Ναι, μας μαθαίνουν να είμαστε ανταγωνιστικές μεταξύ μας. Αλλά δεν πιάνει πάντα.
Παγκόσμια ημέρα γυναίκας: Ιστορίες γυναικείας αλληλεγγύης
Ανέκαθεν, με κάποιον τρόπο, οι γυναίκες δημιουργούσαμε δίκτυα αλληλοϋποστήριξης. Πάντα ο σκοπός είναι o ίδιος: να έχεις κάποιον να εμπιστευτείς, να έχεις κάπου να ακουμπήσεις όταν το χρειαστείς. Η γιαγιά μου, η συνωνόματή μου, έλεγε καμιά φορά το φλιτζάνι. Μια μέρα –εγώ πρέπει να ήμουν δέκα χρονών– μου έκανε έναν ελληνικό, μου έδωσε να πιω δυο γουλιές, πέταξε τον υπόλοιπο, γύρισε ανάποδα το φλιτζάνι να στεγνώσει, το πήρε στα χέρια, το κοίταξε και είπε: «Aαα! Φίδι βλέπω! Καμιά φιλενάδα σου θα είναι...» Εγώ, μικρό και αθώο πλάσμα, δεν καταλάβαινα – φίδι η φιλενάδα μου; Πώς γίνεται; Τις φιλενάδες μου τις αγαπούσα. Ήταν οι σύμμαχοί μου, το μέτρο σύγκρισής μου, οι συνωμότες μου στο έγκλημα, οι αδερφές μου. Ένιωσα ότι όφειλα να τις υπερασπιστώ στη γιαγιά μου και το έκανα. Εκείνη κούνησε το κεφάλι, σαν να βαριόταν να μου εξηγήσει το αυτονόητο και είπε: «Θα μεγαλώσεις και θα καταλάβεις».
Μεγάλωσα. Και εξακολουθώ να αγαπώ τις φιλενάδες μου, να τις εμπιστεύομαι και να τις υπερασπίζομαι. Εξακολουθούν να είναι οι σύμμαχοί μου, το μέτρο μου, οι συνωμότες μου στο έγκλημα, οι αδερφές μου. Αυτές οι γυναίκες είναι κάτι παραπάνω. Όταν πηγαίνω σε δημόσια υπηρεσία, αναζητώ γυναίκες υπαλλήλους – είναι πιο πρόθυμες να με εξυπηρετήσουν. Γιαγιά, είχες άδικο. Αλλά δεν φταις. Σου είχαν εμφυσήσει τόσο αποτελεσματικά την ιδέα ότι οι γυναίκες είναι ανταγωνιστικές μεταξύ τους, ότι δεν υποστηρίζουν η μία την άλλη, ότι δεν υπάρχει γυναικεία φιλία, που δεν είχες περιθώριο να πιστέψεις κάτι άλλο. Ναι, μας μαθαίνουν να είμαστε ανταγωνιστικές μεταξύ μας. Αλλά δεν πιάνει πάντα. Ανέκαθεν, με κάποιον τρόπο, οι γυναίκες δημιουργούσαμε δίκτυα αλληλοϋποστήριξης. Στην αρχαιότητα ήταν οι μαίες και οι ιέρειες. Σήμερα μπορεί να είναι οργανισμοί και διαδικτυακές κοινότητες. Πάντα ο σκοπός είναι ο ίδιος, να έχεις κάποιον να εμπιστευτείς, να έχεις κάπου να ακουμπήσεις όταν το χρειαστείς.
Η ΧΕΝ, με το διεθνές όνομα YWCA, ήταν ίσως η πρώτη παγκόσμια, επίσημη γυναικεία οργάνωση. Ιδρύθηκε στο Λονδίνο το 1855, στο φούντωμα της βιομηχανικής επανάστασης, από γυναίκες που ήθελαν να στηρίξουν ηθικά και πρακτικά τα νέα κορίτσια που άφηναν το χωριό για να βρουν δουλειά στην πόλη. Η γιαγιά μου είχε γεννηθεί το 1911. Το 1923 ήταν δώδεκα χρονών, στην ηλικία που ήμουν εγώ όταν μου είπε το φλιτζάνι, σε ηλικία που ίσως κι εκείνης της είχαν πει ότι δεν υπάρχει γυναικεία αλληλεγγύη. Την ίδια χρονιά δέκα γυναίκες πρόσφυγες από τη Σμύρνη σκέφτηκαν «να συστήσουν στην Αθήνα μία ΧΕΝ, για να μπορούν να συναντιούνται και να παίρνουν θάρρος και παρηγοριά η μία από την άλλη». Αλλά και να βοηθήσουν κι άλλες προσφυγοπούλες να βρουν τους δικούς τους, να μορφωθούν, να μάθουν μια τέχνη, να καταφέρουν να σταθούν στα πόδια τους και να επιβιώσουν. Αμέτρητα κορίτσια στάθηκαν στα πόδια τους και επιβίωσαν χάρη σ’ εκείνες τις δέκα κυρίες. Και μετά σκέφτομαι κάποιες άλλες κυρίες, αυτές με τα Ροζ Σάρι – τετρακόσιες χιλιάδες Ινδές με αρχηγό τη Σαμπάτ Παλ, ντυμένες με σάρι στο χρώμα «του ουρανού πριν από την καταιγίδα» και με ξύλινα ραβδιά στα χέρια, που ρισκάρουν τα πάντα για να υπερασπιστούν γυναίκες που δεν μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους.
Σκέφτομαι και τις αμέτρητες Ιρανές που έκοβαν τις κοτσίδες τους, έκαιγαν τις μαντίλες τους και με τα μαλλιά να ανεμίζουν –και με κίνδυνο της ζωής τους– κατέβαιναν στους δρόμους προς τιμήν της Μαχσά Αμινί, που δολοφονήθηκε από την Αστυνομία Ηθών. Γυναίκες από τον χώρο της βιομηχανίας της μόδας δημιούργησαν το κίνημα Pay Up για να διεκδικήσουν καλύτερες συνθήκες εργασίας για τις εργάτριες στα εργοστάσια που ράβουν τα ρούχα των μεγάλων brands. Γυναίκες έδωσαν δύναμη η μία στην άλλη με το MeToo. Γυναίκες δημιούργησαν και το WIFT (Women in Film and Television) για να ακουστούν εκείνες που έχουν υποστεί τη βία του σεξισμού στον καλλιτεχνικό χώρο. Και αμέτρητες γυναικείες οργανώσεις προσφέρουν καταφύγιο και νομική υποστήριξη σε άλλες γυναίκες που υπήρξαν θύματα βίας. Είναι πολλές, πάρα πολλές οι ιστορίες γυναικών που στάθηκαν η μία δίπλα στην άλλη. Και δεν έχει να κάνει πάντα με οργανώσεις και κινήματα. Ούτε είναι απαραίτητο αυτή η υποστήριξη να έχει εντυπωσιακά πυροτεχνήματα και δόσεις αυτοθυσίας. Μπορεί να είναι κάτι απλό. Όπως το να υποστηρίξεις μια γυναικεία επιχείρηση. Να πάρεις το μέρος μιας συναδέλφου που τη διακόπτουν στο meeting. Να μιλήσεις για λογαριασμό κάποιας που δεν έχει τρόπο να ακουστεί. Είναι η φίλη σου που σε κρατάει όταν φοβάσαι ότι θα πέσεις. Και η άγνωστη που ρωτάει αν μπορεί να βοηθήσει όταν σε βλέπει να κλαις στον δρόμο.
Κάποιες γυναικείες φιλίες έμειναν στην ιστορία. Η φιλία της Μελίνας Μερκούρη με την Έλλη Λαμπέτη, της Άλκης Ζέη με τη Ζωρζ Σαρή, της Νάνας Μούσχουρη με τη Δαλιδά, της Όντρεϊ Χέπμπορν με την Ελίζαμπεθ Τέιλορ. Κάποιες άλλες μπορεί να είχαν μικρότερη προβολή, αλλά είμαι βέβαιη ότι θα έχουν μεγάλο απόηχο. Η Σάντρα Ντέι Ο’Κόνορ ήταν η πρώτη γυναίκα που μπήκε στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ. Όταν η Ρουθ Μπέιντερ Γκίνσμπεργκ έγινε η δεύτερη γυναίκα στο Δικαστήριο, η Ο’Κόνορ την υποδέχτηκε με ανοιχτές αγκάλες και τη βοήθησε να κινηθεί σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο. Οι δυο τους συνεργάστηκαν στενά και υπερασπίστηκαν από κοινού τα δικαιώματα των γυναικών. Αντίστοιχα, η Έμα Γουότσον, ως Πρέσβειρα του ΟΗΕ, έδωσε μια ομιλία για τη σημασία του φεμινισμού, που ενέπνευσε τη Μαλάλα Γιουσαφζάι, τη νεαρή Πακιστανή ακτιβίστρια που πυροβολήθηκε από τους Ταλιμπάν επειδή υπερασπιζόταν το δικαίωμα των κοριτσιών στην εκπαίδευση. Έκτοτε οι δυο τους συνεργάζονται, δίνοντας δύναμη σε εκατομμύρια γυναίκες στον κόσμο.
Στον Ποταμό Ξιάο στην επαρχία Χουάν της Κίνας γεννήθηκε η Nushu, η πρώτη γραφή φτιαγμένη από γυναίκες για γυναίκες. Nushu σημαίνει ακριβώς αυτό – γραφή των γυναικών. Τα κείμενα οι γυναίκες τα έγραφαν συχνά σε βεντάλιες, τα ζωγράφιζαν σε αντικείμενα ή τα κεντούσαν στις ζώνες και στα ρούχα τους. Το πιο παλιό δείγμα της Nushu είναι ένα μπρούντζινο νόμισμα, που χρονολογείται γύρω στο 1860 και γράφει «Όλες οι γυναίκες του κόσμου είμαστε μέλη της ίδιας οικογένειας». Η γλώσσα Nushu περνούσε από γενιά σε γενιά, από μητέρα σε κόρη. Κρυφά από τους άντρες. Ήταν ο μόνος τρόπος επικοινωνίας σε μια φεουδαρχική κοινωνία, όπου οι γυναίκες δεν είχαν πρόσβαση στη μόρφωση, δεν είχαν κοινωνικότητα και ζούσαν περιορισμένες στους κλειστούς, ιδιωτικούς χώρους του σπιτιού. Συνήθως έγραφαν για να στείλουν ευχές και μηνύματα φιλίας. Αυτά τα μηνύματα συχνά τα ακολουθούσαν μικρές ιεροτελεστίες όπου τα νέα κορίτσια αντάλλασσαν όρκους φιλίας ή γίνονταν «ορκισμένες αδελφές». Μετά τον γάμο τους πήγαιναν να ζήσουν στο σπίτι του άντρα τους και η Nushu ήταν ο μόνος τρόπος να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους και να δημιουργήσουν ένα ασφαλές πλαίσιο που τους επέτρεπε κάποια ελευθερία έκφρασης.
Γυναίκες που ξεχώρισαν στις τέχνες, την πολιτική και την εκπαίδευση
Σε μια κοινωνία που απαγόρευε στις γυναίκες να μιλούν για τη λύπη τους, για το πένθος από τις απώλειές τους και για τις δυσκολίες της ζωής τους, η Nushu τούς πρόσφερε τη δυνατότητα να εκφραστούν, να ακουστούν από άλλες γυναίκες και να δημιουργήσουν δεσμούς που τους πρόσφεραν ανυπολόγιστη στήριξη. Ακόμη κι αν έπρεπε να κεντήσουν το μήνυμά τους σε μια ζώνη. Η ανακάλυψη της Nushu έφερε στο φως μια πλευρά της ιστορίας που συνήθως παραμένει άγνωστη – την ιστορία όπως τη βίωνε ο μισός πληθυσμός, ο γυναικείος. Κάποιοι λένε ότι ήταν το πρώτο δείγμα φεμινισμού. Εγώ πιστεύω ότι ήταν μία από τις πολλές εκφάνσεις γυναικείας αλληλοϋποστήριξης. Δεν έχουν μείνει αρκετά δείγματα της Nushu. Πολλά κάηκαν κατά την Πολιτιστική Επανάσταση του Μάο, γιατί έκρινε ότι αποτελούσαν κομμάτι του παλιού καθεστώτος. Λυπάμαι γι’ αυτό. Λυπάμαι όμως περισσότερο για τη γιαγιά μου και για κάθε άλλη γυναίκα που δεν είχε ποτέ της τη δυνατότητα να μάθει την υπέροχη γλώσσα της γυναικείας φιλίας και της γυναικείας αλληλεγγύης. Που δεν ένιωσε ποτέ της ότι η γυναίκα πίσω σου, δίπλα σου, μπροστά σου είναι δικός σου άνθρωπος – μπορεί να σε καταλάβει, να φυλάει τα νώτα σου, να σου κρατά κρυφά το χέρι και να βγαίνει μπροστά να σε υπερασπιστεί.
Γυναίκες που ξεχώρισαν στις τέχνες, την πολιτική και την εκπαίδευση
