Ελένη Καραντζόλα: Οι αλλαγές δεν συμβαίνουν με το πάτημα ενός διακόπτη

Τι ενώνει γυναίκες με διαφορετικά επαγγέλματα, όπως μια δικηγόρο, μια χημικό, μια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο, μια βιολόγο, μια διευθύντρια ιδρύματος και μια υπεύθυνη μάρκετινγκ; Οι ιστορίες τους. Ιστορίες που μιλούν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν θέλουν να εξελιχθούν επαγγελματικά, να διεκδικήσουν την αμοιβή που τους αξίζει, να ενισχύσουν τη δημόσια παρουσία τους, να μπουν σε ένα διοικητικό συμβούλιο, να προωθηθούν στην πολιτική ή να υπάρξουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.

Οι ιστορίες αυτές, αληθινές και ειπωμένες με τα δικά τους λόγια, δείχνουν πώς λειτουργεί το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» στη σημερινή Ελλάδα. Υπερβαίνοντας τις έρευνες, τις στατιστικές και τα απρόσωπα ποσοστά που συνήθως χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για δυσκολίες και αποκλεισμούς, οι προσωπικές μαρτυρίες μιλούν απευθείας στην καρδιά.

Τις «Ιστορίες για τη Γυάλινη Οροφή» βρίσκει και επιμελείται η μη κερδοσκοπική οργάνωση Story Mentor. (www.storymentor.gr). Αυτή είναι η ιστορία της Ελένης Καραντζόλα, Καθηγήτριας Γλωσσολογίας στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Η συνεδρίαση του εκλεκτορικού σώματος του Πανεπιστημίου πλησίαζε στο τέλος της. Προέδρευε ο Πρύτανης. Εγώ, ως νεαρή Επίκουρος, συμμετείχα στην εκλογή νέου λέκτορα συναφούς γνωστικού αντικειμένου. Με την ολοκλήρωση της διαδικασίας ξεκίνησε μια άτυπη συζήτηση για τις επόμενες θέσεις που επρόκειτο να προκηρυχτούν στο τμήμα. Ανίδεη για το τι θα ακολουθήσει, ξεκίνησα να επιχειρηματολογώ. Αυτό που άκουσα ως απάντηση με σόκαρε. «Γλωσσολόγο εκλέξαμε, όχι γλωσσοκοπάνα», είπαν, κι αυτό επειδή τόλμησα να εκφράσω τη γνώμη μου. Ούτε η γενική κατάρτισή μου, ούτε το ότι ήμουν η πιο σχετική με το θέμα που συζητούσαμε έπαιξαν ρόλο εκείνη τη στιγμή. Τέτοιου είδους αντιμετώπιση δεν την είχα συνηθίσει. Με τους φοιτητές και τις φοιτήτριες, αλλά και με τους/τις συναδέλφους, καλλιεργείται τις περισσότερες φορές μια θετική, ισότιμη σχέση.

Αντιλήφθηκα σχετικά αργά ότι θα αντιμετωπίσω υποτιμητικά σχόλια και συμπεριφορές στην επαγγελματική μου πορεία λόγω του φύλου μου. Οι οικείοι μου, και ειδικότερα ο πατέρας μου, ήταν πάντα ενθαρρυντικοί και υποστηρικτικοί, και χάρη σε αυτούς είχα την αισιοδοξία ότι με τα σωστά εκπαιδευτικά εφόδια θα μπορούσα να κάνω τα πάντα. Ήδη από την πρώτη μου δουλειά, ωστόσο, κάτι μου τράβηξε την προσοχή. Στο ερευνητικό κέντρο όπου εργαζόμουν, το Διοικητικό Συμβούλιο είχε μόνον άντρες. Οι ερευνήτριες, από την άλλη, ήταν αποκλειστικά γυναίκες και έκαναν πρακτικά όλη τη δουλειά, είχαν το μεγαλύτερο φορτίο. Τις αποφάσεις, όμως, τις έπαιρναν οι άντρες. Εκείνοι είχαν πάντα τον τελευταίο λόγο και εκείνοι μόνον αναλάμβαναν τους κομβικούς ρόλους. Δεν ήταν αυτό που θα περίμενε κανείς από έναν προοδευτικό φορέα, όμως τους φαινόταν φυσιολογικό. Δεν αναρωτιόταν κανείς αν θα έπρεπε να υπάρχει γυναικεία εκπροσώπηση. Το φαινόμενο της γυάλινης οροφής δεν είναι πάντα φανερό. Μπορεί μια γυναίκα να έχει προχωρήσει, να έχει εξελιχθεί και να αισθάνεται ότι της έχει δοθεί βήμα. Όμως, αυτό που συνειδητοποίησα είναι ότι σε όλες τις περιπτώσεις κλήθηκα να αποδείξω περισσότερα πράγματα από όσα οι άντρες που διεκδικούσαν την ίδια θέση.

Αυτή η συνειδητοποίηση με φέρνει στη δεύτερη απογοητευτική εμπειρία που βίωσα, αυτή τη φορά στον τομέα της πολιτικής. Η σχέση μου με την πολιτική ξεκίνησε ήδη από τα φοιτητικά μου χρόνια. Ανέλαβα υψηλές θέσεις, αλλά αργότερα κατάλαβα ότι αυτό συνέβαινε λόγω σχολής. Μια «γυναικεία» σχολή μπορεί να έχει γυναίκες σε υψηλές θέσεις στο πλαίσιο μιας παράταξης, για παράδειγμα, αλλά σε μια ανδρική σχολή αυτό είναι ένα σπάνιο φαινόμενο. Αργότερα, ως μέλος κόμματος πλέον, παρατήρησα ότι όσο προοδευτικά κι αν ισχυρίζονται ότι είναι κάποια πρόσωπα ή ένας φορέας, στην πράξη οι συνθήκες δεν αλλάζουν. Για παράδειγμα, σε συζητήσεις για την ποσόστωση και την ίση ένταξη γυναικείων φωνών στα κέντρα λήψης αποφάσεων, υπήρχαν και γυναίκες που έλεγαν «μεταξύ μας δεν υπάρχουν τέτοια θέματα», μια φράση που υποδήλωνε ότι το θέμα ήταν λυμένο. Στο συγκεκριμένο κόμμα, μάλιστα, υπήρχε η ψευδαίσθηση ότι τα στελέχη κρίνονταν μόνο βάσει των τυπικών και ουσιαστικών προσόντων τους για να επιλεγούν ή να εξελιχθούν, και όχι βάσει του φύλου τους. Κι όμως, στην πράξη το φύλο ήταν καθοριστικό. Όσο πιο ψηλά στην κομματική ιεραρχία, τόσο πιο περιορισμένη η συμμετοχή των γυναικών. Αργότερα, ως Γενική Γραμματέας υπουργείου στην τρικομματική κυβέρνηση, παρά το γεγονός ότι είχα πολυετή εμπειρία, ένιωσα πια την πλήρη ακύρωση. Ο Υπουργός κινούταν πρωτίστως με βάση τις επεξεργασίες των συμβούλων του. Μια γυναίκα Γραμματέας, και μάλιστα άλλου κόμματος, είχε μηδαμινές ευκαιρίες να συνδιαμορφώσει τις αποφάσεις. Αν είχες άποψη, ήσουν ισχυρογνώμων ή υστερική. Αν αντιδρούσες σε κάτι, ήσουν ξινή. Η αποδοχή που εν τέλει είχα στη διάρκεια της θητείας αυτής σχετιζόταν απολύτως με την ακαδημαϊκή και ερευνητική μου εμπειρία, καθώς και με την παλαιότερη συνεργασία που είχα με τα στελέχη της υπηρεσίας. Η γυναίκα καλείται να απαντήσει σε ερωτήματα που στους άντρες δεν τίθενται καν. Για παράδειγμα, η μητρότητα και η οικογενειακή κατάσταση είναι θέματα για τα οποία θα ερωτηθεί μια γυναίκα σε μια συνέντευξη. Πιστεύω ότι ο μόνος λόγος για τον οποίον αυτό δεν επηρέασε τη δουλειά μου είχε να κάνει με το ότι όταν γέννησα τις κόρες μου ήμουν ήδη σε διαδικασία αποχώρησης από τον φορέα στον οποίο εργαζόμουν τότε, οπότε δεν τους «ενοχλούσα» με κάποιον τρόπο.

Αυτό που χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι οι αλλαγές δεν συμβαίνουν με το πάτημα ενός διακόπτη. Απαιτείται προσπάθεια από όλες τις πλευρές. Είναι ανάγκη να δοθεί βήμα στις γυναίκες και να είναι υποχρεωτική η συμπερίληψή τους, ακόμη κι αν οι επικεφαλής τους δεν είναι της ίδιας άποψης. Αν καταφέρουμε να αλλάξουμε έστω και κάτι μικρό, αυτό θα προκύψει χάρη στην προσπάθεια όλων μας, σε όποια θέση κι αν βρισκόμαστε, σε όλους τους τομείς.