Έλια Ψυλλάκη: Τα εμπόδια με έκαναν πιο δυνατή

Τι ενώνει γυναίκες με διαφορετικά επαγγέλματα, όπως μια δικηγόρο, μια χημικό, μια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο, μια βιολόγο, μια διευθύντρια ιδρύματος και μια υπεύθυνη μάρκετινγκ; Οι ιστορίες τους. Ιστορίες που μιλούν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν θέλουν να εξελιχθούν επαγγελματικά, να διεκδικήσουν την αμοιβή που τους αξίζει, να ενισχύσουν τη δημόσια παρουσία τους, να μπουν σε ένα διοικητικό συμβούλιο, να προωθηθούν στην πολιτική ή να υπάρξουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.

Οι ιστορίες αυτές, αληθινές και ειπωμένες με τα δικά τους λόγια, δείχνουν πώς λειτουργεί το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» στη σημερινή Ελλάδα. Υπερβαίνοντας τις έρευνες, τις στατιστικές και τα απρόσωπα ποσοστά που συνήθως χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για δυσκολίες και αποκλεισμούς, οι προσωπικές μαρτυρίες μιλούν απευθείας στην καρδιά.

Τις «Ιστορίες για τη Γυάλινη Οροφή» βρίσκει και επιμελείται η μη κερδοσκοπική οργάνωση Story Mentor. (www.storymentor.gr). Αυτή είναι η ιστορία της Έλιας Ψυλλάκη, Καθηγήτριας Υδατικής Χημείας, Τομέας Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Βιώσιμης Ανάπτυξης και Κλιματικής Αλλαγής, Σχολή Χημικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος, Πολυτεχνείο Κρήτης.

Για κάποιον ανεξήγητο λόγο, στην καριέρα μου πάντα προσπαθούσα να πιάνω γρήγορα τους στόχους μου. Το να είσαι, όμως, γυναίκα και να έχεις φιλοδοξίες, σίγουρα σημαίνει μεγαλύτερες δυσκολίες, συγκρούσεις αλλά και δυσπιστία για το έργο και τη θέση σου. Το 2015 έγινε η προαγωγή μου στην ανώτατη βαθμίδα του καθηγητή. Απ’ όσο γνωρίζω, την εποχή εκείνη ήμουν η πιο νέα Ελληνίδα σε αυτή βαθμίδα. Ο κανόνας αυτός δεν ίσχυε για τους άνδρες συναδέλφους μου και δείχνει τη δυσκολία του «εγχειρήματος». Στη Σχολή μου ήμουν η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια και έπρεπε πάντα να κάνω τα πρώτα βήματα. Οι γυναίκες συνάδελφοι που ήρθαν μετά από εμένα δεν αντιμετώπισαν τις ίδιες δυσκολίες. Αυτό είναι κάτι που δε με ενόχλησε ποτέ και ειλικρινά χαίρομαι που κατάφερα να ανατρέψω τις καταστάσεις για αυτές.

Η πρώτη φορά που συνειδητοποίησα τη διαφορετική αντιμετώπισή μου λόγω του ότι είμαι γυναίκα, ήταν στην Ελλάδα το 2006. Ήταν ο δεύτερος χρόνος της θητείας μου ως επίκουρης καθηγήτριας. Υπήρξε τότε η πρόταση να είμαι αναπληρωματικό μέλος για εκπροσώπηση της Σχολής στη Σύγκλητο και ένας συνάδελφος είπε: «Μα η Έλια δε μπορεί να πάει… είναι γυναίκα!». Τότε είχα μείνει άναυδη, γιατί απλώς δε καταλάβαινα τι ήθελε να πει. Στα χρόνια που ακολούθησαν, συνέχισα να ακούω στερεοτυπικές φράσεις για το φύλο μου. Πάντα με ενοχλούσαν αλλά μόνο στιγμιαία -και ανάλογα με την περίσταση απαντούσα. Δεν άφηνα ποτέ, όμως, να με επηρεάζουν, γιατί είχα πιο σημαντικά πράγματα να ασχοληθώ, πράγματα που θα μου επέτρεπαν να καθιερωθώ πιο γρήγορα αντί να αναλώνομαι σε διαλόγους. Για να είμαι, όμως, ειλικρινής, υπήρχαν και φορές που αυτά που άκουγα τα έβρισκα οριακά διασκεδαστικά. Τέτοια περιστατικά συνέβαιναν συνήθως όταν ήμουν Αντιπρύτανης του Πολυτεχνείου, όταν στην αρχή των συναντήσεων με εξωτερικά ανώτατα στελέχη, οι επισκέπτες αυτοί όταν με έβλεπαν μου έδιναν την παραγγελία τους για καφέ. Για αυτούς, η παρουσία μιας γυναίκας στο χώρο θα μπορούσε να δικαιολογηθεί μόνο για τη θέση Γραμματέα και όχι Αντιπρύτανη. Μέχρι εκεί μπορούσαν να δουν.

Η πορεία μου μέχρι σήμερα είναι μια σειρά από μεγάλες ή μικρές αποτυχίες που συνοδευόταν πάντα από μεγάλες ή μικρές επιτυχίες. Είμαι το ίδιο περήφανη για τις αποτυχίες μου όσο και για τις επιτυχίες μου. Υπολογίζω ότι για τους έξω η μεγαλύτερη επαγγελματική αποτυχία μου ήταν η παραίτησή μου από τη θέση Αντιπρύτανη του Πολυτεχνείου μετά από δύο χρόνια θητείας. Για εμένα, η αποχώρηση αυτή δεν ήταν αποτυχία, ήταν σίγουρα η χειρότερη επαγγελματική μου στιγμή. Δε συνηθίζω να παραιτούμαι από ό,τι κάνω στη ζωή μου και η κίνηση αυτή χρειαζόταν πολύ περισσότερο θάρρος από αυτό που πίστευα ότι έχω. Βρέθηκα, όμως, σε ένα αδιέξοδο και αποφάσισα να πράξω σύμφωνα με τις επαγγελματικές αρχές και το ήθος μου. Στη θέση αυτή δεν πήγα ποτέ για να εξασφαλίσω μια θέση εξουσίας και θεωρώ ότι παρά τις αντιξοότητες, προσέφερα έργο. Ήμουν, όμως, η πρώτη γυναίκα που είχε ανέβει σε τόσο υψηλή διοικητική θέση στο Πολυτεχνείο και αυτό δημιουργούσε αντιδράσεις και δυσπιστίες στην ανδροκρατούμενη αυτή μικρή κοινωνία. Από ένα σημείο και μετά, ιδιαίτερα σε ότι είχε να κάνει με την καρδιά των ακαδημαϊκών θεμάτων, υπήρχε περιορισμός στις αρμοδιότητες, έλλειψη ελευθερίας στο έργο μου αλλά και πιο σημαντικά δυσκολία εφαρμογής αποφάσεων. Αυτό με έκανε να καταλάβω ότι για τη συνέχεια της θητείας μου η παρουσία μου θα ήταν εικονική. Επειδή έπρεπε να είμαι παραγωγική σε ότι κάνω, αποχώρησα και γύρισα στην θέση μου ως καθηγήτρια. Δεν έκανα ποτέ ανασκόπηση του έργου μου, ούτε ανακοίνωσα δημόσια τους λόγους αποχώρησής μου. Σίγουρα αυτό θα διευκόλυνε την επαγγελματική μου καθημερινότητα, αλλά μια τέτοια κίνηση θα στοχοποιούσε πρόσωπα και καταστάσεις και θα αναστάτωνε σε σημαντικό βαθμό τη λειτουργία του Ιδρύματος. Τελικά όμως, και όπως γίνεται πάντα στη ζωή όταν λειτουργείς με αρχές, ενάμιση χρόνο μετά μεσολάβησαν γεγονότα που βοήθησαν να φανούν οι λόγοι της αποχώρησης μου. Με τον τέως Πρύτανη έχουμε σήμερα πολύ καλές σχέσεις. Αναγνωρίζω ότι ήταν μια πολύ δύσκολη απόφαση για αυτόν να δώσει τη θέση Αντιπρύτανη για πρώτη φορά σε μια γυναίκα. Αναγνωρίζω επίσης ότι η επόμενη γυναίκα που θα βρεθεί στην ανώτατη αυτή διοικητική θέση δεν θα αντιμετωπίσει τις ίδιες καταστάσεις -κι αυτό για εμένα είναι μια μικρή προσωπική νίκη.

Κάθε μέρα αισθάνομαι τυχερή που μπορώ να ασχοληθώ με κάτι τόσο δημιουργικό όσο η έρευνα και η διδασκαλία, κάτι που με τροφοδοτεί με πάθος για τη ζωή και με εξελίσσει σαν επιστήμονα αλλά, κυρίως, σαν άνθρωπο. Δεν ζήτησα ποτέ ιδιαίτερη μεταχείριση, απλώς θα εκτιμούσα στη διαδρομή μου να είχα λιγότερα από τα επιπλέον εμπόδια που βρίσκω καθημερινά μόνο και μόνο επειδή είμαι γυναίκα. Θεωρώ επίσης άδικο ότι η προσωπικότητά μου έχει αναγκαστικά αλλάξει και προσαρμοστεί. Είμαι για παράδειγμα πολύ πιο αιχμηρή και αρκετές φορές επιθετική προκειμένου να προλάβω καταστάσεις. Αναρωτιέμαι, όμως, καμιά φορά εάν το φύλο μου αλλά και η αντιμετώπιση των άλλων για αυτό είναι τελικά οι λόγοι για τους οποίους έγινα πιο δυνατή και με πείσμωσαν να καταφέρω να ξεχωρίσω από νωρίς στο επάγγελμά μου.