Πώς καταλαβαίνεις έναν κακοποιητή

Πριν μερικά χρόνια σε κάποιο εργαστήριο δημιουργικής γραφής μια κοπέλα* ανακοίνωσε με το «καλημέρα σας» ότι ο φίλος της δεν εγκρίνει την συμμετοχή της στα εργαστήρια. «Είναι εναντίον», μας είπε, «δεν του αρέσει η ιδέα ότι παίρνω μέρος σε τέτοια». Σκέφτηκα, «Ωχ!» Γιατί έτσι ξεκινάει η κακοποίηση στις σχέσεις: δεν του αρέσει η ιδέα ότι κάνεις, δοκιμάζεις ή επιλέγεις κάτι συγκεκριμένο. Γράφω «του» γιατί στο 99,9% των περιπτώσεων κακοποίησης, αυτός που κακοποιεί συναισθηματικά, ψυχολογικά ή σωματικά την σύντροφο/γυναίκα (του) είναι άντρας. Για γυναικοκτονίες κλαίμε τους τελευταίους μήνες, στο παραπάνω συμπέρασμα μας οδηγούν τα στοιχεία, οι ειδήσεις, τα ρεπορτάζ.

Πως μπορείς να μυριστείς τον κακοποιητή από 13 απλά πραγματάκια:

1. Δεν συμφωνεί με τις βλακείες που κάνεις. Είτε είναι επαγγελματικές ή χομπίστικες οι επιλογές σου, αυτός διαφωνεί – μερικές φορές άμεσα, που είναι η απλή περίπτωση (λέει «Δεν μ’ αρέσει να πηγαίνεις σε μαθήματα δημιουργικής γραφής») πιο συχνά έμμεσα, κάνοντάς σου ασταμάτητα κριτική.
2. Σου κάνει κριτική, όχι ανοιχτά αρνητική στην αρχή. Θα σου πει και κάτι ενθαρρυντικό για τις βλακείες που κάνεις, κατά το «Λίγα ψίχουλα αγάπης σου γυρεύω». Θα τις αντιμετωπίζει μεγαλόθυμα τις βλακείες σου όταν ξεκινάς, σαν γαιοκτήμονας που επιτρέπει στον κολλήγο να φυτέψει μπρόκολα. Άπαξ και πάρει φόρα, θα συνεχίσει ακάθεκτος, με ολοένα και χειρότερες, πιο καταστροφικές κριτικές, οι οποίες θα επεκτείνονται σε πολλούς τομείς…γιατί κι εσύ πια, όλο βλακείες κάνεις, δε μαζεύεσαι. Η αρνητική κριτική που παίζει στο μπακ-γκράουντ της ζωής σου σαν μουσικό χαλί, είναι τοξική για την δημιουργικότητα και την υγεία σου…
3. Δημιουργεί κρίσεις. Με ασήμαντες αφορμές (πχ, χάνει τα κλειδιά/το πορτοφόλι του, θυμάται κάποια από τις χοντρές βλακείες που έχεις κάνει στο παρελθόν κλπ.) Μπορεί να «ξεχάσει» να πληρώσει το νερό και να ξυπνήσετε μια μέρα χωρίς (νερό), οδηγώντας την κρίση σε κρεσέντο, ή να ψάχνετε σαν τρελοί το πορτοφόλι του μισό λεπτό πριν το επείγον ραντεβού από το οποίο θα κριθεί η καριέρα/ζωή του. Οι συνεχείς κρίσεις σε βάζουν σε μόνιμη ένταση, ακόμα κι αν είσαι σκληροτράχηλη.
4. Παραποιεί την πραγματικότητα. Επιμένει ότι έγινε κάτι που δεν έγινε ποτέ, ότι είπες κάτι που δεν είπες, ότι έκανε κάτι που δεν έκανε. Εφευρίσκει ψεύτικες αφορμές για να εκραγεί, γιατί μόνον όταν εκρήγνυται αισθάνεται σημαντικός. Ή, μόνον όταν σε πείθει με επιχειρήματα ότι είσαι ασήμαντη. Το κακό είναι ότι πιστεύει αυτήν την πραγματικότητα που φτιάχνει μέσα στο μυαλό του – πιστεύει ότι τον πρόδωσες, τον παραμέρισες, ήσουν ανυπάκουη ή τον ισοπέδωσες με οποιοδήποτε τρόπο…
5. Δεν συμπαθεί κανέναν φίλο και καμία φίλη σου. Φταίει αυτός, που είναι μπάζα όλοι; Βλέπει την αλήθεια και δεν κρατιέται, πρέπει να στην πει: οι φίλοι/ες σου είναι ασημαντότητες, ατάλαντοι, ανόητοι, εσένα σου αξίζουν άλλα άτομα. Τα οποία βέβαια με τις βλακείες που κάνεις, άντε να τα βρεις.
6. Δεν εκτιμάει κανένα μέλος της οικογένειάς σου. Όπως οι φίλοι/ες, έτσι και οι συγγενείς σου είναι νούμερα, ή εκμεταλλευτές, ή απατεώνες, ή εγκληματίες, ή άχρηστοι. Στο λέει συνέχεια, μήπως και ανοίξουν τα μάτια σου, αλλά τζάμπα σκοτώνεται για εσένα, τόσο σου κόβει, δεν καταλαβαίνεις Χριστό.
7. Ψάχνει ευκαιρία να αποδειχθεί σωστός ως προς τα δύο παραπάνω: μόλις κάποιο πρόσωπο από το περιβάλλον σου κάνει στραβή, πχ χρηματιστεί, πιαστεί με το χέρι στον ντορβά, μεθύσει, χωρίσει, γενικά μόλις υποπέσει σε πταίσμα ή παράπτωμα το δικό σου άτομο, αυτός το βγάζει βούκινο με ικανοποίηση, το ακούει μέχρι η Καμπούλ, παρά τα ζόρια της. Σου το επαναλαμβάνει τόσες φορές που αναρωτιέσαι αν αξίζει τον κόπο να ξαναδείς το άτομό σου σε αυτή τη ζωή ή μήπως να το ξεκόψεις μέχρι την επόμενη, για να γλυτώσεις τη μουρμούρα.
8. Σε βοηθάει, αλλά για αυτό που θέλει ο ίδιος, όχι σε αυτό που θέλεις εσύ. Αν σου αγοράσει τοστιέρα ως εξυπηρέτηση, πχ, θα αγοράσει την τοστιέρα-Εντερπράιζ που φτιάχνει εσπρέσο, ντολμαδάκια και επικοινωνεί με τον Ε.Τ. ταυτόχρονα, καθόλου δεν θα πάρει αυτήν που ζήτησες, η οποία είναι μπαναλαρία και θα έφτιαχνε μόνον τοστ. Εσύ δεν ξέρεις να προγραμματίσεις/ανοίξεις την τοστιέρα που κατασκοπεύει την ΝΑΣΑ, άρα θα συνεχίσεις να είσαι χωρίς τοστιέρα…
9. … Γιατί θα περιμένεις σαράντα τέρμινα να σου προγραμματίσει την τοστιέρα! Το να σε βάζει σε αναμονή για το οτιδήποτε είναι ένα στάνταρ χαρακτηριστικό κακοποιητικής συμπεριφοράς – έχει εξουσία απέναντί σου και την εξασκεί. Εσύ πάλι καταλαβαίνεις ότι έχει εξουσία γιατί όταν παρακαλείς/φωνάζεις για εκατοστή φορά να σου συναρμολογήσει την τοστιέρα, εκρήγνυται και σε βάζει στη θέση σου.
10. Εκρήγνυται και σε βάζει στη θέση σου: αν οι εκρήξεις θυμού του συντρόφου σου (που μόνο σύντροφος δεν είναι αλλά ας το αφήσουμε έτσι για να τελειώνουμε κάποτε), αν οι εκρήξεις του είναι συχνότερες από μία κάθε δύο μήνες, άντε μία κάθε μήνα, αν προσέχεις συνέχεια «μη κάνεις καμιά βλακεία», ή αναρωτιέσαι τι πρέπει να πεις και τι όχι προκειμένου να μην εκραγεί, ο τύπος σε κακοποιεί, σύνελθε.
11. Σου ρίχνει ευθύνες για τα οχτώ κακά της μοίρας του, λέει ότι τον γκαντεμιάζεις, τον υποσκάπτεις, τον αμφισβητείς σαν άνθρωπο και σαν επιστήμονα. Όσο διαμαρτύρεσαι ότι δεν είναι έτσι, ότι είσαι καλοπροαίρετο άτομο και πολύ βολικό, τόσο φουντώνει.
12. Σε παγώνει: δεν σου μιλάει για μεγάλα διαστήματα επειδή τα έχει πάρει με τις βλακείες σου, απειλεί να φύγει από τη σχέση ή, το χειρότερο, δεν μιλάει στα παιδιά σου/του όταν θέλει να τα τιμωρήσει. Το «πάγωμα» όπως και η απειλή αποχώρησης «για να μάθεις», είναι κακοποιητικές συμπεριφορές που τραυματίζουν τα παιδιά περισσότερο από ότι τους ενήλικες.
13. Τέλος, αν ζητάς πολύ συχνά συγγνώμη προκειμένου να «εξομαλύνεις τα πράγματα», δηλαδή για να τον ηρεμήσεις… τότε σε κακοποιεί. Προς το παρόν η κακοποίηση είναι ψυχολογική και συναισθηματική. Ο κακοποιητής όμως σπάνια σταματάει από μόνος του, κι εσύ θα συνεχίσεις να κάνεις βλακείες… οπότε είναι θέμα χρόνου να αρπάξεις μια ανάποδη, ή και χειρότερα, που δεν θέλουμε να περάσουμε στα χειρότερα, τα διαβάζεις δυστυχώς στις ειδήσεις.

Όλες αυτές οι μικρές και φαινομενικά ασήμαντες κακοποιητικές κινήσεις, σιγά σιγά σε κάνουν να χάνεις τον εαυτό σου – η επίσημη έκφραση είναι «υποσκάπτουν την αυτοπεποίθησή σου». Αν έχεις μια μόνιμη ενόχληση στο στομάχι, στο λαιμό ή στην κοιλιά, αν έχεις ημικρανίες και πονοκεφάλους, μπορεί τα σωματικά συμπτώματα να οφείλονται στον φόβο που σου δημιουργεί ο «σύντροφος» - ζεις με τον φόβο των εκρήξεων, ή «κάτω από την ομπρέλα του θυμού του», κι αυτό σε αρρωσταίνει. Όταν δώσει το ισχυρότερο χτύπημα, σωματικό ή ψυχικό, δεν έχεις το σθένος να το αντέξεις, πόσο μάλλον να το ανταποδώσεις. Γιατί τα κάνει όλα αυτά; Ένας θεός ξέρει. Οι κακοποιητής χρειάζεται επιστημονική βοήθεια, είναι νάρκισσος, ίσως έχει ανάγκη να νοιώθει πάντα ανώτερος και ικανότερος από τους άλλους. Ίσως σκάει από θυμό για άσχετους λόγους, και εσύ γίνεσαι αποδέκτης επειδή βρίσκεσαι δίπλα του. Καμία εξήγηση δεν είναι αρκετά ικανοποιητική.

Θα έχεις καταλάβει ότι δεν βγάζεις άκρη με έναν κακοποιητικό άντρα, ειδικά αν είναι έξυπνος και χειριστικός, όπως είναι ο στάνταρ κακοποιητής. Να καταλάβεις επιπλέον ότι όλα όσα κάνεις, επιλέγεις, δοκιμάζεις, δεν είναι καθόλου βλακείες. Κι όλοι/ες όσοι/ες αγαπάς δεν είναι καθόλου για τα μπάζα. Όπως δεν είσαι ούτε εσύ. Και μην αφήνεις κανέναν μπαγλαμά να σου λέει το αντίθετο.

*Η κοπέλα στο εργαστήριο δημιουργικής γραφής διέκοψε επειδή ο φίλος της δημιουργούσε προβλήματα: τη μία είχε πυρετό και δεν ήθελε να μείνει μόνος, την άλλη πάθαινε κρίση πανικού, την παρα-άλλη είχε αγοράσει εισιτήρια για θέατρο. Αναρωτιέμαι αν η κοπέλα είναι ακόμα μαζί του, και αν της επιτρέπει να γράφει τουλάχιστον, έστω και χωρίς μαθήματα.