Η ιστορία των μανεκέν: Από αντικείμενο βιτρίνας, σύμβολο αξιών μιας κοινωνίας

Το πρόσωπο της Cynthia παρέμενε τελείως ανέκφραστο, είτε βρισκόταν στο σινεμά, είτε σε ένα ιδιωτικό δείπνο, είτε στην καθημερινή επίσκεψη στο κομμωτήριο. Οπουδήποτε εμφανιζόταν η Cynthia τραβούσε τους φακούς των paparazzi και την αγάπη του κοινού, πάντα συνοδευόμενη από τον διάσημο Gaba, πάντα φορώντας την τελευταία λέξη της μόδας και απολαμβάνοντας τη νυχτερινή ζωή της Νέας Υόρκης στο έπακρο –αλλά το βλέμμα της ήταν πάντοτε κενό.

Η αλήθεια είναι ότι η Cynthia ήταν απλά η αρχή μιας μεγάλης σειράς μανεκέν που θα τη διαδεχόταν τους επόμενους αιώνες. Παρομοίως με τις κούκλες μόδας που προηγήθηκαν, τα μανεκέν δημιουργήθηκαν αρχικά για να προβάρονται τα κατά παραγγελία ρούχα, στο μέγεθος του πελάτη. Ωστόσο, η Βιομηχανική Επανάσταση προκάλεσε τη μαζική παραγωγή ρούχων, απαιτώντας νέα καταστήματα με μεγαλύτερους χώρους αγορών σε πόλεις σε όλο τον κόσμο. Στα μέσα του 19ου αιώνα, η βιομηχανία μόδας αναγνώρισε τη δυνατότητα της κούκλας να ζωντανεύει τα ρούχα και με τον πολλαπλασιασμό των καταστημάτων άνοιξε μια επιπλέον αγορά για μανεκέν.

Οι κούκλες βιτρίνας στις αρχές του 19ου αιώνα

Τα πρώτα μανεκέν ήταν φτιαγμένα από κερί, είχαν ψεύτικα δόντια, αληθινά μαλλιά και γυάλινα μάτια και κυκλοφορούσαν σε τρεις εκδοχές: με δεξί πόδι μπροστά με αριστερό πόδι μπροστά, με τα δύο πόδια στην ευθεία. Για να διατηρήσουν την αθωότητα αυτών των ρεαλιστικών φιγούρων, ο νόμος όριζε ότι τα καταστήματα έπρεπε να καλύπτουν τις βιτρίνες τους πριν αλλάξουν τα ρούχα στις κούκλες. Όμως τα μανεκέν από κερί είχαν μειονεκτήματα: έλιωναν όταν είχε ζέστη και ήταν πολύ βαριά. Έτσι το 1920, μια γαλλική εταιρεία δημιούργησε κούκλες από papier maché που ζύγιζαν περίπου 45 κιλά λιγότερο από τις κέρινες, ενώ άλλαξε και η σιλουέτα, από βικτοριανό στιλ με γεμάτο στήθος και μέση σφήκα σε ένα αγορίστικο, πιο ίσιο στυλ με μακρύ λαιμό. Τα άκρα τους κινούνταν, το στήσιμό τους ήταν λιγότερο αυστηρό και οι πόζες τους πιο ρεαλιστικές.

Την ίδια περίοδο, άρχισε να έχει μεγαλύτερη σημασία το περιβάλλον μέσα στο οποίο βρίσκονταν οι κούκλες και όχι τόσο οι ίδιες. Οι βιτρίνες απεικόνιζαν μια πιο συντηρητική κοινωνική τάξη, με έναν άντρα ήρωα και την αφοσιωμένη οικογένειά του. Στις ΗΠΑ, η εταιρεία Mayorga Mannequins κυκλοφόρησε τη δική της σειρά ‘Welcome Home’ μανεκέν, που έδειχναν μια χαμογελαστή σύζυγο και μια χαρούμενη κόρη με τεντωμένα χέρια να καλωσορίζουν τον άντρα του σπιτιού που επέστρεφε από τον πόλεμο.

Πώς φτιάχνεται όμως μια κούκλα βιτρίνας;

«Η κούκλα δημιουργείται όπως ένα πραγματικό γλυπτό και έχει μέσα της το DNA μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας. Όπως όλες οι μορφές τέχνης, αντικατοπτρίζει τον χρόνο και τις ιστορικές αλλαγές, οι οποίες είναι εμφανείς κοιτάζοντας τις συλλογές που ξεκινούν από τη δεκαετία του '50. Το πάθος, η τέχνη, η δεξιοτεχνία και η πρωτοτυπία συνδέονται άμεσα με τη δημιουργία μιας κούκλας βιτρίνας. Η διαδικασία της δημιουργίας ποιοτικών μανεκέν βιτρίνας, ξεκινάει από τις μινιατούρες, μικρές πήλινες φιγούρες που αποτελούν το προοίμιο για τη δημιουργία των πραγματικών μανεκέν. Η μινιατούρα στην πραγματικότητα είναι το πρώτο πράγμα που δημιουργεί ο γλύπτης και λειτουργεί ως μέσο εξερεύνησης ιδεών, μοντελοποίησης και καθορισμού στάσεων.

Κουβάδες με πηλό, μεταλλικοί ράβδοι στήριξης, σπάτουλες, όργανα είναι στοιχεία που βλέπει κανείς σε ένα ατελιέ  με διάσπαρτα μοντέλα από πηλό, ψημένα και μη, σκίτσα και εικόνες γυναικών ή ανδρών σε διάφορες πόζες. Οι γλύπτες ετοιμάζουν ή οριστικοποιούν μορφές αφαιρετικές ή ρεαλιστικές. Αφού αποφασιστεί η πόζα της κούκλας και η αισθητική της , προχωράει η διαδικασία κατασκευής της κούκλας σε φυσικό μέγεθος ξεκινώντας από ένα μεταλλικό πλαίσιο που γίνεται ο σκελετός της προφανώς με τη τελική της πόζα. Ο σκελετός αυτός καλύπτεται με πηλό, ώστε να δημιουργηθεί μια απόλυτα λεία τρισδιάστατη φιγούρα. Στη συνέχεια δημιουργείται το πρώτο καλούπι εφαρμόζοντας αρκετές στρώσεις γύψου πάνω στο γλυπτό. Μόλις στεγνώσει, ανοίγεται το γύψινο καλούπι το οποίο στη συνέχεια θα γεμίσει με ρητίνη για να φτιαχτεί το πρωτότυπο δείγμα το οποίο θα χρησιμοποιηθεί για τη βιομηχανική παραγωγή», εξηγεί η Τζένη Πρίτσινα, δημιουργός της imexporta η οποία δραστηριοποιείται εδώ και 30 χρόνια στο χώρο της επίπλωσης καταστημάτων και του εξοπλισμού βιτρίνας. Για την Τζένη Πρίτσινα, το πρόσωπο πίσω από την imexporta, το πάθος για το Visual Merchandising και το Retail γεννήθηκε σε πολύ μικρή ηλικία. Έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές της στο Fashion Design, ανέλαβε την οικογενειακή επιχείρηση, δίνοντας νέα πνοή, ενώνοντας τις δύο αγάπες της. Σήμερα η imexporta ηγείται στο χώρο του retail, διαθέτοντας κούκλες βιτρίνας υψηλών προδιαγραφών, που φιλοξενούνται σε κορυφαίες βιτρίνες σε όλη την Ελλάδα.

Οι κούκλες βιτρίνας αλλάζουν τελείως τη δεκαετία των ‘70s

Τη δεκαετία του ’60, ο υαλοβάμβακας είχε δώσει τη θέση του στο πλαστικό ως πιο ελαφρύ και ανθεκτικό υλικό. Οι κούκλες είχαν πλέον πολύ πιο ρεαλιστικό σωματικό σχηματισμό (αν και πολύ αδύνατες) και ρεαλιστικές πόζες, με λεπτεπίλεπτα άκρα. Η σεξουαλική επανάσταση επηρέασε το σχεδιασμό των μανεκέν και οι ρώγες επέστρεψαν καθώς τα σουτιέν βγήκαν εκτός μόδας εκείνη την εποχή. Ένα από τα πιο διάσημα μανεκέν της εποχής είναι η Twiggy –η όπως αποκαλείται σήμερα το «ιερό δισκοπότηρο» των vintage μανεκέν καθώς φαίνεται να υπάρχουν μόλις 7 σε όλο τον κόσμο.

«Τα μανεκέν βιτρίνας δρουν ως σύμβολα αλλά και ως αντικείμενα επικοινωνίας. Είναι οι απόλυτοι πρωταγωνιστές στις βιτρίνες και ένας απαραίτητος ενδιάμεσος κρίκος για τη μόδα, όταν αυτή αφηγείται την ιστορία της τόσο στα καταστήματα όσο και σε μουσεία στα οποία παρουσιάζεται η εξέλιξη του fashion design», αναφέρει η κα Πρίτσινα της imexporta και συνεχίζει «Οι εταιρείες μόδας παρουσιάζουν και αφηγούνται την ιστορία και την εξέλιξή τους στις επιδείξεις μόδας στις πασαρέλες αλλά και στις βιτρίνες των καταστημάτων τους. Η αφήγηση αυτή περιλαμβάνει τις αξίες που επικοινωνεί ο εκάστοτε οίκος μόδας αλλά και τα μηνύματα που μεταφέρονται στους επενδυτές, τους συνεργάτες, τα μέσα ενημέρωσης, τους εργαζόμενους και κυρίως στους πελάτες- καταναλωτές. Μέσα από αυτή την εικαστική αφήγηση σφυρηλατείται η συναισθηματική σύνδεση που χρειάζονται τα brands για να διατηρήσουν την αφοσίωση των πελατών τους και την εξέλιξή τους».

Οι κούκλες βιτρίνας από τα ‘80s μέχρι σήμερα

Οι τάσεις στις κούκλες βιτρίνας άλλαξαν ξανά με την άνθηση της υγείας και της φυσικής κατάστασης στα τέλη της δεκαετίας του '80 και του '90, επιστρέφοντας τις στο ρεαλισμό. Το μοντέλο του Pucci, The Olympian Goddess, αιχμαλώτισε την ουσία αυτού του κινήματος προς γυναίκες με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και δύναμη. Η καλλιτεχνική τους υπόσταση απογειώθηκε με την ταινία “Mannequin” που κυκλοφόρησε το 1987 με πρωταγωνίστρια την Kim Cattral η οποία ήταν ένα μανεκέν που ζωντάνευε και ερωτεύτηκε έναν άνθρωπο. Η ταινία ήταν εμπνευσμένη τόσο από τη Cynthia του Gaba όσο και από το μύθο του Πυγμαλίωνα με τη μορφή μόδας.

Εν τω μεταξύ, καθώς τα brand με plus size ρούχα κέρδισαν δημοτικότητα, άρχισαν να εμφανίζονται μοντέλα που έμοιαζαν περισσότερο με τη μέση γυναικεία φιγούρα. Αυτό το επίπεδο ρεαλισμού στη σχεδίαση μανεκέν ανακυκλώνεται στη μόδα εδώ και χρόνια, και είναι σαφές πώς η ιστορία των μανεκέν καταστημάτων και των εκθεμάτων λιανικής αντικατοπτρίζει τις απόψεις της εκάστοτε κοινωνίας. Το 2007 ψηφίστηκε στην Ισπανία νόμος που απαγόρευε τη χρήση μανεκέν μικρότερων από νούμερο 6 γιατί δημιουργούσε μια διαστρεβλωμένη εικόνα της γυναικείας ομορφιάς.

Έχοντας δει και κατασκευάσει δεκάδες διαφορετικά μανεκέν βιτρίνας τόσα χρόνια, αναρωτιέμαι δυνατά ποια είναι η πιο περίεργη κούκλα που της έχουν ζητήσει… «Ένα ιδιαίτερο Project ήταν όταν η εταιρεία MARMALADY Clothing Bar μας ζήτησε κούκλες βιτρίνας που να προσομοιάζουν με τις κούκλες Barbie®. Για έξι δεκαετίες, η Barbie® ενέπνευσε κορίτσια όλων των ηλικιών να ονειρεύονται, να ανακαλύπτουν και να γιορτάζουν την παιδική τους ηλικία μέσα στο χώρο της μόδας και της φαντασίας χωρίς όρια. Κατάφερε να αναδειχθεί στην πιο αναγνωρίσιμη κούκλα σε όλο τον κόσμο γι’ αυτό αποτέλεσε για εμάς μια ιδιαίτερη πρόκληση, που όμως ήταν το έναυσμα για να δημιουργήσουμε από κοινού κάτι περισσότερο από μία κούκλα βιτρίνας, ένα σημείο αναγνωρίσιμο, μια βιτρίνα που τραβάει τα βλέμματα», μου απαντά.

Μια νέα, φιλική προς το περιβάλλον εποχή, ξεκινά για τις κούκλες βιτρίνας

Σε έναν κόσμο που αλλάζει και στρέφεται όλο και περισσότερο στη βιωσιμότητα, τα μανεκέν δεν μπορούν παρά να ακολουθήσουν. Τα φιλικά προς το περιβάλλον υλικά και πρακτικές υιοθετούνται καθημερινά από ολοένα και περισσότερες εταιρείες. Στην Ελλάδα, πρωτοπόρος στην υιοθέτηση της καινοτομίας, η εταιρεία imexporta που διαθέτει στη συλλογή της κούκλες βιτρίνας από 100% βιώσιμα υλικά.