Η ΚΑΤΙΝΑ: Ένα από τα πρώτα ελληνικά φεμινιστικά περιοδικά

Τη δεκαετία του ’80, που δούλευα ον-και-οφ στα περιοδικά της Αθήνας, φίλη Θεσσαλονικιά όχι τρελά φεμινίστρια, μου έδειξε το πρώτο τεύχος της «Κατίνας»: ενός φεμινιστικού περιοδικού με θέματα για την Ελληνίδα, για την ισότητα, για το φεμινιστικό κίνημα. Είχα διαβάσει αμερικάνικα ανάλογα περιοδικά, αλλά η «Κατίνα», που εκτός από περιεχόμενο είχε και προχωρημένη αισθητική για την εποχή της, ήταν για μένα αποκάλυψη.

Χίλια χρόνια μετά, η εκδότρια της «Κατίνας» Βίλμα Μενίκη, μόλις γύρισε ένα πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ για το περιοδικό. Το οποίο έβγαλε επτά μεγαλειώδη, πρωτοποριακά τεύχη, πριν κλείσει. Και το οποίο δεν ξεπεράστηκε ποτέ...

Πώς και γιατί σου ήρθε η ιδέα για την Κατίνα;
Το 1985 που ξεκίνησε τη λειτουργία της η Αυτόνομη Ομάδα Γυναικών Θεσσαλονίκης, αποφασίσαμε ότι θέλουμε, μεταξύ άλλων δράσεων, να εκδίδουμε κι ένα φεμινιστικό περιοδικό. Προβληματιστήκαμε πολλές ώρες για το όνομα. Καταλήξαμε στο όνομα Κατίνα, γιατί θέλαμε να αποδομήσουμε τον σεξιστικό και απαξιωτικό όρο κατίνα, που είχε ακούσει η πλειοψηφία των γυναικών, και θέλαμε να δώσουμε μία θετική σημασία σε αυτή την προσφώνηση. Ένας από τους στόχους μας στην ομάδα ήταν και η απομυθοποίηση των σεξιστικών λέξεων που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι άκριτα και υβριστικά για να χλευάσουν και να υποτιμήσουν τις γυναίκες. Επομένως, εμείς με την ονομασία αυτή ντύσαμε ένα φεμινιστικό περιοδικό διαλύοντας όλη την περιφρονητική χροιά της λέξης και της προσδώσαμε μία αγωνιστική και δυναμική έννοια.

Πότε ξεκίνησε η Κατίνα, πώς ήταν η πορεία της, και πότε σταμάτησε;
Το πρώτο τεύχος εκδόθηκε το 1987 και το τελευταίο το 1992. Εκδώσαμε 7 τεύχη μέσα από πολλές και δύσκολες διαδικασίες γιατί το εκδίδαμε με δική μας χρηματοδότηση και χειροποίητο μοντάζ. Δανειζόμασταν τη μονταζιέρα και στεκόμασταν από πάνω της πάρα πολλές ώρες για να κόψουμε και να «ράψουμε» τα κείμενα και τις φωτογραφίες. Πολύωρες συζητήσεις, αναλύσεις επί αναλύσεων, διαφωνίες, προβληματισμοί, ερωτήματα και συμπεράσματα. Όλα σε σχέση με τα γυναικεία θέματα, με την ανισότητα των φύλων, με τον σεξισμό, με την πατριαρχία, με τη βία και τον βιασμό, τη γυναικεία σεξουαλικότητα, τα αναπαραγωγικά δικαιώματα, την αφύπνιση άλλων γυναικών, τη θέση μας σε αυτή την κοινωνία και την εγκαθίδρυση μίας κοινωνίας γυναικοκεντρικής με απόλυτη ισότητα θεσμική και κοινωνική.

Το διανέμαμε μόνες μας, με τα μηχανάκια μας, σε αρκετά βιβλιοπωλεία της πόλης και στέλναμε και στην Αθήνα, στο βιβλιοπωλείο των γυναικών και στη «Σελάνα», το βιβλιοπωλείο της φεμινίστριας Ελένης Παμπούκη. Οι αντιδράσεις ποικίλουν, όπως σε κάθε έκδοση περιοδικού. Η συντριπτική πλειοψηφία των σχολίων και γραμμάτων που λαμβάναμε τότε ήταν πολύ εγκωμιαστική. Κυρίως από γυναίκες, από την επαρχία, από νησιά, από γυναίκες που ανυπομονούσαν να το αγοράσουν γιατί ήταν η μόνη τους διέξοδος σε επίπεδο κινηματικού φεμινιστικού εντύπου. Γιατί το περιοδικό είχε άρθρα θεωρητικά, αναλύσεις, νέα από όλο τον κόσμο, εκδηλώσεις στην Ελλάδα, νομοσχέδια και κυρίως προτάσεις κατάρριψης της πατριαρχικής δομής της κοινωνίας. Οπότε όλο αυτό ενδυνάμωνε τις γυναίκες για να διεκδικούν μη σεξιστικές συμπεριφορές εις βάρος τους. Ήταν ένα περιοδικό αφύπνισης, συμπαράστασης, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης.

Σταμάτησε η έκδοσή του το 1992, κυρίως λόγω του ότι η ομάδα άρχισε να υπολειτουργεί. Είχαμε να λύσουμε πολλά άλλα θέματα, οπότε η έκδοσή του δεν ήταν πια εφικτή και λόγω οικονομικών δυσχερειών της ομάδας. Αξίζει να σημειωθεί ότι 10 χρόνια η ομάδα αυτοχρηματοδοτούταν δηλ. μόνες μας πληρώναμε τα πάντα, ενοίκιο, κοινόχρηστα, λογαριασμούς, αφίσες, φεστιβάλ, περιοδικό».

Έχουν αλλάξει τα πράγματα για τις γυναίκες από τη δεκαετία του ’80;
Θεωρώ ότι οι αντιλήψεις που αναπαράγει η πατριαρχία είναι βαθιά ριζωμένες με αποτέλεσμα, μέχρι και σήμερα, να περιθωριοποιούνται οι γυναίκες, να βιώνουν άνιση μεταχείριση στην εργασία, να αποκλείονται στον μισό πλανήτη από αυτονόητες διαδικασίες (ψήφο, εκπαίδευση, πρόσβαση στην υγεία, ίσες αμοιβές), να είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας, θύματα δολοφονιών λόγω φύλου, να υφίστανται σεξουαλική παρενόχληση, να τις εμπορεύονται παράνομα για σεξουαλική εκμετάλλευση, να μην δικαιώνονται ως θύματα βιασμού, να αποκλείονται ή να παρεμποδίζονται στη συμμετοχή τους σε δημόσια αξιώματα και να καλλιεργείται η πεποίθηση ότι είναι κατώτερες. Έχουμε μία τρομερή αύξηση των γυναικοκτονιών σε όλο τον πλανήτη και στην Ελλάδα, ως αποτέλεσμα αυτών των αντιλήψεων και των σχεδόν μηδενικών πρακτικών πρόληψης, είτε στην εκπαίδευση, είτε στα ΜΜΕ, στα θεσμικά όργανα. Έχουν αλλάξει κάποια πράγματα σε επίπεδο νόμων αλλά σε επίπεδο συμπεριφοράς, εγκλημάτων και πορνογραφίας, καθόλου.

Πώς αντιδρούσε το κοινό όσο κυκλοφορούσε η Κατίνα;
Το κυριότερο ήταν οι απειλές που δεχόμασταν στον τηλεφωνητή κυρίως από άνδρες και πάρα πολλά υβριστικά μηνύματα... Αυτά όλα όμως μας ενδυνάμωναν και συνεχίζαμε πιο δυναμικά καθώς αναδεικνυόταν η παρουσία μας στην πόλη κι ότι ενοχλούσε πολλούς η κινηματική μας δράση. Κάναμε φασαρία στη Θεσσαλονίκη. Ακουστήκαμε. Δηλώσαμε την παρουσία μας με τους δικούς μας όρους.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι κυριότερες δράσεις μας ήταν:

• Η δημιουργία της SOS γραμμής για κακοποιημένες και βιασμένες γυναίκες που λειτουργούσε καθημερινά 5-8μ.μ. (1991-1995).
• Η έκδοση του φεμινιστικού περιοδικού Κατίνα με 7 τεύχη.
• Η πραγματοποίηση του 1ου φεστιβάλ Γυναικών, όπου επιτρεπόταν η είσοδος μόνο σε γυναίκες με καλεσμένη την ολλανδή συγγραφέα Άνια Μέυλεμπελτ και τη συνθέτρια Νένα Βενετσάνου (1987).
• Ομάδα αυτογνωσίας και αυτοανάλυσης.
• Εκδήλωση στο νοσοκομείο Άγιος Δημήτριος με θέμα τη γυναίκα και τον πόλεμο.
• Συνεργασία με τοπικούς φορείς, γιατρούς/γιατρίνες, δικηγόρους/δικηγορίνες, πανεπιστημιακούς (Ομάδα Γυναικείων Σπουδών). 
• Διοργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων – κινηματογραφικές προβολές, αφιερώματα, μουσικές συναντήσεις, πάρτι.
• Διαμαρτυρίες και δημόσιες πορείες στην πόλη. 
• Ραδιοφωνική εκπομπή «Συμφωνία Κυριών» στο ράδιο Κιβωτός.

Πες μας δυο λόγια για το ντοκιμαντέρ για την Κατίνα.
Το ντοκιμαντέρ αφορά την ιστορία της Αυτόνομης Ομάδας Γυναικών Θεσσαλονίκης, που έδρασε στην πόλη από το 1985-1995. Συναντηθήκαμε 16 χρόνια μετά από την τελευταία μας συνάντηση και ακολούθησαν άλλες δύο συναντήσεις. Συμμετέχουμε γυναίκες, μέλη και φίλες της ομάδας, οι οποίες συνεργαστήκαμε με διάφορους τρόπους. Ξετυλίγουμε το κουβάρι της ιστορίας της ομάδας μέσα από προσωπικές αφηγήσεις, φωτογραφίες και άρθρα της εποχής. Γυναίκες που τώρα πια είμαστε σε άλλες θέσεις, ηλικίες, ρόλους, με διαφορετικές πορείες τόσο στην προσωπική μας ζωή όσο και στην πολιτική μας διαδρομή. Και με διαφορετικά επαγγέλματα. Αλλάξαμε εμείς οι ίδιες; Μας άλλαξε κάτι, σιωπήσαμε, πώς πορευτήκαμε όλα αυτά τα χρόνια εκτός ομάδας; Υπάρχουν σημάδια, ίχνη στη ζωή μας από την συμμετοχή μας στο αυτόνομο γυναικείο κίνημα; Το 2011, μετά από δικές μου προσωπικές απώλειες και σκοτεινά περάσματα, ένιωσα πολύ έντονη την ανάγκη να βρεθούμε κάποιες γυναίκες που συμμετείχαμε στην Αυτόνομη Ομάδα Γυναικών (1985-1995), οι Κατίνες, μεσήλικες σχεδόν. Ορίστηκε η συνάντηση στη Θεσσαλονίκη, σε ένα ουζερί μίας πολύ καλής φίλης της ομάδας. Συναντηθήκαμε με χαρά και μεγάλη αγωνία. Αγκαλιές, συγκίνηση, απορία, αμηχανία, τρακ, τρυφερότητα και νοσταλγία. Αυτό ήταν το έναυσμα για να δημιουργηθεί το ντοκιμαντέρ. Προς αποφυγήν της ΛΗΘΗΣ και τέρψιν της ΑΛΗΘΕΙΑΣ.

Αυτό που με κινητοποίησε να γυρίσω αυτό το ντοκιμαντέρ είναι καταρχήν ο σεβασμός προς την εαυτή μου και η ανάγκη μου για ορατότητα και δικαιοσύνη. Είμαι καθηγήτρια εδώ και 18 χρόνια, ασχολούμαι πολύ ενεργά με την ενδοσχολική βία, με θέματα φύλου και εκπαίδευσης και γενικότερα με τη μη βίαιη επικοινωνία. Αυτό που συνειδητοποίησα είναι ότι οι ρίζες αυτής της ενασχόλησής μου είναι βαθιά συνυφασμένες με την εμπλοκή μου στο γυναικείο κίνημα. Σήμερα, μιλάμε στην εκπαίδευση για βιωματική μάθηση, για την αποδοχή της διαφορετικότητας, για διάλογο, για ενεργοποίηση των μαθητριών και μαθητών, για προσωπική και όχι συγκριτική αξιολόγηση και ότι το προσωπικό είναι και πολιτικό. Όλα αυτά και πολλά άλλα ήταν τα βασικά θέματα που αναλύαμε και επεξεργαζόμασταν στην Αυτόνομη ομάδας μας, την Κατίνα. 

Η πλήρης συνειδητοποίηση ότι όλα αυτά άρχισαν να εφαρμόζονται σταδιακά 30 χρόνια μετά, με έκανε να αισθανθώ πολλή χαρά, βαθιά ικανοποίηση και σχετική θλίψη. Για αυτό κύριος σκοπός του ντοκιμαντέρ είναι να ξαναγράψει την ιστορία εκείνης της δεκαετίας μέσα από την γυναικεία οπτική και με τις γυναίκες ως υποκείμενα. Ως δρώντα υποκείμενα, ορατά, που δεν περνούν στην λήθη και στην αφάνεια.

Το ντοκιμαντέρ «Οι Κατίνες μου» προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και θα ακολουθήσουν προβολές και στην Αθήνα, σε συνεργασία με φορείς και γυναικείες ομάδες.