Opinion

Γαρυφαλλιά Πιτσάκη: «Μου αρκεί να χαράσσω τον δικό μου δρόμο»

Πώς λειτουργεί το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» στη σημερινή Ελλάδα;

Ιστορίες για τη Γυάλινη Οροφή: Η ιστορία της Γαρυφαλλιάς Πιτσάκη (Αρχιτέκτων Μηχανικός, συνιδρύτρια 3QUARTERS) στη στήλη που ενώνει τις γυναίκες από τη Story Mentor.

Τι ενώνει γυναίκες με διαφορετικά επαγγέλματα, όπως μια δικηγόρο, μια χημικό, μια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο, μια βιολόγο, μια διευθύντρια ιδρύματος και μια υπεύθυνη μάρκετινγκ; Οι ιστορίες τους. Ιστορίες που μιλούν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν θέλουν να εξελιχθούν επαγγελματικά, να διεκδικήσουν την αμοιβή που τους αξίζει, να ενισχύσουν τη δημόσια παρουσία τους, να μπουν σε ένα διοικητικό συμβούλιο, να προωθηθούν στην πολιτική ή να υπάρξουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.
Οι ιστορίες αυτές, αληθινές και ειπωμένες με τα δικά τους λόγια, δείχνουν πώς λειτουργεί το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» στη σημερινή Ελλάδα. Υπερβαίνοντας τις έρευνες, τις στατιστικές και τα απρόσωπα ποσοστά που συνήθως χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για δυσκολίες και αποκλεισμούς, οι προσωπικές μαρτυρίες μιλούν απευθείας στην καρδιά.
Τις «Ιστορίες για τη Γυάλινη Οροφή» βρίσκει και επιμελείται η μη κερδοσκοπική οργάνωση Story Mentor (www.storymentor.gr). Αυτή είναι η ιστορία της Γαρυφαλλιάς Πιτσάκη (Αρχιτέκτων Μηχανικός, συνιδρύτρια 3QUARTERS).

Όταν μου ζητούν να εξηγήσω γιατί άφησα πίσω τη ζωή μου στην Ολλανδία, ακολουθεί πάντα μια μικρή παύση. Ίσως από δική μου ανασφάλεια, χρειάζομαι λίγο χρόνο για να συγκεντρωθώ και να βρω τις πιο απλές λέξεις να περιγράψω τον δικό μου αξιακό κόσμο αυτόν που με οδήγησε πίσω στην Αθήνα, σε ένα νέο ξεκίνημα προσωπικής και επαγγελματικής ζωής. Άφησα πίσω μια πορεία σε αρχιτεκτονικά γραφεία με μεγάλα και απαιτητικά έργα, που εξελισσόταν σε μια επιτυχημένη καριέρα. Αυτή, λοιπόν, είναι η μεγαλύτερή μου δυσκολία -να αποφύγω οποιαδήποτε αναφορά σε πεποιθήσεις και προσδοκίες για την επαγγελματική και προσωπική πορεία μιας γυναίκας.

Η ιστορία μου μπορεί να μην είναι πολύ ενδιαφέρουσα και το πλαίσιο το επαγγελματικό να μην είναι τόσο στιβαρό όσο θα περίμενε κανείς ειδικά από έναν αρχιτέκτονα. Ωστόσο είναι η δική μου πορεία και, με όση νηφαλιότητα και αυθεντικότητα διαθέτω, την ενισχύω και την διαμορφώνω εγώ η ίδια. Αν έπρεπε να δώσω όμως μόνο έναν τίτλο στην ως τώρα πορεία μου, αυτός θα ήταν «μεγάλες και μικρότερες προσδοκίες» ή, αγγλιστί, «great and not so great expectations».

Υπάρχει σημαντικός λόγος που συχνά στο λεξιλόγιό μου χρησιμοποιώ ξένους όρους. Το «expectations» στην ελληνική μπορεί σαν λέξη να μην έχει το ίδιο βάρος, έχει όμως σαν έννοια. Τι σημαίνει επιτυχία για μια γυναίκα; Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει; Τι είναι κοινωνικά αποδεκτό και τι όχι; Πότε οι προσδοκίες του κοινωνικού συνόλου γίνονται δικές μας και μας πνίγουν: Αυτή είναι η ιστορία μου.

Λίγο αφότου πέθανε ο πατέρας μου, φοιτήτρια ακόμη στην Αρχιτεκτονική, ένας πολύ στενός μου συγγενής μήνυσε στην μητέρα μου πως «ως εδώ καλά ήταν για το κορίτσι». Όταν επιτέλους αποφοίτησα από τη σχολή, στην πρώτη μου επαγγελματική συνέντευξη σε αρχιτεκτονικό γραφείο, ο υποψήφιος εργοδότης μου μού δήλωσε πως είχα ήδη αποτύχει, διότι η προηγούμενη εργασιακή μου εμπειρία - κατά τη διάρκεια των σπουδών μου - δεν ήταν πάνω στην αρχιτεκτονική. Δεν θα αναφερθώ σε περιστατικά που συνέβησαν και είναι κοινά σε αρκετές γυναίκες εργαζόμενες, σεξουαλική παρενόχληση, αδιαφορία για τη γνώμη μου σε συναντήσεις με άνδρες συναδέλφους μηχανικούς, αναίτιες μισθολογικές διακρίσεις, ηθική παρενόχληση. Θα προσπαθήσω μόνο να εξηγήσω γιατί είναι τόσο δύσκολο να απαντήσω στην ερώτηση που ανέφερα στην αρχή. Γιατί δηλαδή άφησα πίσω μου μια στρωτή πορεία στην Ολλανδία.

Είναι πολλά τα στοιχεία που κάνουν την απάντηση περίπλοκη. Γύρισα στην Αθήνα της κρίσης, το 2015, σε μια περίοδο δύσκολη για την επιβίωση μιας νέας επιχείρησης, ξεκινώντας με τον αδερφό μου μια εταιρεία βιώσιμης μόδας, έναν όρο όχι πολύ ευρέως γνωστό τότε. Ενώ δεν είχα εγκαταλείψει την αρχιτεκτονική, επέλεξα να δουλεύω πλέον μόνο σε μικρά έργα και να επιχειρώ μόνο σε τομείς που με ενδιαφέρουν. Η πρώτη μου έγνοια ήταν να εξηγήσω τους λόγους, χωρίς να προσβάλλω κανέναν. Διότι η αλλαγή πορείας φαίνεται να θίγει πολλές φορές όσους επέλεξαν έναν πιο ευθύ δρόμο. Έχω δουλέψει αρκετά σε εργασιακούς χώρους ή και σε έργα που δεν με ενδιέφεραν ιδιαίτερα, μου έδωσαν όμως πολλά εργαλεία στην επαγγελματική και κοινωνική μου ζωή, και μάλιστα μου αποκάλυψαν τα ίδια πως απλώς δε μου ταιριάζουν. Η προσδοκία είναι μάλλον να ακολουθεί μια γυναίκα έναν δρόμο και μόνο, αυτόν που δεν απειλεί την αμφισβήτηση της επαγγελματικής καταξίωσης που μετριέται με τις απολαβές.

Ξεκίνησα στην Αθήνα σχεδόν από την αρχή. Με νέες παρέες -οι περισσότεροι στενοί μου φίλοι ζουν εκτός Αθηνών, μετά την οικονομική κρίση- σε ένα περιβάλλον οικείο και ταυτόχρονα ξένο. Και, κυρίως, σε ένα εντελώς νέο επιχειρηματικό περιβάλλον που απαιτεί αφοσίωση και χρόνο. «Μα αν είχες μείνει στην Ολλανδία, ίσως είχες ήδη οικογένεια», ακούω συχνά. «Ασχολείσαι πολύ με τη δουλειά σου, πότε θα ασχοληθείς με την προσωπική σου ζωή;», είναι άλλη μια συχνή ερώτηση. «Καλή η δουλειά, αλλά μια γυναίκα ολοκληρώνεται με τη δημιουργία οικογένειας», είναι μια ακόμη προσδοκία.

Λοιπόν, στο δικό μου μυαλό δεν υπάρχουν κουτιά - προσωπική ή επαγγελματική ζωή, σωστό ή λάθος, καλό ή κακό. Υπάρχουν κλίμακες, μικρή και μεγάλη. Και όταν πελαγώνω κλίμακα για να με καταλάβω, για να βρω τα όριά μου, για να επιλέξω πορεία. Είτε πρόκειται για μια νέα επιχειρηματική κίνηση είτε για την απόφαση να κάνω οικογένεια ή όχι, προσπαθώ να με βλέπω σαν μια κάτοψη από πάνω ενός έργου που θα εξελίσσεται διαρκώς. Αυτό δεν σημαίνει πως οι κοινωνικές προσδοκίες δεν έχουν γίνει ως ένα βαθμό και κτήμα μου (το πότε συνέβη αυτό δεν μπορώ να το απαντήσω). Προσδοκίες να είμαι καλή στις σπουδές μου, να είμαι καλή επαγγελματίας, να εξελίξω τη δουλειά μου, να είμαι κοινωνική, να έχω χρόνο για τους ανθρώπους που εκτιμώ. Αν έχω, όμως, αμφιβολίες για το αν μπορώ και περισσότερα, αν θα καταφέρω να είμαι επιτυχημένη σε όλα, αλλάζω πάλι κλίμακα. Εκτιμώ τον δρόμο που έχω διανύσει, τις προσπάθειές μου, τον κόπο μου -και ξαναβρίσκω το κουράγιο να συνεχίσω.

Αν είχα μια συμβουλή να δώσω σε μια γυναίκα που αντιμετωπίζει οποιοδήποτε άγχος από τις μικρές ή μεγάλες προσδοκίες για τη ζωή της, αυτή θα ήταν να μην εγκαταλείψει. Να παίζει με τις κλίμακες, όπως σε ένα αρχιτεκτονικό έργο. Μπορεί να μην ξεχωρίζω την επαγγελματική από την προσωπική ζωή - δε σημαίνουν τίποτε αυτοί οι όροι για εμένα - ωστόσο, δεν παίρνω τίποτε στην επαγγελματική μου ζωή προσωπικά. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να μην ταιριάζει κάποιος σε έναν εργασιακό χώρο, όμως η αναζήτηση αυτή λίγο ενδιαφέρον έχει. Μου αρκεί να χαράσσω το δικό μου δρόμο, να επιλέγω τις προκλήσεις, να διαλέγω τις μάχες μου σύμφωνα με τη δουλειά μου που αγαπώ και με τον δικό μου, απόλυτα δικό μου αξιακό κόσμο.