7 πράγματα που μου έμαθε η Casablanca για τη ζωή

Θα έχουμε πάντα την Casablanca

«Να θυμάσαι αυτό: Ένα φιλί παραμένει ένα φιλί. Ένας αναστεναγμός είναι μόνο ένας αναστεναγμός. Ισχύουν τα βασικά πράγματα καθώς ο χρόνος περνά...» “Play it, Sam. Play As time goes by". 71 χρόνια μετά την πρώτη γενική προβολή της ταινίας στις ΗΠΑ (που έγινε στις 23/1/1943 για να εκμεταλλευτεί τη Διάσκεψη της Καζαμπλάνκα μεταξύ Τσόρτσιλ και Ρούσβελτ). 71 χρόνια από τότε που είδαμε για πρώτη φορά την Ίλσα (Ingrid Bergman) να λέει αυτή τη φράση στον πιανίστα Sam. Μια φράση την οποία ο περισσότερος κόσμος ακόμη και σήμερα θυμάται λανθασμένα ως “Play it again, Sam”.

Δύο άνθρωποι, ένας αληθινός έρωτας (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό) με φόντο τον Β’ Παγκόσμιο και με τόπο δράσης ένα μέρος για πολλούς εξωτικό: την Καζαμπλάνκα. Ένα μέρος που συγκεντρώνει ανθρώπους που προσπαθούν να ξεφύγουν από τα δεινά του πολέμου και να βρουν ένα εισιτήριο για την Αμερική: τη γη των ευκαιριών. Ένα δίλημμα ενός άντρα ανάμεσα στο θέλω και στο πρέπει. Θα ακούσει την καρδιά ή το μυαλό του;

Μια ταινία που η σπανιότητά της έγκειται στο γεγονός ότι είναι στ’ αλήθεια τόσο καταπληκτική όσο λένε όλοι.

7 πράγματα που μου έμαθε η Casablanca για τη ζωή

1) Τα ελαττώματά μας είναι επιλογή μας σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ όσο θα θέλαμε να πιστεύουμε. Και ο χαρακτήρας μας είναι η μοίρα μας.
2) Όσο δραματική και αν είναι μια κατάσταση, πάντα υπάρχει χώρος για να γελάσεις. Άνοιξε τα μάτια σου και βρες τον.
3) Κανένα ερωτικό τρίγωνο δεν είχε ποτέ happy ending. Τουλάχιστον όχι και για τους τρεις. Ή αλλιώς, μια γυναίκα δύο άντρες κομπολόι δίχως χάντρες (και τούμπαλιν).
4) Οι μεγάλοι έρωτες δε μένουν ποτέ μαζί μέχρι τέλους- ό,τι κι αν εννοούμε τέλος. Πάντα με ενοχλούσε το κλισέ-δηθενιά-παρηγοριά στον άρρωστο «Οι μεγάλοι έρωτες δεν ξύπνησαν ποτέ στον ίδιο κρεβάτι». Φυσικά και ξύπνησαν. Και ξανά και ξανά. Σπάνια όμως γέρασαν μαζί και κατάφεραν να απομυθοποιήσουν ο ένας τον άλλο. Γι’ αυτό και έμειναν «μεγάλοι έρωτες» και δεν έγιναν ποτέ «μεγάλες αγάπες».
5) Μια υπέροχη φιλία μπορεί να γεννηθεί εντελώς αναπάντεχα και στα πιο απίστευτα μέρη. Έτσι γίνεται συνήθως. Ευτυχώς.
6) Ό,τι έζησες, είναι δικό σου. Και όταν τελειώσει, πάλι δικό σου θα είναι. Άρα τίποτα δεν τελειώνει ποτέ, αν δεν το θες. Θα έχουμε πάντα το Παρίσι, τη Μαδρίτη, τα Εξάρχεια, τα Σούρμενα, τα Σεπόλια... Πάντα. Κάτι είναι κι αυτό.
7) Σύμφωνα με το νόμο του Μέρφι και το νόμο της ζωής, αν επιθυμείς πάρα πολύ να βρεις τον πραγματικό έρωτα, τότε όλο το σύμπαν θα συνωμοτήσει ώστε να τον βρεις. Όταν θα σαι ήδη παντρεμένος με κάποιον άλλο. Ή, όπως χαρακτηριστικά λέει ο Τσάντλερ στον Τζόι στα Φιλαράκια, όταν ο τελευταίος αναρωτιέται αν θα καταλάβει ποια είναι η κατάλληλη για εκείνον: «Θέλω να πιστεύω πως όταν βρεις την κατάλληλη κοπέλα θα έχεις το κουράγιο και τα κότσια να της πεις “Όχι, ευχαριστώ. Είμαι παντρεμένος”».

20 πράγματα που (ίσως) δεν ήξερες για την ταινία Casablanca

1) Πρόκειται για ένα ρομαντικό, πολεμικό μελόδραμα με φόντο τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και είναι παραγωγή του 1942.
2) Βασίστηκε στο θεατρικό έργο «Everybody Comes to Rick's» των Murray Burnett και Joan Alison.
3) Πρωταγωνιστούν οι Humphrey Bogart και Ingrid Bergman και η σκηνοθεσία είναι του Michael Curtiz.
4) Εκφράζει την αγάπη του κοινού και των κινηματογραφικών πλατό της δεκαετίας του 1940 για ταινίες που διαδραματίζονται σε εξωτικά μέρη. Ο υπότιτλος της ταινίας είναι ο εξής: «...Είχαν ραντεβού με τη μοίρα στην Καζανμπλάνκα!...»
5) Η ταινία έλαβε οκτώ υποψηφιότητες για Όσκαρ(Καλύτερης Ταινίας, Σκηνοθεσίας, Σεναρίου, Α’ Ανδρικού Ρόλου-Humphrey Bogart, Β’ Ανδρικού Ρόλου –Claude Rains , Μουσικής Επιμέλειας – Max Steiner, Ασπρόμαυρης Φωτογραφίας – Arthur Edeson, Μοντάζ – Owen Marks) και κέρδισε τρία Όσκαρ: Καλύτερης Ταινίας, Σκηνοθεσίας και Σεναρίου.
6) Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν από τις 25/5/1942 ως τις 3/8/1942 και, εκτός από τις σκηνές του αεροδρομίου που γυρίστηκαν σε φυσικό χώρο, όλες οι υπόλοιπες γυρίστηκαν σε στούντιο.
7) Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων προέκυψε πρόβλημα με το ύψος των πρωταγωνιστών. Η Ingrid Bergmanήταν πέντε πόντους ψηλότερη από τον Bogart και, για να φαίνεται εκείνος ψηλότερος, πατούσε πάνω σε τούβλα ή μαξιλάρια.
8) Η Bergman μέχρι την τελευταία σκηνή δε γνώριζε ποιον από τους δύο ήρωες θα ακολουθούσε τελικά η Ίλσα: τον Rick ή τον Laszlo.
9) Το τραγούδι "As Time Goes By" έγινε μεγάλη επιτυχία μετά την κυκλοφορία της ταινίας κι έμεινε για 21 εβδομάδες στη λίστα με τις μεγαλύτερες επιτυχίες της εποχής. Λόγω του ότι είχε γραφτεί, όμως, αρκετά χρόνια πριν γυριστεί η ταινία, δεν ήταν υποψήφιο για Όσκαρ.
10) Η γνωστή ατάκα της ταινίας «Here's looking at you, kid» ήταν αυτοσχεδιασμός του Bogart και επειδή δούλεψε τόσο καλά, χρησιμοποιήθηκε ξανά στην ταινία.
11) O παραγωγός Hal B. Wallis δεν ήθελε να φοράει συχνά καπέλο ο Bogart στην ταινία, για να μην μοιάζει με γκάνκστερ.
12) Ο Humphrey Bogart και η Ingrid Bergman δεν ανέπτυξαν ποτέ στενές σχέσεις και φημολογείται πως δεν τα πήγαιναν καλά. Περιέργως, η τότε σύζυγος του Bogart, Mayo Methot, θεωρούσε πως ο άντρας της διατηρούσε ερωτικό δεσμό με την συμπρωταγωνίστριά του και προκαλούσε φασαρίες στα γυρίσματα.
13) Ο Dooley Wilson που υποδυόταν έναν πιανίστα, τον Sam, στην πραγματικότητά ήταν ντράμερ. Δεν ήξερε να παίζει πιάνο και στα γυρίσματα τον ντούμπλαραν.
14) Το πιάνο του Sam πουλήθηκε το Δεκέμβριο του 2012 σε δημοπρασία στη Νέα Υόρκη έναντι του ποσού των €370.000.
15) Η γνωστή φήμη ότι ο Ronald Reagan είχε προταθεί για το ρόλο του Rick Blaine, είναι απλώς μια φήμη.
16) Η ατάκα “Play it again, Sam”, που είναι παγκοσμίως γνωστή και τη βλέπουμε σε αφίσες και βιβλία αλλά και «βάφτισε» την ταινία του Woody Allen το 1972, δεν ακούγεται ποτέ στην ταινία με αυτά τα ακριβή λόγια. Η ατάκα που λέει η Ilsa στον πιανίστα είναι “Play it, Sam. Play As time goes by".
17) Δεν αποκαλύπτεται ποτέ ο λόγος που ο Rick δεν μπορεί να επιστρέψει στις ΗΠΑ. Οι σεναριογράφοι δυσκολεύτηκαν να βρουν έναν λόγο που να πείθει τους θεατές και τελικά δεν έδωσαν κανέναν.
18) Το σκάκι ήταν το αγαπημένο παιχνίδι του Humphrey Bogart. Όταν τον βλέπουμε να παίζει σκάκι στην αρχή του έργου, έπαιζε στ’ αλήθεια με ένα φίλο του δι' αλληλογραφίας- η παρτίδα που κινηματογραφήθηκε ήταν πραγματική.
19) Το 2006 το Αμερικανικό Συνδικάτο Σεναριογράφων κατέταξε το σενάριο της ταινίας ως το 1ο καλύτερο όλων των εποχών.
20) Το 2007 το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου κατέταξε την ταινία ως την 3η καλύτερη αμερικανική ταινία όλων των εποχών, μετά τις ταινίες ο «Πολίτης Κέιν» και «Ο Νονός».

O Rick Blaine ως τύπος άντρα

Ο Humphrey Bogart ως άντρας έκανε αναμφισβήτητα πολλές καρδιές να χτυπήσουν δυνατά. Ο Rick Blaine, από την άλλη, ο ήρωας της ταινίας, δεν άφησε καμιά καρδιά αδιάφορη. Τι χαρακτηριστικά είχε λοιπόν αυτός ο ήρωας που έκανε- και εξακολουθεί να κάνει 71 χρόνια μετά- πολλές γυναίκες να τον θεωρούν ως τον «τέλειο άντρα», ως το αρσενικό πρότυπο που λίγοι άντρες της καθημερινότητάς μας θα καταφέρουν ποτέ να φτάσουν; Ποιος είναι αυτός που τόσοι άντρες προσπάθησαν να του μοιάσουν; Γιατί ο Woody Allen γύρισε ολόκληρη ταινία για να τον τιμήσει με τίτλο Play It Again, Sam (1972), όπου βάζει το «φάντασμα» του Bogart ως Rick να του δίνει συμβουλές για να κατακτήσει το γυναικείο φύλο και να φτιάξει την ερωτική του ζωή; Ποιος είναι, στ’ αλήθεια, αυτός ο Rick Blaine;

Είναι ο άντρας που φαίνεται απόμακρος και σκληρός εξωτερικά αλλά χωρίς να είναι στ’αλήθεια. Είναι η επιτομή της γυναικείας φαντασίωσης για τα «κακά παιδιά»: αυτός που δείχνει σκληρός αλλά, στην πραγματικότητα είναι ένας πληγωμένος ευαίσθητος άντρας που θέλεις να τον πάρεις αγκαλιά και να του πεις πως όλα θα πάνε καλά. Ευαίσθητος και σκληρός, γενναιόδωρος, ευθύς, μοναχικός. Ο μόνος άντρας που πίνει τόσο και δε μεθάει.

Ένας κυνικός αγωνιστής (μα τι σπάνιος και εξωφρενικά ελκυστικός συνδυασμός) που δηλώνει πως «είμαι ο μόνος σκοπός που με ενδιαφέρει» και «δεν μπλέκω για χάρη κανενός». Αλλά χωρίς να πείσει κανέναν.

Ο άντρας που πιστεύει σε κάτι και είναι διατεθειμένος να υπερασπιστεί τα πιστεύω του: Πιστεύει στην αλήθεια, στη δικαιοσύνη και στον έρωτα. Και αυτά τα τρία είναι ισάξια. Δεν θέλει να γευτεί τον έρωτα, αν δεν το θεωρεί δίκαιο. Είναι αποφασισμένος να φέρει τη δικαιοσύνη, και ας είναι εις βάρος του.

Είναι ο άντρας που έχεις πλάσει με τη φαντασία σου ως τον «τέλειο». Αυτός που ερωτεύεται αληθινά και αγαπάει μια φορά. Ναι, μια φορά, όχι κάθε βδομάδα. Και αν πληγωθεί, δεν το ξεπερνά ποτέ. Δεν αφήνει την πληγή να κλείσει. Και μπορεί φαινομενικά να δείχνει πως συνεχίζει τη ζωή του, αλλά όταν το παρελθόν δεν είναι πλέον παρελθόν και ξαναμπαίνει στη ζωή του, δεν υπάρχει τρόπος να προσποιηθεί. Όταν τα φαντάσματα του παρελθόντος επιστρέφουν, τον βρίσκουν να κοιτάζει ακόμα προς τα πίσω (όλοι έτσι δεν κάνουμε αν δεν είμαστε πια 20 και ο έρωτας ήρθε και έφυγε;)

Είναι αυτός που πριν πιει το ποτό του θα κάνει την πρόποση «Here's looking at you, kid». Και δε θα χρειαστεί να πει τίποτα άλλο.

Ο Rick είναι ο Άντρας.

Ο Louis Renault λέει στην Ilsa στην αρχή του έργου: «Αν ήμουν γυναίκα, θα ήμουν ερωτευμένη με τον Rick». Θα συμφωνήσω. Και θα επαυξήσω.

O Umberto Eco για την Casablanca

«Τα αρχέτυπα της "Καζαμπλάνκα" είναι πάρα πολλά και ανήκουν στα πιο διαφορετικά κινηματογραφικά είδη. Μπορούμε ν' απαριθμήσουμε παρά πολλά: η αντίθεση "πολιτισμός κατά της βαρβαρότητας", ο μύθος της Γης της Επαγγελίας (της Αμερικής φυσικά ), η εξέλιξη του Μπόγκαρτ από κυνικό σε καλό ήρωα , η αιώνια προσμονή της ελευθερίας, η βίζα για τις ΗΠΑ σαν μαγικό κλειδί που λύνει όλα τα προβλήματα, και κυρίως το θέμα της θυσίας, με τον Μπόγκαρτ που αφήνει την Μπέργκμαν για να την "χαρίσει " στο νόμιμο άνδρα της. Ο Μπόγκαρτ είναι πραγματικά ένα χριστολογικό πρόσωπο, πράγμα που κατάλαβε πολύ καλά ο Γούντυ Άλλεν και στην ταινία "Ξαναπαίξτο Σάμ", όπου ο Μπόγκαρτ του παρουσιάζεται σαν άγγελος βοηθός. Και ποιο πρόσωπο θα μπορούσε να δώσει ζωή σε μια λατρεία αν όχι αυτό;
Αν όλα αυτά τα πράγματα στην "Καζαμπλάνκα" υπάρχουν τυχαία ή σύμφωνα με τη θέληση του σκηνοθέτη, έχει δευτερεύουσα σημασία. Αυτό που ψάχνουμε είναι ή "υποσυνείδητη γλώσσα" της λατρείας. Η "Καζαμπλάνκα" είναι μια χιονοστιβάδα από σύμβολα, που αποκαλύπτει ότι το πνευματικό υποσυνείδητο, υπάρχει σε αντίθεση με το άλλο υποσυνείδητο, εκείνο το ψυχολογικό, που εφευρέθηκε από τους ψυχαναλυτές. Η "Καζαμπλάνκα" δεν είναι μια ταινία, είναι μια ανθολογία. Και επαναλαμβάνω: δύο "κλισέ" προκαλούν το γέλιο, εκατό συγκινούν. Και σ' αυτό το σημείο σας προτείνω ένα παιχνίδι. Ας δούμε μαζί την ταινία και κάθε φορά που κάποιος ανακαλύπτει κάτι που του θυμίζει μια άλλη ταινία προηγούμενη ή επόμενη ας σηκώσει το χέρι του και ας βλέπουμε μαζί τι συμβαίνει».

(Απόσπασμα από διάλεξη του Ουμπέρτο Έκο που έγινε στο Μιλάνο. Δημοσιεύτηκε στην ιταλική εφημερίδα Unita. Η ελληνική μετάφραση δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Θεσσαλονίκη στις 28/9/ 1984)

Ατάκες από την ταινία

Η Casablanca είναι από τις λίγες ταινίες στον παγκόσμιο κινηματογράφο που οι ατάκες που ακούστηκαν έγιναν θρυλικές. Δεν υπάρχει καν τρόπος να κατονομάσουμε όλες τις ταινίες που επηρεάστηκαν με οποιονδήποτε τρόπο από το κλασικό αυτό αριστούργημα (από τις λίγες φορές που ο βαρύγδουποςαυτός χαρακτηρισμός φαντάζει λίγος). Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε την ταινία Play It Again, Sam (1972, Woody Allen)όπου ο Bogie ως το απόλυτο ανδρικό σύμβολο δίνει συμβουλές στο WoodyAllen για να κατακτήσει μια γυναίκα. Στο Manhattan (1979, WoodyAllen) oWoody ως Isaac στη σκηνή του χωρισμού του με την Tracy της λέει "We'll always have Paris". Στο When Harry Met Sally (1989) βλέπουμε ολόκληρη σκηνή όπου ο Billy Crystal μαλώνει με τη Meg Ryan για το αν η Ingrid Bergman ήθελε να μείνει με τον Bogart ή όχι. Στο Sleepless in Seattle (1993) η γυναίκα τουTom Hanks ως ανάμνηση του λέει "here's looking aty ou" και στην αρχή της ταινίας ακούμε το As Time Goes By. Στο The Tailor of Panama(2001) o Pierce Brosnan λέει στον John Fortune: "Could this be the beginning of a beautiful friendship". Και ο κατάλογος είναι πολύ μακρύς.

Ποιες είναι, λοιπόν, οι θρυλικές ατάκες που άφησαν εποχή;

“Here's looking at you, kid” (Στο να σε κοιτάζω, μικρή)

“We'll always have Paris” (Θα έχουμε πάντα το Παρίσι)

“Of all the gin joints in all the towns in all the world, she walks into mine” (Απ’ όλα τα μπαρ σε όλες τις πόλεις του κόσμου, αυτή μπαίνει στο δικό μου)

“I was born when you kissed me. I died when you left me. I lived a few weeks while you loved me” (Γεννήθηκα όταν με φίλησες. Πέθανα όταν με παράτησες. Έζησα για λίγες βδομάδες, όσο με αγάπησες.)

“Was that cannon fire, or is it my heart pounding?” (Αυτό ήταν κανονιά ή η καρδιά μου που χτυπά;)

“Louis, I think this is the beginning of a beautiful friendship” (Λουί, νομίζω ότι αυτή είναι η αρχή μιας όμορφης φιλίας)

“Play it, Sam. Play 'As Time Goes By” (Παίξτο, Σαμ. Παίξε το "As Time Goes By")

“Round up the usual suspects” (Μάζεψε τους συνήθεις υπόπτους)

“I'm the only cause I'm interested in” (Είμαι ο μόνος σκοπός που με ενδιαφέρει)

"Just because you despise me, you are the only one I trust" ( Μόνο και μόνο επειδή με απεχθάνεσαι, είσαι ο μόνος που εμπιστεύομαι)

"Kiss me. Kiss me as if it were the last time" (Φίλα με. Φίλα με σαν να ήταν η τελευταία φορά)

"Not an easy day to forget. I remember every detail. The Germans wore gray, you wore blue." (Δύσκολο να ξεχάσεις αυτή τη μέρα. Θυμάμαι κάθε λεπτομέρεια. Οι Γερμανοί φορούσαν γκρι, εσύ μπλε.)

Rick: And remember, this gun is pointed right at your heart (Και θυμήσου: το όπλο σημαδεύει την καρδιά σου)
Captain Renault: That is my least vulnerable spot. (Αυτό είναι το λιγότερο ευάλωτο σημείο μου).

Yvonne: Where were you last night? (Πού ήσουν χθες το βράδυ;)
Rick: That's so long ago, I don't remember. (Πάει πολύς καιρός, δεν θυμάμαι)
Yvonne: Will I see you tonight? (Θα σε δωαπόψε;)
Rick Blaine: I never make plans that far ahead. (Ποτέ δεν κάνω τόσο μακροχρόνια σχέδια)

Rick Blaine: I congratulate you. (Σε συγχαίρω)
Victor Lazlo: What for? (Για ποιο πράγμα;)
Rick Blaine: . . . your work. (Για τη δουλειά σου)
Victor Lazlo: I try my best. (Προσπαθώ όσο μπορώ)
Rick Blaine: We all try. You succeed. (Όλοι προσπαθούμε. Εσύ πετυχαίνεις.)

Το τραγούδι As time goes by

You must remember this
A kiss is still a kiss
A sigh is just a sigh
The fundamental things apply
As time goes by
And when two lovers woo
They still say: "i love you"
On that you can rely
No matter what the future brings
As time goes by
Moonlight and love songs - never out of date
Hearts full of passion - jealousy and hate
Woman needs man - and man must have his mate
That no one can deny
It’s still the same old story
A fight for love and glory
A case of do or die
The world will always welcome lovers
As time goes by

Του Herman Hupfeld
Πρώτη εκτέλεση: Frances Williams

Η τελευταία σκηνή του Rick με την Ilsa

Rick: Εάν το αεροπλάνο απογειωθεί και δεν είσαι μαζί του, θα το μετανιώσεις. Ίσως όχι σήμερα, ίσως όχι αύριο, αλλά σύντομα. Και για την υπόλοιπη ζωή σου.
Ilsa: Αλλά τι θα γίνει μ' εμάς;
Rick: Θα έχουμε πάντα το Παρίσι. Δεν το είχαμε. Το είχαμε χάσει μέχρι που ήρθες στην Καζαμπλάνκα. Το ξαναβρήκαμε χθες το βράδυ. Όταν είπα ότι δεν θα σ' αφήσω ποτέ.
Ilsa: Και δεν θα μ' αφήσεις.
Rick: Αλλά έχω μια δουλειά που πρέπει να κάνω. Και εκεί που πηγαίνω, δεν μπορείς να ακολουθήσεις. Σ' αυτό που πρέπει να κάνω, δεν μπορείς να είσαι μέρος. Ίλσα, δεν είμαι καλός στις ευγένειες. Αλλά δεν θέλει πολύ για να καταλάβεις πως τα προβλήματα τριών μικρών ανθρώπων δεν ισοδυναμούν ούτε με ένα λόφο φασόλια σ' αυτόν τον τρελό κόσμο. Κάποτε θα το καταλάβεις αυτό. Στο να σε κοιτάζω, μικρή.

Για μένα, το δυσκολότερο τεστ για μια ταινία είναι η απάντηση στην ερώτηση: «Θα την ξανάβλεπες»; Πραγματικά, δε θυμάμαι πόσες φορές έχω δει την Casablanca. Πιστεύω πως ανήκει σε αυτή την κατηγορία ταινιών που όσες περισσότερες φορές τις βλέπεις, τόσο περισσότερο τις απολαμβάνεις, τόσο περισσότερο μπορείς να εκτιμήσεις τις λεπτομέρειες, τις εκφράσεις, τις ατάκες, την ατμόσφαιρα, τη μυρωδιά του πούρου του Rick. Το τέλος δε μου αφήνει πικρή γεύση στο στόμα αλλά κάθε φορά ελπίζω να δω ένα τέλος διαφορετικό: ελπίζω να δω τον Rick και την Ilsa μαζί. Να μείνουν μαζί, να φύγουν μαζί, να ζήσουν μαζί ή να πεθάνουν μαζί. Δε με νοιάζει τι θα κάνουν. Με νοιάζει, όμως, το μαζί. Και θυμάμαι πάντα το στίχο του Νίκου Δήμου:

«Έτσι κι αλλιώς μια μέρα θα χωρίσουμε
Από έρωτα, από θάνατο, από χρόνο.
Θα ήθελα όμως να χωρίσουμε μαζί.
Όχι χώρια.»

Και πάντα αναρωτιέμαι, όσο υπεράνω και αν είσαι, όση αυτοθυσία κι αν μπορείς να δείξεις, όσο και να υπερασπίζεσαι το σωστό: πώς αντέχεις να αφήσεις τον έρωτα της ζωής σου να φύγει; Θέλει, σίγουρα, πολύ περισσότερο κουράγιο από το να τον αφήσεις να μείνει. Αλλά και πάλι, δεν καταλαβαίνω. Μετά, όμως, αναρωτιέμαι ξανά: Άντε και βρήκες τον έρωτα της ζωής σου, τον έρωτα που διάβαζες στα βιβλία, που άκουγες στα τραγούδια, που έβλεπες στα όνειρά σου. Είσαι σίγουρος πως ξέρεις τι να τον κάνεις;

Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε πρώτη φορά το 2014.