Οι υφαντές της Ελλάδας ζωντανεύουν στις 13 Περιφέρειες της χώρας

Κλωστές και νήματα, στημόνια, σακοράφες, μπάρες, προικιά, κομματάκια ύφασμα, σεμεδάκια και δαντέλες. Από την προγιαγιά στην εγγονή, όλες και όλοι μεγάλωσαν σε ένα σπίτι που υπήρχε τουλάχιστον μια ραπτομηχανή με την δική της ιστορία. Το παραδοσιακό κέντημα, το κρητικό κοπανέλι, η πλεκτική και οι σταυροβελονιές ήταν μέρος της καθημερινότητα τους. Την τελευταία δεκαετία έχει ξεκινήσει ένα παγκόσμιο κίνημα προσπάθειας αξιοποίησης της υφαντικής και των φυσικών πρώτων υλών σε πολλές χώρες του κόσμου και μέσα από την χρήση της τεχνολογίας η υφαντική να βρει σύγχρονη εφαρμογή στη μόδα, την Τέχνη και τη διακόσμηση. Στο πλαίσιο των δράσεων για την διαφύλαξη και ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός πολιτισμού Branding Heritage σχεδιάζει ένα πολυδιάστατο έργο με στόχο τη διαφύλαξη της παραδοσιακής τέχνης της υφαντικής και του επαγγέλματος του υφαντή/της υφάντρας, αλλά και την αξιοποίησή της στο σήμερα, δίνοντας έμφαση στη βιωσιμότητα σε ένα σύγχρονο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Το έργο με τίτλο «Οι Υφαντές της Ελλάδας» προβλέπει τη δημιουργία μιας σύγχρονης βάσης δεδομένων επαγγελματιών υφαντικής με έμφαση στην εικόνα και τη σύγχρονη δημιουργία, παρουσίαση βέλτιστων πρακτικών και συνεργειών προς έμπνευση και ως κίνητρο, ψηφιοποίηση και εγχειρίδια βασικών τεχνικών καθώς και εντατικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα ανάπτυξης δεξιοτήτων σε συνεργασία με την ΚοινΣΕπ knowl για την εκπαίδευση και δια βίου μάθηση, το οποίο θα υλοποιηθεί τον Νοέμβριο. Η Κατερίνα Φρέντζου, ιδρύτρια του πολιτιστικού φορέα Branding Heritage και δημοσιογράφος μας μιλά για το έργο και τη διαφύλαξη της κληρονομιάς.

Πάνω από 30 υφαντές και υφάντρες σε συνεργασία με τον Αναπτυξιακό Σύλλογο Γυναικών Επιχειρηματιών Κρήτης από διάφορες περιοχές της Κρήτης έχουν καταγραφεί έως τώρα στο πλαίσιο του έργου και το υλικό που εμπλουτίζεται διαρκώς είναι διαθέσιμο ήδη στην ιστοσελίδα του οργανισμού. «Επιλέξαμε να ξεκινήσουμε το έργο από την Κρήτη καθώς η τέχνη της υφαντικής έχει μια αδιάλειπτη παρουσία και είναι συνυφασμένη με την ιστορία και την παράδοση του νησιού. Είναι αλήθεια πως κάθε σπίτι στην Κρήτη κρύβει θησαυρούς που έχουν υφάνει σπουδαίες γυναίκες, οι οποίες πέρα από τα προικιά που δημιουργούσαν για τις κόρες και εγγονές, εξασφάλιζαν με την τέχνη τους και σημαντικές οικονομικές απολαβές ειδικά σε ορεινές περιοχές με παράδοση στην υφαντική όπως τα Ανώγεια. Τα Ανώγεια όπως ανακοινώθηκε πρόσφατα θα αποκτήσουν σύντομα και την πρώτη οργανωμένη δομή υφαντικής κάτι που έχει ιδιαίτερη αξία και προοπτική για την ευρύτερη περιοχή και τη νέα γενιά. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που η καλλιτεχνική διευθύντρια του ιστορικού γαλλικού οίκου Dior, Maria Grazia Chiuri, στο τελευταίο ταξίδι της στην Ελλάδα, ζήτησε να επισκεφθεί τις πιο ξακουστές υφάντρες των Ανωγείων σε μια δημιουργική εξερεύνηση σχετικά με την ελληνική χειροτεχνία» μου λέει με χαμόγελο και γεμάτη υπερηφάνεια η Κατερίνα.

Οι κυριότερες τεχνικές της κρητικής υφαντικής είναι ο κουσκουσές, το τριοπατήτηρο και το δεξιμάτο. «Υπάρχουν όμως πολλές ακόμα τεχνικές που συναντώνται επίσης και σε άλλα μέρη της Ελλάδας όπως για παράδειγμα η γνωστή κουρελού. Ο συνδυασμός ωστόσο, μιας παλαιότερης με μια πιο σύγχρονη τεχνική έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Για παράδειγμα, η Ζωή Παπαδάκη από το Ηράκλειο Κρήτης, ιδρύτρια του brand Eργαστίνη, υφαίνει τα υφαντά της εφαρμόζοντας επίσης τεχνικές πλέξης νημάτων άλλων πολιτισμών όπως η Ιαπωνική παραδοσιακή τεχνική kumihimoό που τα νήματα παίρνουν τη μορφή κορδονιού αλλά και η τεχνική καρτών για ύφανση ιμάντων».

Η τέχνη της υφαντικής στα παιδιά
«Απώτερος στόχος είναι το έργο να υλοποιηθεί σε διάφορες περιοχές της χώρας με παράδοση στην υφαντική, να δημιουργηθεί μια σύγχρονη πανελλήνια βάση δεδομένων χειροτεχνών υφαντικής που θα αναδείξει σημαντικά τη δουλειά και την τεχνογνωσία τους. Θα είναι ιδιαίτερα σημαντικό να καταφέρουμε να προβάλουμε τη σημασία της σύμπραξης της παράδοσης με το σύγχρονο επιχειρείν αλλά και να συστήσουμε την τέχνη στις επόμενες γενιές. To Branding Heritage μέσω του BH Kids έχει ήδη ξεκινήσει δράσεις προς αυτή την κατεύθυνση με στόχο να φέρει νέους και παιδιά πιο κοντά στις ρίζες τους ώστε να αντλήσουν έμπνευση από την πολιτιστική τους κληρονομιά και να αξιοποιήσουν τον πλούτο του ελληνικού πολιτισμού προκειμένου να αναπτύξουν επιχειρηματικές ιδέες με εξωστρέφεια και ανταγωνιστικότητα. Με την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και εργαστηρίων σε συνεργασία με έμπειρους τεχνίτες και δημιουργούς ευελπιστούμε να  αποδείξουμε πως τα παραδοσιακά επαγγέλματα μπορούν να μετατραπούν σε σημαντικά εργαλεία ανάπτυξης και πως η παράδοση μπορεί να γίνει εφαλτήριο δημιουργίας και επιχειρηματικότητας.

Τον Οκτώβριο συγκεκριμένα θα πραγματοποιήσουμε και το πρώτο εργαστήρι υφαντικής σε σχολείο της Κρήτης στην περιοχή του Αγίου Νικολάου με τη συνεργασία και υποστήριξη του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη. Τα παιδιά θα μάθουν να αξιοποιούν κουρέλια, τα οποία θα βάψουν με φυτά και στη συνέχεια θα τα υφάνουν σε μικρούς αυτοσχέδιους αργαλειούς ώστε να φτιάξουν τα δικά τους αξεσουάρ με τη συνδρομή της δασκάλας χειροτεχνίας Ελένης Κουκουλάκη ενώ παράλληλα θα παρακολουθήσουν την Ειρήνη Τσιράκου, υφάντρα από τις Λίμνες Λασιθίου να δημιουργεί ένα ύφασμα στον παραδοσιακό αργαλειό».

Η ιστορία της Αγγελικής Γενιτσαρίδου και της Ειρήνης Καρλή
Η Αγγελική είναι 55 ετών και από τότε που θυμάται τον εαυτό της βρισκόταν κοντά στον αργαλειό της γιαγιάς, της θείας και της μαμάς της. Της άρεσε να κοιτάζει τα μασούρια, τα νήματα κι να ακούει το ελαφρό κι άλλοτε δυνατό χτύπημα του χτενιού. «Θυμάμαι τότε που είχε έρθει η σειρά η μαμά να φτιάξει κάτι και για μένα στον αργαλειό. Της ζήτησα ενώ ήμουν μόλις 6 ετών ένα σχέδιο με λουλούδια πάνω σε μαγιάτικα στεφάνια από γνήσιο φυσικό μαλλί για την προίκα μου. Πάντα μου άρεσε να τα παρατηρώ και να τα θαυμάζω. Δεν έμαθα ωστόσο, από μικρή ηλικία την τέχνη της υφαντικής. Κράτησα τους αργαλειούς της οικογένειας σε ένα χώρο στο σπίτι μου αρνούμενη να πετάξω τις παιδικές αναμνήσεις. Είχα αφιερωθεί στην οικογένεια μου, όταν όμως τα παιδιά μου μεγάλωναν άρχισα να αναζητάω δημιουργικές διεξόδους. Πληροφορήθηκα ότι η Κοινωνική Λειτουργός στο ΚΑΠΗ της γειτονιάς είχε διοργανώσει κάλεσμα σε γυναίκες γηραιότερες που γνώριζαν την τέχνη της υφαντικής που χανόταν να μάθουν στις νεότερες την τέχνη. Αισθάνθηκα αμέσως ότι ήξερα από χρόνια να υφαίνω κι όλα έγιναν τόσο φυσικά. Άρχισα πειραματικά και στη συνέχεια όλο αυτό εξελίχθηκε γρήγορα επαγγελματικά. Σήμερα, μετράω σχεδόν δέκα χρόνια που διατηρώ το φυσικό εργαστήριο μου, δέχομαι ακόμη και επισκέψεις από group τουριστών από την Καταλανία που ενδιαφέρονται να πάρουν μια γεύση. Για μένα υφαντική σημαίνει δημιουργία, το να δημιουργείς συνέχεια κάτι διαφορετικό αυτό είναι που με εξιτάρει».

Η Ειρήνη είναι 62 χρονών και για εκείνη η υφαντική είναι όλη της η ζωή. Aπό το 1979 διαθέτουν οικογενειακή βιοτεχνία για την κατασκευή ξύλινων κρητικών αργαλειών αλλά και το υφαντήριο τους. «Έμαθα την τέχνη της υφαντικής από τα 22 μου χρόνια από τις υφάντριες της βιοτεχνίας μας. Από τότε δεν έχει περάσει μέρα που να μην με θυμάμαι πάνω στον αργαλειό. Μεγάλο μου όνειρο είναι πριν αποσυρθώ να δημιουργήσω τη δική μου σχολή υφαντικής και να μαθαίνω σε νέα άτομα την τέχνη που τόσο αγαπώ».

Υφαντές της Πελοποννήσου
Μητρώο Ελλήνων χειροτεχνών υφαντικής ακόμα δεν υπάρχει. «Ο Υφυπουργός Νικόλας Γιατρομανωλάκης που παρευρέθηκε στην παρουσίαση του έργου του οργανισμού στο Εμπορικό Επιμελητήριο Ηρακλείου τον Ιούλιο μάς ενημέρωσε πως κάτι τέτοιο είναι στα άμεσα σχέδια του Υπουργείου. Το Branding Heritage ξεκίνησε ήδη την δημιουργία μιας σύγχρονης ψηφιακής βάσης δεδομένων» συνεχίζει η Κατερίνα.

Μετά την Κρήτη το έργο θα καταγράψει τους υφαντές της Πελοποννήσου ξεκινώντας από την περιοχή της Μεσσηνίας σε συνεργασία με το Λύκειο Ελληνίδων Καλαμάτας και την υποστήριξη του Ιδρύματος Γ. & Β. Καρέλια αλλά και της Λακωνίας και συγκεκριμένα στο Γεράκι – όπου υπάρχει ήδη οργανωμένη δομή υφαντικής- σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γερονθρών και τη στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Πρόκειται για ένα έργο ανάδειξης της πολιτιστικής αξίας της παραδοσιακής τέχνης του Γερακίτικου υφαντού σε ορθό αργαλειό, που από το 2019, έχει εγγραφεί στον Εθνικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, τη διαφύλαξη, την καταγραφή και τη διάδοσή του στη σημερινή εποχή αλλά και την ενίσχυση των νέων υφαντριών που μαθαίνουν σήμερα την τέχνη επιθυμώντας να την αξιοποιήσουν ως εργαλείο πολιτισμικής επιχειρηματικότητας.

Οι δυσκολίες του έργου
«Η μεγαλύτερη δυσκολία είναι να εντοπίσουμε τους ανθρώπους σε κάθε περιοχή της Ελλάδας που κρατούν ζωντανή την υφαντική παράδοση. Αν στις περιοχές που επισκεπτόμαστε δεν υπάρχει κάποιος οργανωμένος σύλλογος, η έρευνα δυσκολεύει. Για τον λόγο αυτό καλούμε κάθε υφάντρα σε όποια περιοχή της Ελλάδας δραστηριοποιείται και την ενδιαφέρει να ασχοληθεί επαγγελματικά με την υφαντική τέχνη να επικοινωνήσει μαζί μας προκειμένου να την συμπεριλάβουμε στη λίστα καταγραφής στην περιφέρεια της».

Πώς γίνεται η διασύνδεση των χειροτεχνών με σύγχρονα brands για ανταλλαγή τεχνογνωσίας;
Eκτός από την καταγραφή των ανθρώπων, την ανάδειξη των πολύτιμων χειροτεχνημάτων τους, των μοτίβων, των υλικών  και των τεχνικών που χρησιμοποιούν, σημαντική επιδίωξη του έργου είναι η διασύνδεση των χειροτεχνών με σύγχρονα brands, σχεδιαστές και καλλιτέχνες για ανταλλαγή τεχνογνωσίας και ανάπτυξη συνεργειών. Η ψηφιοποίηση τεχνικών αλλά και των πιο αντιπροσωπευτικών υφαντών κάθε τόπου είναι ένα ακόμα εργαλείο διάσωσης της παράδοσης όπως και η εγγραφή εκφάνσεων και τεχνικών υφαντικής στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας που συγκαταλέγεται ανάμεσα στους επόμενους στόχους του οργανισμού. «Ήδη έχουμε την πρώτη συνέργεια ενός Αθηναϊκού brand με υφάντρες της Κρήτης. Η ιδρύτρια του brand Αmaltheia Athens, Έλλη Σφήκα, συνεργάστηκε με την χειροτέχνη Ελένη Κουκουλάκη και δημιούργησε μια limited edition συλλογή χειροποίητων αξεσουάρ. Σκοπός του BH είναι να δημιουργηθούν πολλές ακόμα συνέργειες και συνδέσεις των Ελλήνων χειροτεχνών υφαντικής με σύγχρονα brands και σχεδιαστές από Ελλάδα και εξωτερικό».

Για να καταλήξει: «Πέρα από το έργο διαφύλαξης και ανάδειξης της ελληνικής χειροτεχνίας το Branding Heritage σχεδιάζει ένα Ψηφιακό Μουσείο. Πρόκειται για ένα έργο ψηφιακής δράσης πολιτισμού με τη στήριξη και αιγίδα του ΥΠΠΟΑ που στοχεύει στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας με τη συνδρομή της τεχνολογίας. Συγκεκριμένα, το έργο αφορά στην ψηφιοποίηση συλλογών του οργανισμού(3d απεικονίσεις) και τη διάθεση τους σε ψηφιακό περιβάλλον σε συνεργασία με το Ίδρυμα ΤεχνολογίαςκαιΈρευνας (ΙΤΕ). Οι συλλογές του οργανισμού(Μινωική Συλλογή και Σύγχρονη Αρχαιότητα), που εμπλουτίζονται διαρκώς, απαρτίζονται από σύγχρονα έργα (ενδύματα, κοσμήματα, υφαντά, σανδάλια, κεραμικά, ψηφιδωτά, έργα Τέχνης κ.α.) Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών εμπνευσμένα από αρχαία ελληνικά σύμβολα, μύθους και ανασκαφικά ευρήματα της χώρας μας.

Η ψηφιοποίηση των έργων θα γίνει με τεχνικές σάρωσης τρισδιάστατων αντικειμένων (όπως ενδυμάτων, κοσμημάτων κοκ) και σάρωσης έργων δύο διαστάσεων (όπως πίνακες κοκ), ενώ τα εκθέματα θα παρουσιάζονται στο διαδίκτυο με σύστημα που θα επιτρέπει την περιήγηση του χρήστη σε εικονικό τρισδιάστατο περιβάλλον. Κάθε έργο θα συνοδεύεται από ένα αφήγημα σχετικά με τη δημιουργία, την τεχνική, την έμπνευση και την ιστορία του. Το Ψηφιακό Μουσείο θα αποτελεί ένα εγχείρημα ολιστικά ψηφιακό, σύγχρονο με δυνατότητα εμπλουτισμού των εκθεμάτων και του υλικού, προσβάσιμο παγκοσμίως, με ειδικό σχεδιασμό που ενσωματώνει και αναδεικνύει στοιχεία του πολιτισμού μας. Από την αρχιτεκτονική μελέτη των χώρων μέχρι τον φωτισμό, τη διακόσμηση, την επιμέλεια της προβολής των εκθεμάτων (curation) και την πλοήγηση από το ένα έκθεμα στο άλλο, από την μία πληροφορία στην άλλη, ο σχεδιασμός του Ψηφιακού Μουσείου θα βασίζεται ακριβώς σε αυτό που προωθεί, τη σύγχρονη δημιουργία εμπνευσμένη από την πολιτιστική μας κληρονομιά.

Μέσα από το έργο «Υφαντές της Ελλάδας», που ευελπιστούμε να υλοποιηθεί και στις 13 Περιφέρειες της χώρας, τους έμπειρους επαγγελματίες αλλά και φορείς με τους οποίους συνεργαζόμαστε για την υλοποίηση του, αναμένουμε η παραγωγή του ως άνω υλικού σε ελληνικά και αγγλικά και η δωρεάν πρόσβαση σε αυτό από το ευρύ κοινό εντός και εκτός Ελλάδος να αποτελέσει επίσης αφορμή για δικτύωση φορέων υφαντικής (συλλόγων, υφαντών, κέντρων εκπαίδευσης κ.ά.), εργαλείο για την προώθηση συνεργειών με φορείς, μουσεία, σχεδιαστές μόδας και καλλιτέχνες της υφαντικής από όλον τον κόσμο καθώς και μοχλό στήριξης της πολιτισμικής επιχειρηματικότητας.

Η διαφύλαξη της κληρονομιάς, η αξιοποίησή της, αλλά και η μεταλαμπάδευσή της στη νέα γενιά περικλείονται εύστοχα στα λόγια του Καζαντζάκη «Το πρώτο σου χρέος, εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους πρόγονους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει. Οι δημιουργίες αυτές μετουσιώνουν την ελληνική ιστορία σε δημιουργία και αναδεικνύουν διεθνώς τα ανεκτίμητα κληροδοτήματα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς».

Extra info
*Ανταποκρινόμενοι στην πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για επιχορήγηση και παροχή αιγίδας σε δράσεις για τη μελέτη, διαφύλαξη και ανάδειξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομίας η ομάδα του πολιτιστικού φορέα Branding Heritage κατέθεσε πρόταση για την ανάδειξη της πολιτιστικής αξίας της παραδοσιακής κρητικής υφαντικής τέχνης. Το έργο εγκρίθηκε και τέθηκε υπό την αιγίδα του Υπουργείου. Η καταγραφή ξεκίνησε από το νησί της Κρήτης σε συνεργασία με τον Αναπτυξιακό Σύλλογο Γυναικών Επιχειρηματιών Κρήτης, την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης, του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη, της εταιρείας Μίλητος Συμβουλευτική Α.Ε. και της Minoan Lines.