Αθηνά Πανούτσου: Την ιστορία μας τη φτιάχνουμε

Τι ενώνει γυναίκες με διαφορετικά επαγγέλματα, όπως μια δικηγόρο, μια χημικό, μια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο, μια βιολόγο, μια διευθύντρια ιδρύματος και μια υπεύθυνη μάρκετινγκ; Οι ιστορίες τους. Ιστορίες που μιλούν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν θέλουν να εξελιχθούν επαγγελματικά, να διεκδικήσουν την αμοιβή που τους αξίζει, να ενισχύσουν τη δημόσια παρουσία τους, να μπουν σε ένα διοικητικό συμβούλιο, να προωθηθούν στην πολιτική ή να υπάρξουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.
Οι ιστορίες αυτές, αληθινές και ειπωμένες με τα δικά τους λόγια, δείχνουν πώς λειτουργεί το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» στη σημερινή Ελλάδα. Υπερβαίνοντας τις έρευνες, τις στατιστικές και τα απρόσωπα ποσοστά που συνήθως χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για δυσκολίες και αποκλεισμούς, οι προσωπικές μαρτυρίες μιλούν απευθείας στην καρδιά.
Τις «Ιστορίες για τη Γυάλινη Οροφή» βρίσκει και επιμελείται η μη κερδοσκοπική οργάνωση Story Mentor (www.storymentor.gr). Αυτή είναι η ιστορία της Αθηνάς Πανούτσου (Υπεύθυνη Διοίκησης του think tank «ΔIKTYO για την Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη»).

Γεννήθηκα και έζησα ως τα 18 μου χρόνια σε ένα όμορφο χωριό του Παρνασσού, την Τιθορέα. Οι γονείς μου ήταν αγροτοκτηνοτρόφοι. Στη διάρκεια της σχολικής μου ζωής, όπως συνέβαινε σε πολλές χιλιάδες αγροτικές οικογένειες, δεν είχα την πολυτέλεια να είμαι μόνο μαθήτρια. Έπρεπε να βοηθάω τους γονείς μου συμμετέχοντας στις αγροτικές δουλειές και στο νοικοκυριό. Αναγκαίο μεν, σκληρό δε - και με επιπτώσεις στις σχολικές επιδόσεις, αλλά και στους προσανατολισμούς μου. 

Τελειώνοντας το Λύκειο, ήξερα καλά μέσα μου ότι ήθελα να φύγω και να αναζητήσω άλλον εργασιακό δρόμο από εκείνον που ως τότε μου είχε λάχει.

Διορίσθηκα σε μια συνεταιριστική αγροτική οργάνωση στην Αθήνα στα 18 μου και έφυγα από το χωριό για την πρωτεύουσα μαζί με τον κατά δύο χρόνια μικρότερο μοναδικό μου αδελφό, που θα τελείωνε εκεί το τεχνικό λύκειο. Εγκατασταθήκαμε στη γειτονιά μιας αγαπημένης αδελφής του πατέρα μας, στον Πειραιά. Έτσι βρέθηκα σε ηλικία 18 χρονών να φέρνω εισόδημα και να έχω την φροντίδα του μικρού μου αδερφού.

Η αλλαγή παραστάσεων και τρόπου ζωής ήταν τεράστια. Προσωπικά τα θεωρούσα όλα πιο εύκολα, ενώ μπήκα αυτόματα σε μια διαδικασία μάθησης. Μάθαινα, μάθαινα, μάθαινα και δούλευα, θεωρώντας, με βάση την εμπειρία μου, αστεία τα περί ωραρίου και κούρασης.

Η ένταξή μου στην γραμματεία του Διοικητή του Οργανισμού και η εργασιακή μου συνέπεια προδιέγραψαν, μπορώ να πω τώρα, την συνέχεια. Για τρεις δεκαετίες δούλεψα ως ιδιαιτέρα γραμματέας Υπουργών αλλά και ως διευθύντρια πολιτικού γραφείου. Φαντάζομαι ότι όταν ακούτε γραμματέα Υπουργού ή διευθυντή CEO μεγάλης επιχείρησης σας έρχεται αμέσως η εικόνα μιας γυναίκας.

Τυχαίο; Δεν νομίζω. Μετά από εμπειρία τόσων χρόνων είμαι πια βέβαιη (φαντάζομαι θα υπάρχουν αντιρρήσεις) ότι η δουλειά αυτή απαιτεί ικανότητες και ιδιότητες που έχουν ή αποκτούν λόγω κοινωνικού περιβάλλοντος οι γυναίκες (πάντα υπάρχουν εξαιρέσεις).

Χρειάζεται:

• Ταχύτητα για να κάνεις πολλά πράγματα την ίδια στιγμή, δηλαδή μια βασική διαφορά του γυναικείου και του αντρικού εγκεφάλου.
• Υπομονή για να απαντάς ευγενικά με ψυχραιμία και χαμόγελο σε κάθε απίστευτη ανοησία που μπορεί να σε προσβάλλει ή ακόμα και να σε βγάζει από τα ρούχα σου.
• Συναισθηματική νοημοσύνη για να κατανοείς ότι ο πολίτης που φτάνει σε εσένα μπορεί να βρίσκεται σε αδιέξοδο προσωπικό, ακόμα και σε θέματα ζωής ή θανάτου, ή άλλες φορές απλά θέλει να κάνει την δουλειά του με τσαμπουκά και ψέμα. Πρέπει, μέσα από κοινωνική και συναισθηματική εμπειρία, να διαχειρίζεσαι δεκάδες ανθρώπους σε μία μέρα.
• Ευελιξία ωραρίου, καθηκόντων, συμπεριφοράς, προγράμματος. Σε αυτή τη δουλειά, κάθε στιγμή μπορεί να αλλάξει το πρόγραμμα. Μπορεί να χρειαστεί να δουλεύεις αργά τη νύχτα, δεν υπάρχει η έννοια του Σαββατοκύριακου ή της γιορτής. Έτσι η ισορροπία της προσωπικής ζωής εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την κατανόηση και την εμπιστοσύνη του συντρόφου σου. Είχα την μεγάλη τύχη να έχω δίπλα μου έναν άνθρωπο που με κατανοούσε και με βοηθούσε, χωρίς ανταγωνισμούς και χωρίς να προτάσσει την δική του ατζέντα.
• Αυστηρότητα. Είναι μια πολύ δύσκολη ισορροπία το να διατηρείς ένα φιλικό πρόσωπο προς όλους και ταυτόχρονα να θέτεις τα όρια που απαιτεί ένα γραφείο Υπουργού.
• Αφοσίωση και εντιμότητα απέναντι στο πρόσωπο που σε εμπιστεύεται. Αυτό σημαίνει συνεχή ενημέρωση και ειλικρίνεια, αλλά ταυτόχρονα και κριτική στα λάθη του.
• Σεμνότητα και σεβασμό προς την Διοίκηση. Πολύ εύκολα η γραμματέας ή η διευθύντρια της γραμματείας αισθάνεται «αντ’ αυτού», πράγμα καταστροφικό για το έργο που πρέπει να παραχθεί.

Όλα τα παραπάνω τα πέτυχα; Δεν έχω καμία ψευδαίσθηση τελειότητας και έχω κάνει πολλές φορές την δική μου αυτοκριτική, όμως ξέρω ότι προσπάθησα πολύ να ανταποκριθώ, πολλές φορές διακινδυνεύοντας την ψυχική μου ισορροπία και την υγεία μου.

Οι εμπειρίες και οι αναμνήσεις από την μακρόχρονη θητεία μου δίπλα σε θέσεις μεγάλης ευθύνης, σε επτά διαφορετικά Υπουργεία, είναι τόσες πολλές και ποικίλες που θα μπορούσαν να γραφούν ίσως σε βιβλίο, αλλά φυσικά όχι τώρα και εδώ.

Ενδεικτικά, θα αναφερθώ μόνο σε τρία γεγονότα:

1. Το πρώτο, μια πολύ έντονη και δύσκολη εμπειρία, ήταν ο μεγάλος, καταστροφικός και πολύνεκρος σεισμός στην Αθήνα το 1999, καθώς συμμετείχα στην ομάδα διαχείρισης κρίσεων ως διευθύντρια του ιδιαίτερου Γραφείου του Υφυπουργού.
2. Το δεύτερο συνέβη σε μια πολύ δύσκολη μέρα με μεγάλες συγκρούσεις, όπου όλη η πολιτική ηγεσία ήταν στην Βουλή. Ομάδες πίεσης βρίσκονταν έξω από το υπουργείο. Ένας σύλλογος «μπούκαρε» στο γραφείο ενώ η Υπουργός έλειπε. Ξάπλωσαν όλοι στο πάτωμα γύρω μου, απειλώντας ότι δεν θα σηκώνονταν, αν δεν την συναντούσαν. Θυμάμαι τον εαυτό μου να εξοπλίζεται με το πιο υπομονετικό χαμόγελο, μιλώντας με τον καθένα χωριστά, επί τρεις ώρες σε όλους τους διαδρόμους του ορόφου, έως ότου τους έπεισα να φύγουν και να ζητήσουν συγκεκριμένο ραντεβού.
3. Το τρίτο ήταν μια από τις στιγμές που θυμάμαι με μεγάλη συγκίνηση. Μια κορυφαία για εμένα στιγμή, ήταν όταν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Στεφανόπουλος με κάλεσε στο γραφείο του (εμένα, την διευθύντρια του πολιτικού γραφείου του Υπουργού) για να με συγχαρεί προσωπικά για την διαχείριση ενός άθλιου μέχρι τότε πελατειακού συστήματος, στο οποίο ο αρμόδιος Υπουργός είχε αποφασίσει να δώσει τέλος -και με είχε επιφορτίσει να το διαχειριστώ. Μια διαχείριση που σε καθημερινή βάση ήταν κυριολεκτικά μια κόλαση.

Πολλές φορές όταν έφευγα από το υπουργείο αισθανόμουν ισχυρή σαν ένας βράχος πάνω στον οποίο είχαν σπάσει πολλά κύματα χωρίς να οπισθοχωρήσει. κι άλλες φορές αισθανόμουν να καταρρέω κάτω από την μεγάλη ένταση των προβλημάτων, του προγράμματος, των ανθρώπων που πίεζαν ο καθένας γι’αυτό που θεωρούσε προτεραιότητα.

Η εμπειρία μου μέσα από πολιτικά γραφεία πολύ δύσκολων υπουργείων, όπως το Δημοσίας Τάξης και το Παιδείας, με έφερε σε επαφή με το σύνολο της κοινωνίας. Κατανόησα τι σημαίνει ευθύνη υπουργού, γι’αυτό και δεν συμμερίζομαι καθόλου την εύκολη κριτική. Βίωσα σε βάθος τα διλήμματα, τις μεγάλες και μικρές αποφάσεις που πρέπει να παίρνει καθημερινά ένα πολιτικό πρόσωπο, τον ανταγωνισμό, την αδυναμία της διοίκησης που επιστρέφει όλη στο πρόσωπο του υπουργού.  Κατανόησα ότι ο ρόλος δίπλα σε έναν πολιτικό οφείλει να έχει μια βαθιά ανθρώπινη διάσταση, την οποία όλοι ξεχνούμε. Σ’αυτή την δύσκολη αλλά ωραία διαδρομή δεν γνώρισα διακρίσεις επειδή ήμουν γυναίκα. Αντίθετα, εγώ θα κάνω μια διάκριση πιστεύοντας πλέον ότι οι γυναίκες είναι πιο αποτελεσματικές, πιο αυστηρές και ταυτόχρονα πιο ανθρώπινες στη διοίκηση. Σ’ αυτό λοιπόν το σημείο θεωρώ προσωπική μου ανάγκη να αναφερθώ στη σημαντικότερη εμπειρία μου κοντά στην Άννα Διαμαντοπούλου. Μια γυναίκα με τεράστια αίσθηση καθήκοντος, αυστηρή και δίκαια, που με έκανε να αισθανθώ σαν μέλος μιας ομάδας που δούλευε για τον κοινό σκοπό με στόχους και όρους, αλλά ταυτόχρονα δημιουργούσε την οικειότητα να αισθάνομαι μέλος της οικογένειάς της.

Τώρα εργάζομαι σε έναν καινούριο τομέα. Είμαι υπεύθυνη των διοικητικών υπηρεσιών ενός σημαντικού think tank. Είμαι πια πολύ πιο ελεύθερη και έχω τη χαρά να βλέπω ότι όλα όσα απέκτησα μέσα από σκληρή δουλειά και αυτοεκπαίδευση, μπορώ να τα εφαρμόσω. Οργάνωση, επικοινωνία, διαχείριση ανθρώπων, και εξωστρέφεια.

Κλείνοντας την περιγραφή της μικρής μου ιστορίας, σκέφτομαι ότι το μικρό αδύνατο κοριτσάκι που περνούσε ώρες καπνά σε  ένα ορεινό χωριό κατάφερε να αλλάξει την ζωή του και, μέσα από τις ευκαιρίες που του δόθηκαν, να προσφέρει ό,τι ήταν δυνατόν σε πολλούς ανθρώπους, να έρθει σε επαφή με την τρέχουσα ιστορία της χώρας και σήμερα να έχει την ευκαιρία να παρακολουθεί από κοντά διεθνείς προσωπικότητες και εξελίξεις.

Την ιστορία μας την φτιάχνουμε με το μυαλό μας, με την καρδιά μας και τα χέρια μας.