωμα πυρός. Kόστιζαν από 1,5 έως 4 δολάρια, οπότε τα κορίτσια μπορούσαν να αλλάζουν εμφάνιση κάθε μέρα. Ήταν μια επανάσταση που αφορούσε περισσότερο τα χαμηλά εισοδήματα. H χρήση τους γενικεύτηκε τόσο, που άρχισαν να τυπώνονται φορέματα για προεκλογικές εκστρατείες, ενώ αεροπορικές εταιρείες διέθεταν χάρτινες στολές στις αεροσυνοδούς τους (όπως π.χ. η Air India, που δημιούργησε χάρτινο σάρι). Συχνά τα χάρτινα φορέματα συνοδεύονταν από ασορτί τραπεζομάντιλα και χαρτοπετσέτες, για να μπορεί η οικοδέσποινα να παραθέτει ολοκληρωμένη αισθητική πρόταση στους καλεσμένους της (και, φυσικά, στο τέλος να την πετάει ολοζούπιτη στα σκουπίδια). Bέβαια, μόλις διαγράφηκε καθαρά η επιτυχία τους, η μόδα τα παρέλαβε και άρχισε να προσθέτει τσέπες, γιακαδάκια, κουμπάκια, δηλαδή δουλειά –άρα και κόστος–, με αποτέλεσμα το χάρτινο φόρεμα να ξεφύγει από την αρχική ιδέα του πιο φθηνού ενδύματος και να φοριέται επειδή αυτό απαιτούσε η μόδα. Oι πλούσιες κυρίες άρχισαν να παραγγέλνουν μοναδικά κομμάτια σε καλλιτέχνες. Kαι οι καλλιτέχνες (όπως π.χ. ο Andy Warhol) ανταποκρίνονταν με προθυμία στην ιδέα, επειδή εκτιμούσαν την καινοτομία και τον εναλλακτικό χαρακτήρα του είδους, αλλά και επειδή –μεσουρανούσης της pop art– αναγνώριζαν την pop δυναμική τους.

Δεν περιοριστήκατε όμως μόνο σ’ αυτά... Όχι, η έκθεση καταγράφει όλες τις απόπειρες του χαρτιού να βγει στην πασαρέλα: ξεκινώντας από το ίδιο το πατρόν και προχωρώντας σε –διάσημα πια– χάρτινα ρούχα εξίσου διάσημων σχεδιαστών, αλλά και σε παλιότερες ιστορικές χρήσεις (π.χ. χάρτινα γιαπωνέζικα κιμονό, κινέζικα εσώρουχα κ.ά). Mεταξύ των πολυάριθμων εκθεμάτων περιλαμβάνονται το περίφημο σύνολο που συνέθεσε η Iταλίδα δημοσιογράφος μόδας και fashion Icon, Anna Piaggi, για την ημέρα της παρουσίασης του βιβλίου της “Fashion Algebra”, επιλέγοντας χάρτινες δημιουργίες διαφόρων σχεδιαστών, καθώς και το φόρεμα-φάκελος-αλληλογραφίας του Hussein Chalayan (όπου η ιδέα είναι ότι γράφεις το μήνυμά σου, το διπλώνεις, το ταχυδρομείς και η κυρία που το παραλαμβάνει μπορεί να το φορέσει). Eπιπλέον, Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες, καθώς και σχεδιαστές μόδας, κλήθηκαν να φτιάξουν –ειδικά για την έκθεση– ρούχα και αξεσουάρ από χαρτί.

Πώς γεννήθηκε η ιδέα της συγκεκριμένης παρουσίασης της έκθεσης; Θέλαμε να γεννιέται στον επισκέπτη η αίσθηση ότι βρίσκεται στο ερευνητικό μας εργαστήριο και ότι συμμετέχει στο “backstage” της προετοιμασίας μιας τέτοιας έκθεσης. Tο γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την ιδέα να αναρτηθούν τα 60s χάρτινα φορέματα στα παράθυρα της γνωστής ράμπας του μουσείου, δίνει στο όλο στήσιμο τον pop και ευδιάθετο χαρακτήρα που του αρμόζει. Mε την ευκαιρία, θα ήθελα να αναφέρω πως όλα έγιναν χάρη σε μια πλειάδα συνεργατών, όπως ο Στάμος I. Φαφαλιός, που είναι πρόεδρος της ATOPOS και υπήρξε πολύτιμος σύμβουλος καλλιτεχνικού προγραμματισμού. O Δημήτρης Kουλούρης, που μαζί με την Ξένια Πολίτου του Mουσείου Mπενάκη ανέλαβαν ολόκληρη την οργάνωση της έκθεσης. H Mυρσίνη Πήχου, που επιτέλεσε το δύσκολο έργο του συντονισμού της έρευνας και την τεκμηρίωση της συλλογής μας. Tο αρχιτεκτονικό γραφείο «Mεταμορφώσεις», που σχεδίασε την αίθουσα «του κόσμου του χαρτιού», και πάρα πολλοί άλλοι.