Μαρία Αθανασοπούλου: Στον δημόσιο χώρο πρέπει να προσέχεις διπλά

Τι ενώνει γυναίκες με διαφορετικά επαγγέλματα, όπως μια δικηγόρο, μια χημικό, μια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο, μια βιολόγο, μια διευθύντρια ιδρύματος και μια υπεύθυνη μάρκετινγκ; Οι ιστορίες τους. Ιστορίες που μιλούν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν θέλουν να εξελιχθούν επαγγελματικά, να διεκδικήσουν την αμοιβή που τους αξίζει, να ενισχύσουν τη δημόσια παρουσία τους, να μπουν σε ένα διοικητικό συμβούλιο, να προωθηθούν στην πολιτική ή να υπάρξουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.

Οι ιστορίες αυτές, αληθινές και ειπωμένες με τα δικά τους λόγια, δείχνουν πώς λειτουργεί το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» στη σημερινή Ελλάδα. Υπερβαίνοντας τις έρευνες, τις στατιστικές και τα απρόσωπα ποσοστά που συνήθως χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για δυσκολίες και αποκλεισμούς, οι προσωπικές μαρτυρίες μιλούν απευθείας στην καρδιά.

Τις «Ιστορίες για τη Γυάλινη Οροφή» βρίσκει και επιμελείται η μη κερδοσκοπική οργάνωση Story Mentor. (www.storymentor.gr). Αυτή είναι η ιστορία της Αναπλ. Καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Θεωρίας Λογοτεχνίας, Μαρίας Αθανασοπούλου.

Σκηνή Πρώτη: Οκτώβριος 2007. Πανεπιστήμιο Κρήτης, Τμήμα Φιλολογίας. Κυλικείο, διάλειμμα εκλογής. Έξω συννεφιά και κρύο. Η τρίτη μου απόπειρα να εκλεγώ μέλος ΔΕΠ σε ελληνικό πανεπιστήμιο. Καλύτερη από τον ανθυποψήφιό μου, συνάδελφο της Μέσης Εκπαίδευσης που δοκιμάζει την τύχη του στο να μεταφέρει την καριέρα του στο Πανεπιστήμιο, ελπίζω σε μια δίκαιη εκλογή. Το κοινωνικό κλίμα στη Σχολή, λόγω των επικείμενων εκλογών, ψυχρό. Ο ανθυποψήφιος στηρίζεται από την Εκκλησία, φημολογείται. «Μην στέλνεις ερμηνευτικούς "πυραύλους" στο φεγγάρι» συμβουλεύει μέλος του εκλεκτορικού στον πάγκο του κυλικείου όπου στεκόμαστε, σε σιγανό συρριστικό τόνο, απειλητικό. «Τα "Ζωνιανά" είμαστε εμείς» σχολιάζει, από την άλλη πλευρά του πάγκου, έτερος συνάδελφος, διαφωνώντας με τις επιλογές του πρώτου. Ήταν πρόσφατη τότε η περιπέτεια οπλοχρησίας στο ορεινό χωριό της Κρήτης, στο οποίο και αναφέρθηκε συνθηματολογικά ο δεύτερος συνάδελφος. Και των δύο τους οι μεταφορές («πύραυλοι», Ζωνιανά), φαλλικές. Εγώ, στη μέση τους, βουβή, σχεδόν απελπισμένη. Δεν εκλέγομαι.

Σκηνή Δεύτερη: Φεβρουάριος 2009. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Θεάτρου. Μπαίνω στην αίθουσα της συνέντευξης. Χαιρετώ και κάθομαι στη θέση των συνεντευξιαζόμενων. Έβδομη προσπάθεια εκλογής σε ελληνικό ΑΕΙ, στη βαθμίδα του Λέκτορα πάντα (και παρά την τόση προϋπηρεσία μου). «Αυτή τη φορά πρέπει να πετύχω» σκέπτομαι, «πρέπει». Βοηθούν ψυχολογικά έξωθεν καλές μαρτυρίες: «Είσαι πάρα πολύ καλή» μου λέει καθηγητής από το Ισραήλ που συναντώ στην Κύπρο, «διάβασα τη διατριβή σου. Μην τους φοβάσαι. Χτυπάνε όπου υπάρχει "ψητό"». Ερωτήσεις πολλές στην αίθουσα, πάντως όχι καταιγιστικές. Ώσπου έρχεται η κρίσιμη στιγμή: «Σας έχουν κατηγορήσει για παρερμηνείες των κειμένων του Παλαμά», αποφαίνεται νεαρή συνάδελφος, με επιφύλαξη στο βλέμμα. «Τι λέτε εσείς γι’ αυτό;». «Παλαμάς: τα ιερά και τα όσια της λογοτεχνίας, τα ιερά κα τα όσια της Πατρίδας», σκέπτομαι, «μολονότι αυτό είναι απλώς ένα πρόσχημα, είναι η αφορμή». Οι πραγματικοί λόγοι είναι άλλοι. Δεν γαλουχήθηκα σε κομματικό σωλήνα, ούτε αριστερό, ούτε δεξιό, που, ως πρόσφατα, αποτελούσε τη βασιλική οδό εισόδου στον χώρο του Πανεπιστημίου. Επιπλέον, όπως είχε κάποτε επισημάνει ο αείμνηστος εκδότης Σάμης Γαβριηλίδης: «είσαι όμορφη, και είσαι γυναίκα – αυτά είναι μειονεκτήματα όταν θέλεις να κάνεις καριέρα στο Πανεπιστήμιο». Σαν αστραπή περνούν αυτά από το μυαλό μου την ώρα της ερώτησης. «Στην αμαρτωλή μου νεότητα», απαντώ, «παρασυρμένη από τον ενθουσιασμό μου για τα γράμματα, πράγματι προέβην σε ορισμένες ΥΠΕΡερμηνείες των κειμένων, όχι παρερμηνείες τους», απαντώ. «Είμαστε εδώ για να τα διορθώσουμε όλα αυτά, μαζί». Εκλέγομαι.

Σήμερα, 12 χρόνια μετά, υπηρετώ ως Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Θεωρίας Λογοτεχνίας, στο Τμήμα Θεάτρου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Ναι, είμαι ευχαριστημένη. Συμπέρασμα: όταν είσαι γυναίκα και επιθυμείς να σταδιοδρομήσεις στον δημόσιο χώρο, πρέπει να προσέχεις διπλά. Κίνδυνοι ελλοχεύουν παντού. Στους εχθρούς εντός της συντεχνίας που υποδύονται τους φίλους (άνδρες, και γυναίκες!), αλλά και στις πεπαλαιωμένες, στερεοτυπικές αντιλήψεις γύρω από το προφίλ και τον ρόλο του πανεπιστημιακού διδασκάλου – καλύτερα: της πανεπιστημιακής διδασκάλισσας. Δεν οφείλεις να διαφέρεις, δεν οφείλεις να καλλιεργείς την ατομικότητα, είτε τη δική σου είτε των διδασκομένων σου (τουλάχιστον όχι στις συντηρητικές σχολές). Τα ιερά και τα όσια «της Πατρίδας» πρέπει να διαφυλαχθούν. Έμαθα να ελίσσομαι γύρω από όλα αυτά. Έμαθα να παίζω «by the book», αλλά και «with a grain of salt». Δηλαδή, σέβομαι και υπηρετώ τις στερεότυπες αναμονές του κοινού γύρω από το δημόσιο πρόσωπο ενός πανεπιστημιακού δασκάλου, αλλά τις «δραματοποιώ» κιόλας, σε ένα δικό μου προσωπικό θέατρο, όπου -σε μπρεχτικό στυλ- παίζω τον δάσκαλο και ταυτόχρονα βλέπω τον εαυτό μου να τον παίζει. Πρόκειται για τη δική μου, εσωτερική αντίσταση στην πανταχού παρούσα πατριαρχική εξουσία. Ναι, τολμώ να πω ότι, όταν επιτέλους έμοιασα στο στερεότυπο, κατάφερα να εκλεγώ. Ναι, τολμώ να πω ότι η καριέρα μου διευρύνθηκε όταν, για να το πω συνθηματικά, άρχισα να τηλεφωνώ και να εύχομαι στις ονομαστικές εορτές. Μερικές φορές, μάλιστα, εύχομαι και γι’ Αγίους ή Αγίες που δεν υπάρχουν. Αυτό το εσωτερικευμένο παιχνίδι, αυτή η διπλή υποταγή-κι-αντίσταση στην λογοκρισία της πατριαρχίας που στρέφω στην επίτευξη των δικών μου στόχων, είναι ένα από τα πράγματα που έμαθα θητεύοντας δίπλα στους καλύτερους. Είχα, ως φαίνεται, επιτέλους, εκλεγεί στο σωστό Πανεπιστήμιο και στο σωστό τμήμα.