Μυρτώ Ξανθοπούλου: Η σημασία των στερεοτύπων κρύβεται στις λεπτομέρειες που δεν προσέχεις

Τι ενώνει γυναίκες με διαφορετικά επαγγέλματα, όπως μια δικηγόρο, μια χημικό, μια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο, μια βιολόγο, μια διευθύντρια ιδρύματος και μια υπεύθυνη μάρκετινγκ; Οι ιστορίες τους. Ιστορίες που μιλούν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν θέλουν να εξελιχθούν επαγγελματικά, να διεκδικήσουν την αμοιβή που τους αξίζει, να ενισχύσουν τη δημόσια παρουσία τους, να μπουν σε ένα διοικητικό συμβούλιο, να προωθηθούν στην πολιτική ή να υπάρξουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.

Οι ιστορίες αυτές, αληθινές και ειπωμένες με τα δικά τους λόγια, δείχνουν πώς λειτουργεί το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» στη σημερινή Ελλάδα. Υπερβαίνοντας τις έρευνες, τις στατιστικές και τα απρόσωπα ποσοστά που συνήθως χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για δυσκολίες και αποκλεισμούς, οι προσωπικές μαρτυρίες μιλούν απευθείας στην καρδιά.

Τις «Ιστορίες για τη Γυάλινη Οροφή» βρίσκει και επιμελείται η μη κερδοσκοπική οργάνωση Story Mentor. (www.storymentor.gr). Αυτή είναι η ιστορία της Μυρτώς Ξανθοπούλου, Συμβούλου της Κοινωνίας των Πολιτών).

Για να δούμε: έχω αλλάξει αισίως 4 φορές τη δουλειά μου. Χωρίς έμπνευση, έφευγα, δεν με χωρούσαν οι τοίχοι, στις πρώτες τρεις δουλειές μου μάλιστα έφυγα στα δύο χρόνια σκάρτα. Η τελευταία μου δουλειά έγινε το είναι μου, η ταυτότητά μου, και έμεινα 12 χρόνια σχεδόν, πριν ακολουθήσω, στον ίδιο κλάδο, το δικό μου δρόμο.

Στον κλάδο της Κοινωνίας των Πολιτών και της Φιλανθρωπίας, όπου ξεκάθαρα πλέον ανήκω τα τελευταία 15 χρόνια, οι γυναίκες είμαστε πολλές, ίσως και περισσότερες από τους άντρες. Σημαίνει κάτι αυτό; Νομίζω, όχι απαραίτητα. Πολύ πρόσφατα, στην Αμερική −πού αλλού; −, δυναμικές γυναίκες όπως η McKenzie Scott και η French Gates ηγούνται πλέον τεράστιων φιλανθρωπικών πρωτοβουλιών κι έτσι ο δρόμος ανοίγει, διευρύνεται, διανθίζεται και σοβαρεύει. Φυσικά πολλοί λένε πως η περιουσία δεν είναι δική τους ακριβώς – αχ αυτά τα στερεότυπα! Νομικά, πάντως, δική τους είναι. Οι γυναίκες αυτές, όπως συμβαίνει συχνά σε ηγετικές θέσεις γυναικοκρατούμενες, έχουν διαφορετικό τρόπο δουλειάς και (εν προκειμένω) φιλανθρωπίας. Μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στους δωρεοδόχους, μεγαλύτερη ευελιξία στις δωρεές, μεγαλύτερη γενναιοδωρία, λιγότερη φανφάρα και περισσότερη ουσία στη δουλειά. Είναι μια νέα τάση; Θα δείξει.

Πίσω στα δικά μας, εδώ πρέπει να μιλήσω για μένα. Ανακαλώντας τουλάχιστον 25 χρόνια ανομοιογενούς επαγγελματικής ζωής, ανακαλύπτω πως η γυάλινη οροφή για μένα έχει υπάρξει κάτι σχετικό αλλά ξεκάθαρα υπαρκτό. Όπως σε πολλά θέματα στη ζωή μας όσον αφορά τα στερεότυπα, η ουσία δεν είναι τόσο στα βαριά και ασήκωτα. Δεν μου έχουν συμβεί χοντράδες, για να το πω απλά, επειδή είμαι γυναίκα − ή τουλάχιστον έτσι νομίζω. Η σημασία και η ουσία των στερεοτύπων, στη δική μου ζωή τουλάχιστον, κρύβεται πάντα στις λεπτομέρειες που δεν προσέχεις, σε αυτές που συνηθίζεις, που περιμένεις, που θεωρείς πια και λίγο αυτονόητες.

Λεπτομέρειες όπως ο συνομιλητής σου στις συναντήσεις που απευθύνεται σε οποιονδήποτε άντρα αντί για σένα, σε ποσοστό 80-20, ακόμα κι όταν ο άντρας είναι 18 χρονών intern κι εσύ 40άρα και ηγείσαι ολόκληρης της ομάδας. Φοβερή η κατοχή της μπάλας για τους άντρες στις συναντήσεις, δεν μπορώ να πω, όσο κι αν εσύ σκοράρεις τα γκολ.

Λεπτομέρειες όπως τα κομπλιμέντα για το ρούχο, το μαλλί ή το σώμα σου. Οι άντρες έχουν συχνά μια τάση στο ανεπιτήδευτο φλερτ, στο μικρό αθώο σχόλιο, στο βλέμμα πάνω κάτω. Ε και τι πειράζει, θα μου πεις; Δεν είμαστε φανς του cancel culture. Δεν με πειράζει πια, το έχω κάπως συνηθίσει, αν είμαι ειλικρινής μπορεί και να εκμεταλλευτώ λίγο την κατάσταση, όμως δεν γελιέμαι, ξέρω πως δεν είναι μια μορφή δύναμης δικής μου αλλά μια ένδειξη ανείπωτης ανισορροπίας μεταξύ του θηρευτή και του θηράματος − και στον εργασιακό χώρο, αντί του μπαρ, αυτό είναι θέμα.

Λεπτομέρειες όπως η συνήθης σιγή, ο χαμηλός τόνος των γυναικών στα δύσκολα meetings, εκεί που επικρατούν φωνές και οι γυναίκες σκύβουν λιγάκι το κεφάλι, κάνουν πιο συχνά από τους άντρες αυτό που «πρέπει», πάνε λιγότερο κόντρα, καταδέχονται και ενίοτε απολογούνται. Σε τέτοια δύσκολα meetings, οι διαφορές δύναμης ανάμεσα στα δύο φύλα είναι νομίζω πιο εμφανείς. Εγώ ήμουν συχνά η εξαίρεση: όποιος με ξέρει, ξέρει πως μιλάω αρκετά, δυνατά, λέω τη γνώμη μου και στον θεό τον ίδιο και την υπερασπίζομαι αν χρειαστεί. Για αυτό μου το χαρακτηριστικό έχω χαρακτηριστεί μάλλον γραφική, παρά δυναμική, πολύ πιο συχνά από όσο θα ήθελα. Ας είναι. Γραφική ή δύσκολη, ας είναι. Καλώς ή κακώς, μόνο αυτό ξέρω να κάνω. Έχω σκεφτεί πολλές φορές, όμως, αν θα έλεγαν το ίδιο αν ήμουν άντρας.

Και, βέβαια, είναι η αγωνιώδης εύρεση ισορροπίας μεταξύ του εργαζόμενου φιλόδοξου εαυτού μου και της μητρότητας.  Εκεί δεν μιλάμε για λεπτομέρεια, μιλάμε για κοσμογονική αλλαγή. Επέλεξα να μείνω αρκετούς μήνες στο σπίτι και να επικεντρωθώ στον ρόλο της μαμάς κι όταν επέστρεψα ανακάλυψα, με έκπληξη και πολλή χαρά, πως δεν είχα χάσει τίποτα και πως τελικώς μπορώ να τελειώνω τη δουλειά μου στον μισό χρόνο με τη διπλάσια αποτελεσματικότητα όταν με περιμένουν δύο μωρά στο σπίτι. Ακόμα και σήμερα, που τα παιδιά μου είναι 8 και 9, επιλέγω συνειδητά την ισορροπία μεταξύ της δουλειάς και της μαμάς, ενώ η ελευθερία μιας δικής μου εταιρείας, χωρίς 9-5 ωράριο, μου δίνει μια ευελιξία υπερπολύτιμη στην επιλογή μου αυτή − με αρκετές, βέβαια, παρεμβολές παιδικών μούτρων στα zoom meetings... Είναι τελικά επιλογή μου, πραγματική και ολόκληρη; Μμμ, δεν ξέρω. Έτσι έμαθα, έτσι νιώθω, έτσι κάνω, αλλά δεν ξέρω κάποια άλλη επιθυμητή πραγματικότητα, κάποιο άλλο DNA. Να σας δώσω το τηλέφωνο του ψυχιάτρου μου για περισσότερες λεπτομέρειες.

Έζησα, λοιπόν, την γυάλινη οροφή; Την έσπασα; Νομίζω τίποτα από τα δύο, ακριβώς έτσι. Η δική μου η επαγγελματική ζωή, την οποία ήμουν τυχερή που την επέλεξα σε μεγάλο βαθμό, είναι μάλλον γεμάτη μικροτζαμαρίες γύρω γύρω, μικροτζαμαρίες που συνδέονται με τη γυναικεία μου φύση, τζαμαρίες που έχω συνηθίσει, όπως ίσως όλες μας, και που έμαθα να τις ανοίγω χωρίς να σπάνε και να γίνονται χίλια κομμάτια, ή να τις αγνοώ και να κάνω πως δεν υπάρχουν έτσι καθαρές και διακριτικές που είναι. Παράπονο δεν έχω, μεγαλώνοντας όμως δύο αγόρια, προσπαθώ και είμαι σίγουρη πως η δική τους πραγματικότητα, όπως και των κοριτσιών δίπλα τους, θα είναι πολύ διαφορετική, πολύ καλύτερη, πιο ίση και πιο δίκαιη, χωρίς οροφές και τζαμαρίες πουθενά, καθαρή, για να μπαίνει ο καθαρός αέρας.