Sepideh Farsi, τι σημαίνει να είσαι γυναίκα στο Ιράν;

1974, Τεχεράνη. Ήταν μόλις 9 ετών όταν η Sepideh Farsi, ως εκπρόσωπος της τάξης της, έκανε την πρώτη της «επανάσταση» ζητώντας να παραμείνει στη θέση της η διευθύντρια του σχολείου που φοιτούσε. «Όταν έτρωγαν οι υπόλοιποι μαθητές κρύφτηκα στη σάλα, κλείδωσα την τάξη, πήρα όλα τα τετράδια, έσκισα τις σελίδες και έγραψα ότι “θέλω να παραμείνει η Ιράν”. Τις κόλλησα παντού στον χώρο του σχολείου. Ήρθαν όλοι και είδαν τι συνέβη. Η Ιράν με κάλεσε στο γραφείο της και μου είπε “γιατί το έκανες αυτό, κόρη μου;” Και εγώ απάντησα με σοβαρότητα πως ήθελα να μείνει και να μην πάρει μετάθεση, διότι πάντα μας βοηθάει. Ήταν προφανώς μια παιδική αντίδραση», μου λέει η Sepideh από την άλλη γραμμή του τηλεφώνου.

Ψάξαμε να βρούμε τη Sepideh Farsi, μια γυναίκα ασυμβίβαστη που διακατέχεται από έναν διαρκή πόθο να αλλάξει την κατάσταση στην πατρίδα της μέσα από τη ζωή και το κινηματογραφικό της έργο (Red Rose, 7 Veils, The house under the water κ.ά.). Οι επιπτώσεις της Ισλαμικής Επανάστασης του 1979 διαμόρφωσαν την πολιτική της συνείδηση – φυλακίστηκε σε ηλικία 16 ετών από τις ιρανικές αρχές λόγω της αντικαθεστωτικής της δράσης, γεγονός που της στοίχισε τις σπουδές της, και στα 18 της κατέφυγε στο Παρίσι για να σπουδάσει Μαθηματικά και να ασχοληθεί με τις τέχνες, που πάντα ήθελε, ενώ παράλληλα εργαζόταν για να ζήσει. Ένα κορίτσι που βασανίστηκε γιατί έκρυβε στο σπίτι της μια απροστάτευτη γυναίκα, που οι αρχές σκότωσαν όταν την ανακάλυψαν. Μια γυναίκα που η ταινία της «Αύριο περνάω απέναντι», η οποία γυρίστηκε σε Ελλάδα και Τουρκία, προβλήθηκε στο Thessaloniki Film Festival 2019, μια καλλιτέχνιδα που μαγνητοσκόπησε το ντοκιμαντέρ «Τεχεράνη χωρίς άδεια» στο κινητό της και ανακρίθηκε απ' τις ιρανικές αρχές.

Σήμερα έχει ως έδρα της το Παρίσι, περνάει τουλάχιστον 2-3 μήνες τον χρόνο στην Αθήνα –ο ήλιος, η αρχιτεκτονική και τα βουνά τής θυμίζουν την αγαπημένη της Τεχεράνη– ενώ αυτή τη στιγμή βρίσκεται στο Βερολίνο για τη βραδιά αλληλεγγύης που διοργανώνεται για το Ιράν στο θέατρο Volksbühne. Η σκηνοθέτρια που τους δύο τελευταίους μήνες έχει αφήσει στην άκρη το καλλιτεχνικό κομμάτι και ασχολείται αποκλειστικά με 7 ακτιβιστικές ομάδες, προσπαθεί να στείλει χρηματική βοήθεια στο Κουρδιστάν, όσο μας διηγείται την ιστορία της και μιλά για τη θέση των γυναικών στο Ιράν σήμερα.

«Το να είσαι γυναίκα στο Ιράν σημαίνει πως είσαι ένα πλάσμα πολύ τρυφερό και δυναμικό την ίδια στιγμή. Αντιδράς σε όλους τους νόμους και τα καθεστώτα, πολεμάς γι’ αυτά που θες, αντιστέκεσαι, επιβάλλεσαι, είσαι περίεργη και δημιουργική. Η νέα γενιά είναι τόσο γενναία, προσπαθεί να σώσει ό,τι σώζεται και να το αλλάξει, βρίζει, τραγουδά, πετά τις μαντίλες της, θα έλεγα ότι είναι οι πιο εφευρετικοί άνθρωποι που έχω γνωρίσει στον πλανήτη. Αυτές κάνουν την επανάσταση, αυτές θα πετάξουν πρώτες το καθεστώς από το Ιράν. Tο θέμα είναι κάθε φορά που βγαίνει μια γυναίκα από το σπίτι να μην κινδυνεύει να συλληφθεί από την ισλαμική αστυνομία ηθών. Η κατάσταση στο Ιράν δεν θα επιστρέψει στην προηγούμενη μορφή της. Δίπλα τους βρίσκονται πλέον και οι άνδρες που υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους – κάτι ανάλογο είχε ξανασυμβεί, αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό. Τους τελευταίους τρεις μήνες και μετά τον θάνατο της Μαχσά Ζίνα Αμινί, το κίνημα είναι ακόμη πιο έντονο. Οι διαδηλώσεις δεν γίνονται απλώς για οικονομικούς και πολιτικούς σκοπούς, όπως παλιότερα, οι άνθρωποι δεν φοβούνται πια και διεκδικούν τα δικαιώματά τους.

»Οι γυναίκες στο Ιράν έχουν μέσα τους θυμό, θέλουν να έχουν την επιλογή να ελέγχουν εκείνες το σώμα τους. Η επανάσταση των γυναικών είναι ουσιαστική, είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο από ένα “κίνημα” που θέλει να βγάλει τη μαντίλα. Προσωπικά είμαι άθεη, αλλά ακόμα κι αυτές που είναι βαθιά θρησκευόμενες πρέπει να μπορούν να είναι ελεύθερες. Σχεδόν όλες οι νέες γυναίκες αλλά και οι μεγαλύτερες σε ηλικία δεν θέλουν τη μαντίλα, ωστόσο υπάρχουν ακόμη μερικές που θέλουν να τη φορούν. Έχω δει σε φωτογραφίες και βίντεο γυναίκες –με ή χωρίς μαντίλα– να μάχονται εναντίον του κράτους. Η 80χρονη Ghohar Eshghi, μητέρα του Sattar Beheshti, ενός νέου blogger που δολοφονήθηκε από το ιρανικό καθεστώς το 2012, φορούσε όλη της την ζωή τσαντόρ αλλά πρόσφατα το πέταξε για τον κοινό αγώνα.

»Δεν ξεχνάω ποτέ τους ανθρώπους που έχω γνωρίσει στο Ιράν ούτε την οικογένειά μου, ζω με αυτές τις μνήμες. Η μητέρα μου σήμερα είναι 80 χρονών και μένει μόνη της εκεί, μιλάμε όσο μπορούμε, φοβάται να μη γίνει η κοινωνία εντελώς χαοτική αλλά έχει μέσα της ελπίδα και δύναμη. Μας επισκέπτεται, αλλά πάντα επιστρέφει. Φέτος πέθανε και ο μπαμπάς μου όσο βρισκόμουν στην Αθήνα αλλά δεν μπορούσα να πάω στην κηδεία, αφού από το 2009 που με ανέκριναν μου έγινε σαφές ότι σε περίπτωση που επέστρεφα δεν θα μπορούσα να ξαναφύγω.

» Σήμερα 13 χρόνια μετά το Πράσινο Κίνημα, το πρώτο πολιτικό κίνημα στην ιστορία που βασίστηκε στη δημοσιογραφία των πολιτών, οι άνθρωποι δεν έχουν σταματήσει να ποστάρουν όσα διαδραματίζονται στους δρόμους. Οι Ιρανοί δημοσιογράφοι βρίσκονται ανάμεσα στους 18.000 περίπου ανθρώπους που είναι αυτή τη στιγμή στη φυλακή, οπότε το Twitter παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη δημοκρατικοποίηση της ροής πληροφοριών. Στην ταινία μου “Red Rose”, η οποία είναι βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα και tweets, το είδαμε όλο αυτό να συμβαίνει. Το 2009 δημιουργήθηκε το twitter account “The Persian Kiwi” που ανέβαζε πληροφορίες για την κατάσταση στο Ιράν και μέσα σε μια εβδομάδα είχε πάνω από 37.000 ακολούθους, αλλά μια μέρα εξαφανίστηκε. Ενεργοποιήθηκε πάλι λίγο μετά την Αραβική Άνοιξη για μικρό διάστημα, και εξαφανίστηκε ξανά. Φανταστήκαμε ότι είναι γυναίκα και έχει πεθάνει, δεν έμαθε όμως ποτέ κανείς περισσότερα.

» Ήταν πολύ συγκινητικό όταν πήγα να βοηθήσω σε έναν σεισμό στην πόλη του Μπαμ το 2003. Υπήρχαν περίπου 75.000 νεκροί και πολλά παιδιά είχαν χάσει τους γονείς τους. Σε ένα ορφανοτροφείο ένα κοριτσάκι 3 χρονών με πήρε αγκαλιά και μου έλεγε “μαμά πάμε, πάρε με από εδώ” ήταν τόσο δύσκολο, δεν ήξερα τι να κάνω. Κάτι παρόμοιο έζησα και στη Μυτιλήνη, όταν πήγα στη Μόρια για να κάνω έρευνα πριν το γύρισμα της ταινίας μου “Aύριο περνάω απέναντι” και είδα τα παιδιά που δεν είχαν πραγματικά τίποτα, τραυματισμένα και φοβισμένα... Το να κλέβεις την παιδική ηλικία των παιδιών των μεταναστών δεν συγχωρείται.

» Το σινεμά που κάνω είναι ένα είδος ποιητικής έρευνας, ψάχνω κάτι που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων. Οι Ιρανοί καλλιτέχνες αντιμετωπίζουν λογοκρισία, γι’ αυτό και εγκαταλείπουν τη χώρα τους, οι δυσκολίες όμως δεν μπορούν να τους σταματήσουν. Οι ταινίες μου φυσικά δεν έχουν προβληθεί ποτέ στο Ιράν, πάντα ήταν απαγορευμένες.

»Τα σταμάτησα όλα προς ώρας λόγω του ακτιβισμού. Προετοίμαζα ένα ιρανικό western που διαδραματίζεται στην έρημο και μια ταινία που θα γυρίσω σε λίγους μήνες, ενώ τελείωνα ένα animation που λέγεται “The Siren”. Μιλάει για τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ το ’80. Η ιστορία εκτυλίσσεται στο νότιο Ιράν σε μια πόλη υπό κατοχή, όπου ένα 15χρονο αγόρι αντιστέκεται στο να πολεμήσει με όπλα σκοτώνοντας ανθρώπους. Θέλει να κάνει τη δική του “αντίδραση” με άλλο μέσο, μεγαλώνει, ερωτεύεται. Τον Δεκέμβριο επίσης, θα γίνει μια παράσταση αλληλεγγύης για το Ιράν στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, στην Αθήνα, που τεκμηριώνει την τρέχουσα κατάσταση των ιρανικών πραγμάτων. Aν μπορούσα φυσικά θα ξαναγυρνούσα στην χώρα μου και θα ετοίμαζα μια νέα ταινία».

Η Sepideh Farsi έχει σήμερα μια 23χρονη κόρη –ακτιβίστρια και εκείνη– στην οποία ωστόσο δεν δίνει συμβουλές. «Αυτή ξέρει τι πρέπει να κάνει, αυτό που προσπάθησα πάντοτε ήταν να της δώσω όσα μπορούσα, να της μεταφέρω την κουλτούρα μου από το Ιράν και το Αφγανιστάν, μιας και ο παππούς μου ήταν από εκεί, και μετά να επιλέξει. Εγώ βρήκα τον δρόμο μου και εκείνη πρέπει να βρει τον δικό της».

Γυναίκες που έχασαν τη ζωή τους στο Ιράν:

Nika Shakarami, 16 ετών, συνελήφθη και ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου ενώ διαμαρτυρόταν

H Ghazaleh Chalabi, 33 ετών, δολοφονήθηκε από πυροβολισμούς στην Amol ενώ βιντεοσκοπούσε τις διαδηλώσεις

Sarina Esmailzadeh, 16 ετών, ξυλοκοπημένη μέχρι θανάτου ενώ το πτώμα της ήταν κλεμμένο για 10 μέρες, όπως και στην περίπτωση της Nika

Hadis Najafi, 22 ετών, πυροβολήθηκε ενώ διαμαρτυρόταν