Oliver Burkeman: Έξι μυστικά της ανθρώπινης ευτυχίας

Ο Οliver Burkeman είναι ένας δημοσιογράφος από το Λίβερπουλ, πασίγνωστος στη Βρετανία. Επί πάνω από δέκα χρόνια έγραφε μια στήλη γύρω από τα συνηθισμένα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου: το άγχος, τη φοβία για δέσμευση, τη μανία για έλεγχο και το πώς συχνά μας διαφεύγει η ουσιαστική ζωή. Τώρα βγάζει ένα βιβλίο με τίτλο “Four Thousand Weeks” που περιέχει όλη τη σοφία γύρω από τη διαχείριση του χρόνου της ζωής την οποία κατάφερε να αποκτήσει γράφοντας τη στήλη και αλληλεπιδρώντας με τους αναγνώστες. Όποιος δεν παρακολουθούσε τη στήλη στον Guardian, θα βρει τα ερωτήματα και μερικές από τις απαντήσεις σ’ αυτό το βιβλίο που θα εκδοθεί στα αγγλικά τον Ιανουάριο του 2023. Το προηγούμενο βιβλίο του με τον τίτλο “The Antidote: Happiness for People Who Can't Stand Positive Thinking”, το οποίο ασκούσε κριτική στην τριανταφυλλένια αμερικανική φιλοσοφία της «θετικότητας», είχε γίνει μπεστ-σέλερ.

Ο 47χρρονος σήμερα Burkeman έχει μεγάλη επιτυχία ως σύμβουλος ζωής επειδή, μεταξύ άλλων, μας καθησυχάζει: «Δεν χρειάζεται να επικρίνετε τον εαυτό σας επειδή δεν τα καταφέρατε όλα: είναι δομικά αδύνατο να επιτύχουμε σε όλα. Η μόνη βιώσιμη λύση είναι να κάνουμε μια στροφή: από μια ζωή που σπαταλάμε προσπαθώντας να μην παραμελήσουμε τίποτα, σε μια ζωή στην οποία επιλέγουμε συνειδητά τι θα παραμελήσουμε, υπέρ των πραγμάτων που έχουν μεγαλύτερη σπουδαιότητα.» Έχει εμπνευστεί από την ψυχολογία του Γιουνγκ κι από τον αμερικανό ψυχίατρο James Hollis ο οποίος υποβάλλει πάντοτε το ερώτημα: «Τι θα με κάνει πιο ευτυχισμένο;» Η λήψη αποφάσεων πρέπει να σχετίζεται με αυτό: Η Α ή Β επιλογή θα αυξήσει ή θα μειώσει την ευτυχία μου; «Είμαστε εντελώς ανίκανοι να προβλέψουμε τι θα μας κάνει ευτυχισμένους,» λέει ο Burkeman. «Επικρατεί η ανάγκη μας για ασφάλεια και έλεγχο. Η ικανότητα που έχουμε να ανεχόμαστε καθημερινή δυσφορία χαμηλής έντασης είναι μια υπερδύναμη. Παραμερίζουμε όλες μας τις φιλοδοξίες μας στη ζωή, για να αποφύγουμε αλλαγές και “φασαρίες”. Είμαστε εξπέρ στην υπεκφυγή: αναβάλλουμε μια δύσκολη συνομιλία με έναν συνάδελφο· δεν βρίσκουμε το θάρρος να ζητήσουμε από κάποιον να βγούμε μαζί ―υπάρχουν μάλιστα άνθρωποι που αποφεύγουν να κάνουν ιατρικές εξετάσεις για να μην περιμένουν τα αποτελέσματα των τεστ ή που αποφεύγουν να κοιτάξουν το υπόλοιπο του τραπεζικού τους λογαριασμού», γράφει ο Burkeman, o οποίος αποδίδει την άνθηση των social media στο ότι οι άνθρωποι δεν αντιμετωπίζουν τη δυσφορία τους μέσα στη ζωή τους και την εκφράζουν, συχνά με εκρηκτικό τρόπο, στις διάφορες πλατφόρμες. Η αποφυγή της δυσφορίας προκαλεί περισσότερη δυσφορία.  

Η δεύτερη ιδέα πάνω στην οποία κινείται η συμβουλευτική του Burkeman είναι η μάθηση του να ακούμε τις συμβουλές που χρειαζόμαστε και να απορρίπτουμε εκείνες που μας δίνουν χειριστικοί φίλοι και συνεργάτες. Πράγματι, οι συμβουλές που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν είναι πιθανό να μας κάνουν να νιώθουμε άβολα. Για να μάθουμε να ξεσκαρτάρουμε τις καλές από τις κακές συμβουλές είναι απαραίτητες κάποιες ψυχαναλυτικές διαδικασίες και κάποιες διαδικασίες επίγνωσης: δεν θα λύσουμε τα προβλήματά μας διαβάζοντας βιβλία αυτοβοήθειας.

Το τρίτο στοιχείο στο οποίο επιμένει ο Burkeman είναι το λάθος που επαναλαμβάνουμε συχνά ότι δήθεν ζούμε σε εξόχως αβέβαιες εποχές. Το μέλλον είναι πάντα αβέβαιο: οι άνθρωποι δεν είχαν προβλέψει τις μεγαλύτερες καταστροφές που τους συνέβησαν, ούτε άλλωστε και τις χρυσές στιγμές. «Το μέλλον δεν θα προσφέρει ποτέ τη διαβεβαίωση που αναζητούμε,» λέει ο Burkeman. «Όπως είχαν κατανοήσει οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι Στωικοί, μεγάλο μέρος του πόνου που νιώθουμε προκύπτει από την προσπάθεια να ελέγξουμε πράγματα δεν είναι στον έλεγχό μας. Ο Επίκτητος τα είπε όλα! Το πρόβλημα γίνεται ανυπέρβλητο όταν προσπαθούμε -αλλά αποτυγχάνουμε- να ελέγξουμε το μέλλον. Θέλουμε να ξέρουμε ότι όλα θα είναι εντάξει “αργότερα”: αυτή η επιθυμία είναι βεβαίως νόμιμη και όντως είναι ακόμα χρήσιμο να κάνουμε σχέδια. Αλλά πρέπει να έχουμε επίγνωση ότι ένα σχέδιο είναι μόνο μια δήλωση προθέσεων της παρούσας στιγμής, όχι ένα λάσο που ρίχνουμε γύρω από το μέλλον για να το τιθασεύσουμε. Ο πνευματικός δάσκαλος Jiddu Krishnamurti έλεγε ότι το μυστικό του ήταν απλό: “Προσπαθώ να βελτιώσω τη ζωή για τον εαυτό μου και για τους άλλους. Δεν ζω όμως την κάθε μέρα με την αγωνία αν τα πράγματα θα πάνε όπως ήλπιζα.”»

Η τέταρτη ιδέα είναι η λύση στο λεγόμενο «σύνδρομο του απατεώνα»: πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι δεν αξίζουν την καλή τους τύχη, ότι είναι υπερεκτιμημένοι κι ότι κάποια στιγμή που δεν θα αργήσει, ο κόσμος θα τους εκδικηθεί. Aν και ζούμε σε μια εποχή ηγετικής ανικανότητας (Brexit, Τραμπ, αποτυχία να προβλέψουμε τη ρωσική πολιτική), πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν είμαστε καταδικασμένοι στο χάος κι ότι μπορούμε να συνδυάσουμε την αυτοπεποίθηση με την πλήρη επίγνωση των ελαττωμάτων μας: συνεισφέρουμε στον τομέα μας ή στον κόσμο όσο οποιοσδήποτε άλλος ή κι ακόμα περισσότερο. Το ότι καμιά φορά νομίζουμε ότι μόνο εμείς νιώθουμε μειονεκτικά, κι ότι όλοι οι υπόλοιποι βρίσκονται σε αρμονία με τον εαυτό τους οφείλεται στο ότι έχουμε πρόσβαση μόνο στο δικό μας μυαλό.

Η πέμπτη ιδέα έχει σχέση με την αξία της ανιδιοτέλειας. «Είναι υπερεκτιμημένη,» λέει ο Burkeman. «Όλοι οι καλοί άνθρωποι, ειδικά οι γυναίκες, μεγαλώνουμε πιστεύοντας ότι η καλή ζωή σημαίνει να βοηθάς τους άλλους – και πολλοί γκουρού αυτοβοήθειας είναι έτοιμοι να επιβεβαιώσουν ότι η καλοσύνη, η γενναιοδωρία και ο εθελοντισμός είναι ο δρόμος προς την ευτυχία. Υπάρχει αλήθεια σ’ αυτό, αλλά μπλέκεται με βαθιά ριζωμένα ζητήματα ενοχής και συχνά με παραμερισμό των δικών μας αναγκών: στην πραγματικότητα δεν εξυπηρετούμε κανέναν καταπιέζοντας τα αληθινά μας πάθη· το θέμα είναι να ανάβουμε μια φωτιά που να ζεσταίνει τόσο εμάς όσο και τους γύρω μας.» «Εδώ, σημειώνω,» προσθέτει ο Burkeman, που δεν χαρίζεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, «ότι οι άνθρωποι που καυχιούνται όλη μέρα στο Twitter για το φιλανθρωπικό τους έργο ή για την “ορθή” πολιτική τους συνείδηση δεν είναι καθόλου ανιδιοτελείς.»

Τέλος, το έκτο μυστικό είναι το εξής: Να μάθουμε πότε να προχωρούμε σε κάτι και πότε να το εγκαταλείπουμε. Ο Burkeman εγκαταλείπει τη στήλη του στον Guardian και ευχαριστεί όσους τη διάβαζαν κάπου κάπου όλα αυτά τα δέκα χρόνια.