Andy Warhol, ο άνθρωπος κάτω από την ασημένια περούκα

Ένα βιβλίο για τον Andy Warhol δεν είναι κάτι πρωτότυπο. Όμως, το βιβλίο “Warhol” που κυκλοφόρησε στις 28 Απριλίου 2022 ένας από τους πιο αξιόλογους συγγραφείς και κριτικούς τέχνης στην Αμερική, ο Blake Gopnik, δίνει μία ξεχωριστή, δική του ερμηνεία στα γεγονότα και στο φαινόμενο που υπήρξε ο Warhol και τα ξανακοιτάζει με ένα νέο ενδιαφέρον.

Ο Elton John, διαβάζοντας το βιβλίο σχολίασε: «Μια φορά, ο John Lennon κι εγώ κρυφτήκαμε σε μία ντουλάπα για να μη μας βρει ο Andy στο ξενοδοχείο Sherry-Netherland. Μακάρι να τον γνώριζα καλύτερα. Αυτή η βιογραφία πραγματικά με κάνει να νοιώθω ότι τον ξέρω. Αποκαλύπτει τον άνθρωπο κάτω από την ασημένια περούκα».

Ο άνθρωπος που δημιούργησε τους διάσημους πίνακες με τα κονσερβοκούτια σούπας και τα πορτρέτα της Marilyn Monroe, παραμένει διάσημος γιατί ο ποζάτος κυνισμός του ταιριάζει τόσο πολύ με τη σημερινή κοινωνία.

Ένας άνθρωπος που μισούσε την εμφάνισή του και την έκρυβε κάτω από μία λευκή, τρελή περούκα και χλωμό μέικαπ, που ακολουθούσε μόνιμη δίαιτα με αμφεταμίνες για να παραμένει αδύνατος, κατάφερε να γίνει ίσως το πιο διάσημο όνομα της ποπ κουλτούρας που εξαργυρώνεται ακόμα με εκατομμύρια δολάρια όχι (μόνο) σαν καλλιτεχνικό ταλέντο αλλά (και) σαν ο γκουρού της αυτο-προβολής.

Οι λεπτομέρειες της ζωής του έχουν μεγάλη σημασία γιατί ακριβώς αυτές είναι που καθορίζουν την τέχνη του. Παιδί Σλοβάκων μεταναστών μεγαλωμένο στην εργατική περιοχή του Pittsburgh, ξεκίνησε από τη διαφήμιση, τη γραφιστική και τη διακόσμηση για να μεταμορφωθεί σε ένα πλάσμα που έκανε τέχνη την παράσταση που έδινε καθημερινά. Η τεράστια φήμη που απέκτησε είναι και η αιτία του συγκεχυμένου πορτρέτου που έχει διαμορφωθεί για αυτόν, γεμάτου αντιφατικές περιγραφές και ασυνήθιστα γεγονότα -όπως η απόπειρα δολοφονίας του.

Ενώ ήταν γλυκός και στοργικός με τους κοντινούς του ανθρώπους, παράλληλα ήταν και ένας ψυχρός, χειριστικός τύπος. Ένα πραγματικά avant-garde καλλιτεχνικό μυαλό που, παράλληλα, λάτρευε τα σκουπίδια και το kitsch. Ένας αφοσιωμένος πιστός που πήγαινε κάθε Κυριακή στην εκκλησία και ταυτόχρονα επιρρεπής σε κάθε είδους αμαρτία, σκεπτικιστής και με παγωμένη καρδιά.

Από τις σούπες με λάχανο στις σούπες πίνακες

Ο Andy Warhol λάτρευε να φωτογραφίζει τα πάντα γύρω του και ιδιαίτερα τη φύση. Όπως όλοι οι κοινοί θνητοί φωτογράφιζε σκυλάκια και γατάκια, λουλούδια, βουνά, βράχια, δέντρα, αμερικάνικες σημαίες, τη θάλασσα, μερικές φορές κουνημένα snapshots της καθημερινότητας και βέβαια τον εαυτό του σαν προάγγελος των selfies.

Μάλιστα, εξήντα από τις φωτογραφίες του αυτές, το Ίδρυμα Andy Warhol τις έδωσε για δημοπρασία στον οίκο Christie’s, τα έσοδα από τις πωλήσεις των οποίων διατέθησαν υπέρ των πληγέντων καλλιτεχνών από τον Covid-19.

Είναι ειρωνικό να σκεφτεί κανείς αν αυτό θα το έκανε ο ίδιος ο Warhol αν βρισκόταν στη ζωή.

Όταν το 1962 οι διάσημες κονσέρβες με τη σούπα Campbell’s παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο Λος Άντζελες, ένα κριτικός γράφοντας λάθος το όνομά του ως “Warhole” για να τον μειώσει, αναρωτήθηκε αν αυτός ο τύπος είναι «ένας ελαφρόμυαλος ανόητος ή ένας αδίστακτος τσαρλατάνος».

Γιατί ποτέ δεν του άρεσαν οι σούπες σε κονσέρβα. Άλλωστε ήταν πολύ ακριβές για τα οικονομικά των γονιών του. Το πιο συνηθισμένο φαγητό στο σπίτι των Warhola (το κανονικό επώνυμο) ήταν βραστό λάχανο, μία σούπα που η μητέρα του Andy θα συνέχιζε να την κάνει για τον ίδιο και τους αλλοπρόσαλλους φίλους που θα έφερνε στο σπίτι, στο Pittsburg και αργότερα στη Νέα Υόρκη.

Ήταν τα χρόνια μετά το γυμνάσιο, όταν είχε μπει στο Carnegie Mellon University για να σπουδάσει γραφικές τέχνες. Και αργότερα στη Νέα Υόρκη, όπου άρχισε να δουλεύει σαν εικονογράφος σε περιοδικά και διαφημιστικές εταιρείες, και διακοσμητής βιτρινών. Στο βιβλίο, ο Gopnik αναφέρει ότι πολλοί από εκείνους τους καταστηματάρχες για τους οποίους δούλευε ο Andy ήταν gay και σιγά σιγά άρχισε να εξοικειώνεται και ο ίδιος με το κύκλωμα, παίρνοντας και τα ανάλογα αισθητικά ερεθίσματα. Ήταν ένας νέος που ήθελε να μάθει και να τα δει όλα. Διάβαζε πολύ, πάντα όταν εργαζόταν η τηλεόραση ήταν ανοιχτή, λάτρευε την τεχνολογία, και ζωγράφιζε ασταμάτητα για διαφημιστικές καταχωρήσεις -κυρίως παπουτσιών.

Η λογική και η τακτική του ήταν απλή και αυθάδης. Ένα από τα πιο διάσημα γλυπτά του είναι τα κουτιά από σφουγγαράκια Brillo που έκανε το 1964 για τη σειρά με τίτλο «κούτες μπακαλικής». Αυτό που έκανε ήταν να πάρει απλώς το design της συσκευασίας (που ανήκε στον γραφίστα James Harvey) και να το τυπώσει με μεταξοτυπία επάνω σε ξύλινα κιβώτια. Στην ίδια σειρά ανήκαν και τα έργα του με τις κούτες για κέτσαπ της Ηeinz και τις κούτες για τις τοματόσουπες Campbell's. Όταν τον ρώτησαν γιατί επέλεξε τις κούτες αντί να σχεδιάσει κάτι καινούργιο, απάντησε «γιατί ήταν πιο εύκολο».

Η απόπειρα δολοφονίας και τα επακόλουθα

Το τεράστιο βιβλίο του Gopnik, γεμάτο λεπτομέρειες, πληροφορίες, κουτσομπολιά και υποσημειώσεις, ξεκινάει με ένα επεισόδιο που θα θύμιζε τηλεοπτική σαπουνόπερα με νοσοκομεία και νοσοκόμες που μιλούν πολύ.

Η Valerie Jean Solanas ήταν μία αμερικανίδα, στρατευμένη φεμινίστρια, λεσβία και συγγραφέας πύρινων άρθρων σε ένα περιθωριακό περιοδικό που εξέδιδε η ίδια το 1967, με τον εύγλωττο τίτλο «ΚΑΘΑΡΜΑ Μανιφέστο» (SCUM Manifesto), στο οποίο παρακινούσε τις γυναίκες «να ρίξουν την κυβέρνηση, να εξολοθρεύσουν το νομισματικό σύστημα, να καθιερώσουν τον πλήρη αυτοματισμό και να εξαφανίσουν το ανδρικό φύλο».

Όταν συνάντησε για πρώτη φορά τον Andy Warhol του ζήτησε να κάνει παραγωγή στο θεατρικό της έργο “Up Your Ass” («Βάλ’το στον κ**ο σου») και του έδωσε το σενάριο για να το μελετήσει -αργότερα θα τον κατηγορούσε ότι της το έκλεψε ή ότι το έχασε (το πιο πιθανό, μια και ο Warhol συναντούσε στο πέρασμά του κάθε είδους ψώνια και stalkers του καλλιτεχνικού κυκλώματος της Νέας Υόρκης). Μάλλον λοιπόν, πέταξε το σενάριο με αδιαφορία. Η Solanas άρχισε να απαιτεί χρηματική αποζημίωση και ο Warhol, για να την ξεφορτωθεί, την προσέλαβε για να ερμηνεύσει ένα ρόλο στην ταινία του «Εγώ, ένας Άντρας», πληρώνοντάς την με 25 δολάρια.

Στις 3 Ιουνίου 1968, η Solanas εμφανίστηκε στα γραφεία του Actor's Studio ζητώντας να δει τον διευθυντή Lee Strasberg, για να του αφήσει ένα έργο της. Οι υπάλληλοι που την είδαν δήλωσαν αργότερα ότι είχε μία παράξενη εμφάνιση, ατημέλητη και σαν να είχε άλλα στο μυαλό της. Μη καταφέρνοντας να τον δει, πήγε σε μία άλλη παραγωγό στο Μπρούκλιν, την Μargo Feiden, την οποία επί τέσσερις ώρες προσπαθούσε να πείσει να κάνει παραγωγή στο έργο της, μιλώντας παράλληλα για το όραμά της για «έναν κόσμο χωρίς άντρες»

Η παραγωγός αρνιόταν πεισματικά να δεχτεί το έργο και εκεί ήταν που η Solanas έβγαλε ένα πιστόλι και της είπε “Ναι, θα αναλάβεις να ανεβάσεις το έργο μου γιατί θα σκοτώσω τον Andy Warhol και θα γίνω διάσημη."

Και έφυγε.

Η Feiden ειδοποίησε την αστυνομία αλλά η απάντηση που πήρε ήταν ότι «δεν μπορούμε να συλλάβουμε κάποιον επειδή πιστεύετε ότι πάει να σκοτώσει τον Andy Warhol, κυρία μου».

Λίγο μετά τις 2 το μεσημέρι, η Solanas έστησε καρτέρι στο ασανσέρ της εισόδου του Factory Studio, περιμένοντας να έρθει ο Andy Warhol.

Όταν ήρθε, μπήκε μαζί του στο ασανσέρ, εκείνος της έκανε μία φιλοφρόνηση γιατί, παραδόξως, την είδε να φοράει κραγιόν αλλά όταν εκείνη άρχισε να γίνεται πολύ φορτική για να δεχτεί το έργο της, ο φίλος του Paul Morrissey απείλησε ότι θα την ξυλοφορτώσει αν δεν φύγει.

Εκείνη την ώρα το τηλέφωνο χτύπησε, ο Morrissey πήγε προς την τουαλέτα, ο Andy απάντησε στο τηλέφωνο και η Solanas έβγαλε το πιστόλι και πυροβόλησε τρεις φορές τον Warhol. Αστόχησε τις δύο πρώτες αλλά η τρίτη σφαίρα πέρασε μέσα και από τους δύο πνεύμονες, τη σπλήνα, το στομάχι, το συκώτι και τον οισοφάγο. Μετά πυροβόλησε τον κριτικό τέχνης Mario Amaya στο ισχίο και προσπάθησε να πυροβολήσει και τον Fred Hughes, μάνατζερ του Warhol, στο κεφάλι αλλά το όπλο μπλόκαρε. Η Solanas έφυγε πανικόβλητη αφήνοντας πίσω μία χαρτοσακούλα με την ατζέντα της.

Ο Warhol, 39 χρονών τότε, είχε χάσει πολύ αίμα και είχε υποστεί καρδιακή προσβολή. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο όπου υπεβλήθη άμεσα σε επιτυχή πεντάωρη εγχείρηση. Σώθηκε χάρη σε έναν ιταλό χειρουργό που έτυχε να βρίσκεται εκεί την ώρα που έφτασε ο Warhol.

Η φήμη πουλάει

Η Solanas παραδόθηκε μετά από λίγο στην αστυνομία. Όπως το προέβλεψε, είχε γίνει ήδη διάσημη. Ο Τύπος παραληρούσε με σχόλια. Ο Robert Marmorstein, της Village Voice, έγραψε ότι η Solanas «έχει πια αφιερώσει το υπόλοιπο της ζωής της στον όρκο της να εξαφανίσει κάθε άνδρα από το πρόσωπο της γης» ενώ ο Norman Mailer την αποκάλεσε «Ροβεσπιέρο του φεμινισμού».

Το έργο της όμως δεν ανέβηκε ποτέ. Το 1971 αποφυλακίστηκε και άρχισε πάλι να παρενοχλεί από το τηλέφωνο τον Warhol και άλλους. Λίγο αργότερα συνελήφθη και πάλι και χάθηκε στο σκοτάδι των ψυχιατρικών κλινικών.

Ο Warhol που πίστευε ότι σώθηκε από θαύμα, δεν παρέλειπε -και παρά τον πόνο του- να επιδεικνύει τα τραύματα και να κάνει αστεία λέγοντας «Είμαι τόσο σημαδεμένος που μοιάζω με φόρεμα του Dior». Και φυσικά φωτογραφήθηκε, από τον Richard Avedon, με το σακατεμένο του διάφραγμα, σε ρόλο Αγίου Σεβαστιανού την ώρα του μαρτυρίου.

Το Factory απέκτησε πολύ σκληρά και αυστηρά μέτρα ασφαλείας στην είσοδο και ο Andy, για το υπόλοιπο της ζωής του, έγινε φοβικός πιστεύοντας ότι η Solanas ή κάποιος παρόμοιος θα του επιτεθεί ξανά. Οι φίλοι του έλεγαν ότι έγινε τόσο ευαίσθητος που και ένα απλό άγγιγμα στον ώμο για να του μιλήσει κάποιος, τον έκανε να πετάγεται τρομαγμένος. Ταίριαζε τέλεια και με το image του.

Εκείνον που πραγματικά αγνόησε ο Warhol, ήταν ο ιταλός χειρουργός. Επί έξι μήνες ο γιατρός έστελνε το λογαριασμό στο γραφείο του Warhol χωρίς να παίρνει καμία απάντηση. Την τελευταία φορά του έστειλε μαζί και ένα σημείωμα, “PAY UP YOU BLOWHARD”, που δεν χρειάζεται μετάφραση. Ο Andy φιλοτιμήθηκε και του έστειλε μία επιταγή 1000 δολαρίων. Ακάλυπτη.

Την ίδια στιγμή που η τιμή του στην αγορά είχε ανέβει τρελά. Η απόπειρα δολοφονίας είχε δουλέψει υπέρ του. Οι αγοραστές αντιμετώπιζαν τα έργα του σαν μετοχές στο χρηματιστήριο, έστω κι αν δεν τους άρεσαν.

Οι πυροβολημένες Marilyn

Ένα από τα έργα που έγιναν διάσημα από έναν πυροβολισμό, αλλά όχι της Solanas, ήταν και το πιο διάσημό του: τα πέντε πορτρέτα της Marilyn. Τα οποία ήταν μεταξοτυπίες με εναλλαγές χρωμάτων του ενός πορτρέτου της που είχε ζωγραφίσει ο Warhol το 1964. Τη χρονιά εκείνη επισκέφθηκαν το Factory ένας φωτογράφος, ο Billy Name μαζί με μία φίλη του, την Dorothy Podber, performance artist και πρόσωπο της καλλιτεχνικής ζωής της Νέας Υόρκης. Η φήμη λέει ότι η Dorothy, βλέποντας τα πορτρέτα της Marilyn ακουμπισμένα στο πάτωμα, ρώτησε τον Andy αν θα μπορούσε “to shoot them”. Ο Andy θεώρησε ότι ήθελε να τα φωτογραφήσει – shoot them. Αλλά η καλλιτέχνις εννοούσε να τα πυροβολήσει – shoot them. Ο Andy είπε ok, η Dorothy έβγαλε προσεκτικά τα λευκά της γάντια, άνοιξε την τσάντα της, πήρε το ρεβόλβερ κι έριξε μία σφαίρα κατευθείαν στο μέτωπο της Marilyn η οποία διαπέρασε τα τέσσερα από τα πέντε κάδρα.

Μόλις είχαν δημιουργηθεί οι “Shot Marilyns.”

Το 1989, η «Κόκκινη Πυροβολημένη Μarilyn», με επουλωμένη την τρύπα της σφαίρας επάνω από το αριστερό της φρύδι, πουλήθηκε σε δημοπρασία προς 4 εκατομμύρια δολάρια -τη μεγαλύτερη τιμή που είχε πουληθεί έργο του Warhol μέχρι τότε.

Η ιστορία της σφαίρας, έτσι για καλλιτεχνική πλάκα και της ματαιοδοξίας της αρτίστικης σκηνής της Νέας Υόρκης, μαζί με τον κυνισμό του Factory και το τέλος της πραγματικής Marilyn Monroe, συνδύαζε όλα αυτά τα στοιχεία για να δημιουργήσουν ένα μύθο της τέχνης αλλά και ένα δυνατό κοινωνικό σχόλιο.

* To βιβλίο κυκλοφορεί από την Harper Collins