Γερτρούδη Στάιν και Άλις Τόκλας: Γαλλική Πρωτοπορία και Ενδυματολογική Σημειολογία

«Φορούσε μια μεγάλη, στρογγυλή καρφίτσα από κοράλλι κι όταν μιλούσε με αργό τρόπο, ή όταν γελούσε δυνατά, νόμιζα ότι η φωνή έβγαινε μέσα από την καρφίτσα της. Ήταν διαφορετική από κάθε άλλη φωνή - βαθειά, με βελούδινο contralto- κι ακουγόταν σαν δυο φωνές συγχρόνως», θα έλεγε αργότερα η Άλις, που κεραυνοβολήθηκε αμέσως από τη δυναμική προσωπικότητα της συμπατριώτισσάς της. 

Η Τόκλας είχε μόλις εγκαταλείψει το Σαν Φραντσίσκο, όπου έκανε μια ζωή βαρετής νοικοκυράς για τον πατέρα και τον αδελφό της, ενώ η Στάιν είχε εκπατριστεί μερικά χρόνια νωρίτερα από το Όκλαντ των ΗΠΑ και είχε ήδη χριστεί «βασιλομήτωρ» της παρισινής καλλιτεχνικής πρωτοπορίας. Η πρώτη τους γνωριμία ήταν καθοριστική: η Στάιν δεν δίστασε να προτείνει στην Τόκλας ένα ταξίδι στην Τοσκάνη για να γνωριστούν καλύτερα. Επιστρέφοντας μετακόμισαν στο νούμερο 27 της οδού Φλερίς, έκαναν έξωση στον αδελφό της Γερτρούδης και έφτιαξαν εκεί το σπιτικό τους, αλλά και το πιο φιλόξενο φιλολογικό σαλόνι για τους νέους καλλιτέχνες του Παρισιού. 

Τα επόμενα 39 χρόνια έζησαν μαζί σε μια τέλεια συζυγική αρμονία. Άλλωστε συμφωνούσαν απολύτως ότι τη ζωή αξίζει να τη ζει κανείς μόνο αν περιλαμβάνει πολύ φαγητό και συντροφιά ζωγράφων και συγγραφέων, ενώ είχαν μια κοινή άρνηση στο να κάνουν πράγματα που δεν τους έδιναν ευχαρίστηση, όπως το να μπλέκουν με δύσκολες καταστάσεις ή να εξακολουθούν να συναναστρέφονται καλλιτέχνες που είχαν καταντήσει εριστικοί ή βαρετοί.

Η Γερτρούδη Στάιν και η Άλις Τόκλας έζησαν σαν τυπικό παντρεμένο ζευγάρι. Η Στάιν συχνά αναφερόταν στην Τόκλας ως «σύζυγό» της («wifey») και την αποκαλούσε «ακριβό μωρό» («baby precious»). Η Άλις ήταν κοντή και λεπτή, με σκούρα, λαμπερά μάτια και ελαφρύ μουστάκι στο πάνω χείλος της, ενώ η Γερτρούδη ήταν μεγαλόσωμη, με ευρύ στέρνο και μεγάλο καλοφτιαγμένο κεφάλι, στο οποίο συνήθιζε να διατηρεί ένα ανδρικό κούρεμα τύπου «Ιούλιος Καίσαρ».

Η Γερτρούδη ήταν διαρκώς απασχολημένη με μελέτες και γραψίματα, ξενυχτώντας πάνω απ’ τους παράξενους στίχους της, ενώ η Άλις ξυπνούσε νωρίς για να επιβλέπει το υπηρετικό προσωπικό, αφού εκτός από χρέη γραμματέως και συμβούλου προς τη σύντροφό της είχε αναλάβει τη λειτουργία του σπιτιού και τη μαγειρική. Τα πιάτα που προετοίμαζε σχολαστικά στα καλλιτεχνικά δείπνα, υπήρξαν η αφορμή για το περίφημο «Alice B. Toklas Cookbook»: μια συλλογή με εικαστικές συνταγές και πικάντικες ιστορίες από εκείνα τα τραπέζια, γύρω από τα οποία η αφρόκρεμα της παρισινής καλλιτεχνικής κοινότητας καθόριζε τις τάσεις της διεθνούς Πρωτοπορίας.

Καθώς ήταν και επιδέξια μοδίστρα, φρόντιζε τα ρούχα τους να δίνουν καθαρά το στίγμα ενός λεσβιακού ζεύγους, επιλέγοντας ανδροπρεπές στιλ για τη Στάιν και πιο θηλυκό για την ίδια.

Η Στάιν είχε απορρίψει τον κορσέ ήδη από τα κολεγιακά της χρόνια στην Αμερική του 1890, πολύ πριν τον καταργήσει στο Παρίσι - λανσάροντας την oριενταλιστική μόδα του- ο Πωλ Πουαρέ. Η γκαρνταρόμπα της περιελάμβανε ίσιες μάλλινες φούστες, boxy κοστούμια, tweed σακάκια, κεντητά ή πλεκτά γιλέκα, κλασικά πουκάμισα με μανικετόκουμπα, ανδρικά παλτά, oxford παπούτσια, γραβάτες, παπιγιόν, ακόμα και καπέλα bowler. Φορούσε επίσης έθνικ καφτάνια, σανδάλια και κοσμήματα με τεράστιες ημιπολύτιμες πέτρες. Η Τόκλας ντυνόταν με μελετημένη κομψότητα, με εξαίρεση τα χοντροκομμένα τσόκαρα που της άρεσε να φοράει στα λεπτά πόδια της. Αγαπούσε τα μεγάλα, θεατρικά καπέλα, συχνά υπερβολικά φορτωμένα με φτερά και λουλούδια, τα οποία συνδύαζε με καλοραμμένα φορέματα ή ταγιέρ και βαριά πέδιλα. Η συλλογή καπέλων της Άλις Τόκλας ήταν συχνό αντικείμενο σχολιασμού ανάμεσα στις συζύγους των ζωγράφων. Μεταξύ αυτών ξεχώριζε ένα τυρμπάν του Πωλ Πουαρέ που πάνω του φώλιαζε ένα παχύ, χρυσόφτερο παραδείσιο πτηνό. 

Οι δυο γυναίκες αφιέρωναν αρκετό από τον χρόνο τους σε μοδίστρες, υποδηματοποιούς και καπελούδες, για να προμηθευτούν όχι μόνο καθημερινά ρούχα και παπούτσια, αλλά και ψηλοτάκουνα, καπέλα, γάντια και βραδινά ενδύματα για τις δημόσιες εμφανίσεις τους.

Το 1934 η Γερτρούδη Στάιν ταξίδεψε από το Παρίσι στη Νέα Υόρκη προκειμένου να παρουσιάσει το βιβλίο της με τον τίτλο «The Autobiography of Alice B. Toklas», το οποίο είχε γίνει best seller και εξιστορούσε τη ζωή της μέσα από τα μάτια της συζύγου της. Κατά την άφιξή της φορούσε χειροποίητο παλτό Hermes, για το οποίο σχολίασε αργότερα: «Αγόρασα για τον εαυτό μου μια ολοκαίνουργη 8κύλινδρη Ford κούρσα και παρήγγειλα το πιο ακριβό παλτό στον οίκο Hermes, που ταίριαζε περισσότερο σε έναν άνδρα που καλύπτει τους ιππικούς αγώνες… Δεν είχα ξαναδεί τόσα χρήματα στη ζωή μου και ήμουν τρομερά ενθουσιασμένη».

Οι New York Times έγραφαν την επόμενη μέρα για εμφάνιση της Στάιν: «Ήταν ντυμένη με χοντρά tweeds… Στα πόδια της φορούσε μάλλινες κάλτσες και ίσια παπούτσια oxfords. Ένα καφετί tweed σακάκι ήταν φορεμένο πάνω από βυσσινί γιλέκο και ανδρικό πουκάμισο με κρεμ και μαύρες ρίγες. Και τέλος το καπέλο της Στάιν… ένα γκρι καπέλο που έδινε στην εμφάνισή της την αίσθηση ότι το είχε σκάσει από το δάσος του Robin Hood».

Το ενδυματολογικό στιλ της Στάιν ήταν τόσο ασυνήθιστο όσο και το στιλ του γραψίματός της, ενώ η δυναμική, ανδρόγυνη γκαρνταρόμπα αποτελούσε την ενδυματολογική υπογραφή της.

Η ποιητική της συλλογή «Tender Buttons» (1914) ήταν αντιπροσωπευτικό αυτού το στιλ, καθώς θεωρείται από τα κομβικά έργα του Κυβισμού στη λογοτεχνία και του Μοντερνισμού στον έμμετρο λόγο. Στο ποίημα Long Dress, αναφερόμενη με τη δική της λοξή ματιά στις τάσεις της μόδας, γράφει μεταξύ άλλων:

«What is the current that makes machinery, that makes it crackle, what is the current that presents a long line and a necessary waist. What is the current. What is the wind, what is it. Where is the serene length, it is there and a dark place is not a dark place, only a white, and red are black, only a yellow and green are blue, a pink is scarlet, a bow is every color. A line distinguishes it. A line just distinguishes it».

Κατά την περίοδο του Β’ παγκοσμίου πολέμου η Γερτρούδη Στάιν και η Άλις Τόκλας, αμφότερες εβραϊκής καταγωγής, εγκατέλειψαν το κατεχόμενο Παρίσι και εγκαταστάθηκαν στην εξοχή της Προβηγκίας. Εκεί γνωρίστηκαν με τη μητέρα του Πιερ Μπαλμέν, η οποία εργαζόταν στο μαγαζί με ρούχα που διατηρούσε μαζί με τις αδελφές της. Ο νεαρός Μπαλμέν έφτιαχνε μπλούζες για την οικογενειακή επιχείρηση και συνήθιζε να τους φέρνει νήματα από το Παρίσι για να μαντάρουν τις κάλτσες τους, οπότε, αναπόφευκτα, έφτιαχνε και τα ρούχα τους. 

Όταν, τον Οκτώβριο του 1945, ο πολλά υποσχόμενος σχεδιαστής μόδας Πιέρ Μπαλμέν (Pierre Balmain) διοργάνωσε την πρώτη του επίδειξη μόδας, το λεσβιακό ζευγάρι της καλλιτεχνικής αβανγκάρντ καθόταν στην πρώτη σειρά των καλεσμένων. Η Στάιν, η οποία αρθρογραφούσε στη γαλλική Vogue, έγραψε ένα άρθρο με τίτλο «From Dark to Day» στο οποίο αναφερόταν στη γνωριμία τους την εποχή του πολέμου στη γαλλική επαρχία, και τη φιλία τους με τον ίδιο και τη μητέρα του. Μεταξύ άλλων, έγραφε: «Υποθέτω ότι στην παρθενική κολεξιόν του ήμασταν οι μόνες οι οποίες είχαμε ντυθεί με ρούχα του Μπαλμέν καθ’ όλη τη μακρά διάρκεια του πολέμου. Ήμασταν υπερήφανες γι’ αυτό. Πολύ ευχαριστημένες και πολύ υπερήφανες. Ω, ναι, ήμασταν…». Όσο για την Άλις Τόκλας, το 1954 έδωσε το όνομα του αρώματος του Μπαλμέν «Vent Vert» σε δυο συνταγές της,  μια για κοτόπουλο και μια για σαλάτα, στο βιβλίο μαγειρικής που εξέδωσε με τον τίτλο «Alice B.Toklas Cookbook».

Τη Γερτρούδη Στάιν αποτύπωσαν σε πίνακές τους ή φωτογράφησαν οι σπουδαιότεροι καλλιτέχνες της Πρωτοπορίας. Σε μερικά έργα, η προστάτιδα των τεχνών ποζάρει με τη σύζυγό της ή και με τον σκύλο τους, τον Basket, φορώντας μερικά από τα ρούχα που τις χαρακτήριζαν. Τα ζωγραφικά και τα φωτογραφικά πορτρέτα τους έχουν εκτεθεί κατά καιρούς στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου.