Συνέντευξη με την Εύη Μίτσαλα, που η μεταπτυχιακή της εργασία, στο πλαίσιο του κοινωνικού-ακτιβιστικού design, ερευνά το θέμα παπούτσια.
Ο μύθος της Σταχτοπούτας «αποδεικνύει» πως ένα ζευγάρι γοβάκια μπορεί να αλλάξει τη ζωή σου, έλεγε ο Ντίσνεϊ, και σε αυτή την περίπτωση δεν έλεγε παραμύθια. Η μεταπτυχιακή εργασία της Θεσσαλονικιάς Εύης Μίτσαλα το ψάχνει λίγο περισσότερο: γοβάκια, σταράκια, πεδιλάκια, μποτάκια μαρτυρούν πολλά για τις ψυχές των μητροπόλεων.
«Προδίδουν» διάφορες ταυτότητες και ιδιότητές μας φανερώνοντας ηλικία (παπούτσια αγκαλιάς, παιδικά, εφηβικά), φύλο, δραστηριότητες (αθλητικά, ορειβατικά), δεξιότητες και ικανότητες (μπαλαρίνες μπαλέτου, ποδοσφαιρικά, running), φυσική κατάσταση-ασθένειες (ορθοπεδικά), κοινωνική τάξη (Jimmy Choo!), επάγγελμα (αρβύλες στρατιωτικές, σαμπό ιατρικά), γούστο-στιλ, στοιχεία του χαρακτήρα μας (τόλμη, επιθετικότητα, χιούμορ).
Ενίοτε λειτουργούν ως USB για το παρελθόν και τις μνήμες μας, προφανώς και γι’ αυτό οι ντουλάπες μας βογκάνε από σχεδόν αφόρετα ζευγάρια που δεν θα πατηθούν ποτέ ξανά (για να μη χαλάσουν). Αλλάζουν τη διάθεση και τον βαθμό αυτοπεποίθησής μας όπως ένα ωραίο χτένισμα ή ένα ρούχο που φυσάει. Έχουν «μαγικές» ιδιότητες: «Δώσε σε ένα κορίτσι τα κατάλληλα παπούτσια και θα κατακτήσει τον κόσμο» υποστήριζε η Μέριλιν, τη στιγμή που σήμερα θεωρούμε πως συγκεκριμένα μοντέλα μπορούν, ας πούμε, να βελτιώσουν τις (αθλητικές ή ακόμα και ερωτικές) επιδόσεις μας.
Μπορούν να παίξουν μέχρι και σεξουαλικό ρόλο (φετίχ), έχουν χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο πολιτικής-ακτιβιστικής δράσης (ο Μπους το γνωρίζει, καθώς έφαγε κάποτε ένα παπούτσι στο κεφάλι). Πρωταγωνιστούν σε ρήσεις λαϊκής σοφίας («παπούτσι απ’ τον τόπο σου…»), στη διαφήμιση, την τηλεόραση, τα παραμύθια, τα τραγούδια (από το «Blue Suede» του Καρλ Πέρκινς στο «Walking in my Shoes» των Depeche Mode), παντού! Δεν είναι απλώς ένα αντικείμενο καθημερινής ανάγκης, ούτε και μια απλή λεπτομέρεια που ολοκληρώνει ένα στιλιστικό αμπαλάζ. Είναι όλα αυτά, και πολλά άλλα.
Είναι φορέας ποικίλων συμβολισμών. Είναι κριτήριο εκτίμησης και αυτοεκτίμησης: «Η μαμά λέει πως μπορείς να πεις πάρα πολλά πράγματα για κάποιον με βάση τα παπούτσια που φοράει» διδάχτηκε πολύ σωστά ο Φόρεστ Γκαμπ. Είναι επιθυμία και απόλαυση, μέσο νοηματοδότησης της ίδιας της ζωής αλλά και λυτρωτική θεραπεία σε δύσκολα προσωπικά προβλήματα. Όπως έλεγε και η Κάρι Μπράντσο, η γυναίκα που αποκατέστησε (και αύξησε) την τιμή του παπουτσιού ανάγοντάς το σε αντικείμενο λατρείας: «Είναι δύσκολο να πατάς στα παπούτσια μιας single, γι' αυτό και χρειάζεται πού και πού αυτά να είναι ιδιαίτερα και ακριβά για να κάνουν τη διαδρομή πιο διασκεδαστική». Και για να θυμηθούμε και τον αγαπημένο της Μανόλο Μπλάνικ: «Ο γρηγορότερος τρόπος να μεταμορφώσεις μια γυναίκα είναι τα παπούτσια».
Τι είναι το κοινωνικό-ακτιβιστικό design, στο οποίο υπάγεται η μεταπτυχιακή σου εργασία; Είναι το design που γίνεται χωρίς εμπορικές προσεγγίσεις, για την κοινωνία. Είναι ένα εργαλείο με το οποίο μπορείς να πετύχεις, ίσως, κάποια κοινωνική αλλαγή. Είναι ένα μέσο για να απαντήσεις στις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες, τις γεωπολιτικές αλλαγές και τις οικονομικές πρακτικές. Ένας τρόπος αφύπνισης. Η εργασία μου, που όντως εντάσσεται στο κοινωνικό ακτιβιστικό design, οπτικοποείται μέσα από τρία μέρη: μία διαδραστική εγκατάσταση τέχνης, ένα φωτορεπορτάζ και τη χρήση της τυπογραφίας ως τέχνη σε δημόσιους χώρους.
Πώς συσχετίζεις τα παπούτσια με την έννοια της ταυτότητας ή, καλύτερα, των ταυτοτήτων μας; Τα παπούτσια λειτουργούν ως μια προέκταση του εαυτού μας αλλά και ως ένας τρόπος έκφρασής του. Δεν είναι μόνο σύμβολα αλλαγής. Σε αντίθεση με τα ρούχα, γίνονται ένα με το σώμα και μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο περπατήματος κάποιου. Είναι, λοιπόν, ένα δυνατό αντικείμενο συμβολισμού που δείχνει πώς ζούμε και πώς είμαστε και έχει επιπτώσεις στην ταυτότητα.
Για τις ανάγκες του φωτορεπορτάζ σου ταξίδεψες την Ελλάδα από άκρη σε άκρη. Σε ποια συμπεράσματα κατέληξες; Από τα πολλά και διαφορετικά παπούτσια που είδα να περνάνε μπροστά από τον φακό μου, διαπίστωσα πως η έκφραση της διαφορετικότητας της ταυτότητας του ατόμου είναι αυτή που μας δίνει τη διαφορετικότητα της ταυτότητας μιας κοινωνίας. Θεωρώ, λοιπόν, πως υπάρχει ένας ισχυρός δεσμός ανάμεσα στο άτομο και το μέσο που επιλέγει για να εκφράσει την ταυτότητά του. Κάτι το οποίο επιτυγχάνεται μέσω της ανάγκης του ατόμου να συνδέεται και να εκφράζεται μέσα από τα στερεοτυπικά σύμβολα τα οποία επιλέγει και χρησιμοποιεί.
Σε πόσο καιρό ολοκλήρωσες την εργασία σου; Το θεωρητικό μέρος της έρευνας ολοκληρώθηκε στα δύο τελευταία semester της σχολής μου. Το φωτορεπορτάζ και γενικά το πρότζεκτ είναι μια δουλειά in progress. Συνεχίζεται καθώς το θέμα της ταυτότητας είναι σε εξέλιξη και καθώς η ταύτιση με στερεοτυπικά σύμβολα αναζητείται.
Και μερικά βιογραφικά. Πόσο χρονών είσαι; Σε ποιο σχολείο πήγες; Σε ποια σχολή σπούδασες; Είμαι 30 ετών. Πήγα στο Πρότυπο Ενιαίο Λύκειο Αλεξανδρούπολης. Σπούδασα σε ιδιωτικές σχολές, στη Θεσσαλονίκη, γραφιστική και φωτογραφία. Το μεταπτυχιακό μου είναι Master of Arts in Graphic Design από το University of Central Lancashire.
Πώς και πόσο σχετίζεται η μεταπτυχιακή σου εργασία με την επαγγελματική σου υπογραφή «Graphic Design & Photography solutions»; Εργαζόμουν ως γραφίστας/φωτογράφος για κάποια χρόνια. Για πολύ καιρό ήθελα να κάνω ένα μεταπτυχιακό, περισσότερο για λόγους προσωπικής ανάπτυξης και ικανοποίησης. Ποτέ όμως δεν έβρισκα τον χρόνο. Η κρίση τελικά κάποια στιγμή μου τον έδωσε.
Τι σκοπεύεις να κάνεις στο μέλλον; Ενώ πάντα είχα στο μυαλό μου να ζήσω στο εξωτερικό, η επιλογή του μεταπτυχιακού μου αλλά και η κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα με επηρέασαν ώστε να παραμείνω. Προέκυψαν κάποιες προτάσεις και έτσι με το τέλος του μεταπτυχιακού μου ετοιμάζω βαλίτσα και μετακομίζω στην Αθήνα.
Εσύ τι παπούτσια φοράς; Κατά βάση αθλητικά. Τα αγαπημένα μου είναι τα κλασικά ασπρόμαυρα All Star, τα οποία τα έχω από τα 15 μου και μάλιστα σχετικά καλοδιατηρημένα!
Πες αλήθεια. Σε επηρέασε στην επιλογή του θέματος η Κάρι Μπράντσο και το κόλλημά της με τα παπούτσια; Η αλήθεια είναι πως αναρωτιέμαι: Υπάρχει κάποιος που δεν επηρεάστηκε από το κίνημα της Κάρι Μπράντσο και του «Sex and the City»; Όταν, μάλιστα, αυτό που πέτυχε αυτή η αμφιλεγόμενη σειρά (όσον αφορά το αν είναι φεμινιστική ή αντιφεμινιστική) είναι να επηρεάσει όχι τόσο τα παπούτσια όσο τις ταυτότητες μιας μερίδας κόσμου. Ο λόγος όμως για τον οποίο επέλεξα τα παπούτσια είναι γιατί μπορούν, ακριβώς επειδή είναι ένα δυνατό στερεοτυπικό μέσο, να καταγράφουν και να διαμορφώνουν πολιτιστικές μνήμες και ταυτότητες.
