Αλεξάνδρα Σταυροπούλου: Τα λάθη των γυναικών είναι ταμπού

Τι ενώνει γυναίκες με διαφορετικά επαγγέλματα, όπως μια δικηγόρο, μια χημικό, μια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο, μια βιολόγο, μια διευθύντρια ιδρύματος και μια υπεύθυνη μάρκετινγκ; Οι ιστορίες τους. Ιστορίες που μιλούν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν θέλουν να εξελιχθούν επαγγελματικά, να διεκδικήσουν την αμοιβή που τους αξίζει, να ενισχύσουν τη δημόσια παρουσία τους, να μπουν σε ένα διοικητικό συμβούλιο, να προωθηθούν στην πολιτική ή να υπάρξουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.

Οι ιστορίες αυτές, αληθινές και ειπωμένες με τα δικά τους λόγια, δείχνουν πώς λειτουργεί το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» στη σημερινή Ελλάδα. Υπερβαίνοντας τις έρευνες, τις στατιστικές και τα απρόσωπα ποσοστά που συνήθως χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για δυσκολίες και αποκλεισμούς, οι προσωπικές μαρτυρίες μιλούν απευθείας στην καρδιά.

Τις «Ιστορίες για τη Γυάλινη Οροφή» βρίσκει και επιμελείται η μη κερδοσκοπική οργάνωση Story Mentor. (www.storymentor.gr). Αυτή είναι η ιστορία της δικηγόρου Αλεξάνδρας Σταυροπούλου.

Όταν μου ζητήθηκε να διηγηθώ μια δική μου ιστορία για κάποιο εμπόδιο που αντιμετώπισα, ως γυναίκα, στην επαγγελματική μου ζωή, είπα αμέσως «ναι» με ενθουσιασμό, αλλά μετά κοντοστάθηκα. Δεν έχω αντιμετωπίσει εμπόδια στην επαγγελματική μου ζωή. Εξηγούμαι: δεν με έχει παρενοχλήσει ποτέ κανένας, δεν βίωσα ποτέ διακρίσεις λόγω φύλου στον χώρο της εργασίας μου, δεν έχω αισθανθεί ποτέ άβολα από σχόλιο άρρενος συναδέλφου. Είμαι διπλά τυχερή, τόσο γιατί στα νομικά επαγγέλματα (ή κατ' άλλους λειτουργήματα) η αναλογία συμμετοχής ανδρών γυναικών δεν ευνοεί τις σεξιστικές συμπεριφορές, όσο και γιατί μέχρι σήμερα και μετά από τριάντα χρόνια στην ενεργό δικηγορία εργάστηκα σε χώρους που κατά κάποιον τρόπο γυναικοκρατούνταν. Άλλωστε, η δικηγορία είναι ένα ιδιόμορφο επάγγελμα. Ακόμη κι όταν δεν την ασκούμε κατά μόνας αλλά μέσα σε οργανωμένες δομές (γραφεία και εταιρίες), δεν έχουμε, τρόπον τινά, «αφεντικά», διατηρούμε πάντα ως δικηγόροι το δικαίωμα της διαφορετικής γνώμης έναντι του οιουδήποτε προϊσταμένου μας και στο τέλος της μέρας είμαστε υπόλογοι μόνο στον εντολέα μας και στον εαυτό μας, κάτι που χωρίς να αποτρέπει πάντα, δεν δίνει πρόσφορο έδαφος στις ίντριγκες και τις δολοπλοκίες, τουλάχιστον στον βαθμό που συμβαίνει σε άλλους εργασιακούς χώρους.

Ωστόσο, με κίνδυνο να θεωρηθώ γραφική, ως φέρελπις πολιτικός που μεταξύ των κυριοτέρων ελαττωμάτων του συγκαταλέγει την μετριοφροσύνη και την τελειομανία του, κοιτώντας πίσω, ειδικά στα πρώτα χρόνια της καριέρας μου, συνειδητοποιώ ότι πολλές φορές το μοναδικό μου εμπόδιο υπήρξα εγώ η ίδια, όχι τόσο αναφορικά με τις επιλογές μου, αλλά ως προς τον τρόπο που αντιμετώπιζα τα λάθη μου, όχι ως κάτι ανθρώπινο που πρέπει να το δεις κατάματα, να το αναγνωρίσεις, να μάθεις απ’ αυτό, να το βάλεις πίσω σου και να προχωρήσεις μπροστά, αλλά ως ανεξίτηλο στίγμα και ως μέτρο προσωπικής απαξίας. Το σύνδρομο της «καλής μαθήτριας» φταίει γι’ αυτό και είναι κάτι που έχω συναντήσει σε πολλές γυναίκες της ηλικίας μου. Αν ακούσεις άνδρες να μιλάνε για επαγγελματικές «στραβές» είναι σα να ακούς αστείες ιστορίες από το στρατό. Ένας άνδρας σπανίως θα πει για τον εαυτό του «έκανα λάθος». Συνήθως «είχαμε μια ατυχία», «τα πράγματα δεν πήγαν όπως τα υπολογίσαμε» και «οι εξελίξεις μας διέψευσαν». Τα λάθη των ανδρών, για τα οποία συνήθως φταίει κάποιος άλλος, θεωρούνται αναπόφευκτες ατυχίες που συμβαίνουν και είναι μέσα στην ζωή, όπως και οι ρυτίδες τους, παράσημα ενός συναρπαστικού βίου με τις καλές και κακές στιγμές του. Τα λάθη των γυναικών (όπως και οι ρυτίδες) είναι ταμπού.

Είναι περίεργη γενιά η δική μας, των 50+ γυναικών. Μεγαλώσαμε με τη βεβαιότητα πως θα σπουδάζαμε, θα κάναμε καριέρα και θα είχαμε οικονομική ανεξαρτησία (ακόμη θυμάμαι φίλες της μαμάς μου να μου διηγούνται πόσο ντρέπονταν όταν έπρεπε να ζητήσουν χρήματα από τον σύζυγό τους για να αγοράσουν κραγιόν και δεν ήθελαν ποτέ οι κόρες τους να βρεθούν στην θέση αυτή), συνάμα, όμως, έπρεπε να διατηρούμε κι ένα συγκεκριμένο προφίλ, σύμφωνα με τα πρότυπα της συντηρητικής κοινωνίας μας. Ετοιμόλογες αλλά όχι «φλύαρες», δυναμικές αλλά όχι διεκδικητικές, έξυπνες αλλά να παριστάνουμε και λίγο τις χαζές, βοηθάει καμιά φορά. Και φυσικά, πάντα με συντετριμμένο ύφος να απολογούμαστε για τα λάθη μας, αφού τα λάθη, πρώτον δεν επιτρέπονται στις «καλές μαθήτριες» και δεύτερον είναι ένδειξη της επιπόλαιης γυναικείας φύσης. Έχω περάσει πολλά βράδια άγρυπνη για λάθη που έχω κάνει, να κακίζω τον εαυτό μου, να αυτομαστιγώνομαι, να κλαίω τρομοκρατημένη για τις συνέπειες, πάντα στο μυαλό μου πολύ πιο διογκωμένες από ό,τι στην πραγματικότητα. Σήμερα που πλησιάζω τα πενήντα τέσσερα κι αναρωτιέμαι πώς στο καλό συνέβη αυτό, κοιτάζω με επιείκεια τον νεότερο εαυτό μου και τις νέες γυναίκες που ετοιμάζονται να μπουν στον επαγγελματικό στίβο και θέλω να τους πω: Θα κάνετε πολλά λάθη. Είναι φυσικό κι αναμενόμενο. Αντιμετωπίστε τα με θάρρος, μην αφήσετε να σας κάμψουν ούτε τα λάθη σας αλλά ούτε και αυτοί που θα σας τα καταλογίσουν. Αγαπήστε τα λάθη σας, χρησιμοποιείστε τα προς όφελός σας και σταματήστε να ντρέπεστε γι’ αυτά. Μην τα βάζετε κάτω από το χαλί. Το να ντρεπόμαστε για τα λάθη μας είναι σα να ντρεπόμαστε για την ατελή ανθρώπινη φύση μας, σα να ακυρώνουμε τον ίδιον μας τον εαυτό.