Σοφία Χηνιάδου-Καμπάνη: «Σημασία έχει να μπορείς να κοιτάζεσαι στον καθρέφτη ξέροντας ότι πάλεψες δίκαια»

Τι ενώνει γυναίκες με διαφορετικά επαγγέλματα, όπως μια δικηγόρο, μια χημικό, μια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο, μια βιολόγο, μια διευθύντρια ιδρύματος και μια υπεύθυνη μάρκετινγκ; Οι ιστορίες τους. Ιστορίες που μιλούν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν θέλουν να εξελιχθούν επαγγελματικά, να διεκδικήσουν την αμοιβή που τους αξίζει, να ενισχύσουν τη δημόσια παρουσία τους, να μπουν σε ένα διοικητικό συμβούλιο, να προωθηθούν στην πολιτική ή να υπάρξουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.
Οι ιστορίες αυτές, αληθινές και ειπωμένες με τα δικά τους λόγια, δείχνουν πώς λειτουργεί το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» στη σημερινή Ελλάδα. Υπερβαίνοντας τις έρευνες, τις στατιστικές και τα απρόσωπα ποσοστά που συνήθως χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για δυσκολίες και αποκλεισμούς, οι προσωπικές μαρτυρίες μιλούν απευθείας στην καρδιά.
Τις «Ιστορίες για τη Γυάλινη Οροφή» βρίσκει και επιμελείται η μη κερδοσκοπική οργάνωση Story Mentor (www.storymentor.gr). Αυτή είναι η ιστορία της Σοφίας Χηνιάδου-Καμπάνη (Νομικός, Σύμβουλος Πολιτιστικής Πολιτικής στη Βουλή των Ελλήνων).

Μια ιστορία σχεδόν σαν τις άλλες

Θα σας πω μια ιστορία που θα ήθελα να διηγηθώ στα κορίτσια που ονειρεύονται να κατακτήσουν τον κόσμο.

Μεγάλωσα σε μια οικογένεια που τα ίδια καθήκοντα κι οι ίδιες υποχρεώσεις βάραιναν τον αδελφό μου κι εμένα. Τα όνειρα, οι προσδοκίες κα οι επιδιώξεις μας για το μέλλον αντιμετωπίζονταν ισότιμα,  ενώ μας παρέχονταν τα ίδια εφόδια για να ανοίξουμε τα φτερά μας. Η ανατροφή μας βασίστηκε στην αντίληψη του Πλάτωνα -μοναδικό φιλόσοφο της ελληνικής αρχαιότητας τον οποίον απασχόλησαν τα δικαιώματα των γυναικών- ότι τα δύο φύλα πρέπει να μοιράζονται τον ίδιο τρόπο ζωής, αφού η ιδεώδης δικαιοσύνη προϋποθέτει μια κοινωνία εντελώς διαφορετική από την υπάρχουσα. Στην Πολιτεία του, ο Πλάτων  υποστηρίζει ότι οι άνδρες και γυναίκες μπορούν εξίσου να γίνουν φιλόσοφοι και πολεμιστές και ισότιμα να διοικήσουν και εκτελέσουν όλα τα καθήκοντα που απαιτεί η πολιτεία, με μόνη διαφορά ότι οι γυναίκες είναι πιο αδύναμες από τους άντρες. Πρόταση αληθινά επαναστατική με δεδομένη την κυρίαρχη αντίληψη της εποχής και σε πλήρη αντίστιξη  με  την αριστοτέλεια διάκριση της ζωής σε δύο σφαίρες, στη δημόσια, η οποία ανήκει στους άνδρες και στην ιδιωτική που ανήκει στις γυναίκες, θεωρία που ασπάστηκαν κορυφαίοι φιλόσοφοι και διανοούμενοι και στη σύγχρονη εποχή. 

Ναι, μεγαλώσαμε σε έναν κόσμο ιδανικό, αγγελικά πλασμένο. Όχι, δεν προσγειώθηκα απότομα. Κάθε πρόκληση, κάθε εμπόδιο το αντιμετώπιζα πάντα μέσα από την ίδια οπτική. Αυτή της ισοτιμίας, έχοντας συναίσθηση της διαφορετικότητας  και συμπληρωματικότητας των φύλων.  

«Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις, αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου, αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου» έγραφε ο Καβάφης και μου επαναλάμβανε ο πατέρας μου σε κάθε ευκαιρία. 

Η παιδεία μου, οι πανεπιστημιακές και μεταπτυχιακές σπουδές μου στην Ελλάδα και στο εξωτερικό στους τομείς του δημοσίου δικαίου, της ιστορίας της τέχνης και της διαχείρισης του πολιτισμού και, ασφαλώς, ο χαρακτήρας μου, με έκαναν να ξεπερνώ τις δυσκολίες και τους διαχωρισμούς και να προχωρώ μπροστά. Η δουλειά μου στον δημόσιο τομέα  μου έδωσε τη δυνατότητα να επικοινωνήσω και να συναναστραφώ με ανθρώπους από όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης, γεγονός που με γέμιζε με πολύτιμες και συχνά συναρπαστικές εμπειρίες, ικανοποιώντας  την ανάγκη μου για πρωτοβουλίες και δράση πέρα από τα συνήθη, έχοντας πάντα στο επίκεντρο την αγάπη για την πατρίδα μου. 

Άργησα να αντιληφθώ τη διαφορετική ματιά των άλλων, παρότι πολιτικά ευαισθητοποιημένη. Ίσως αυτό το διεθνοποιημένο και πολυπολιτισμικό περιβάλλον εργασίας που είχα επιλέξει, αλλά και η προσωπική μου ζωή στη συνέχεια, με προστάτευαν με έναν μαγικό τρόπο από τους διαχωρισμούς. Δεν άφηνα να με αγγίξουν σχόλια και συμπεριφορές που είχαν σαφή στόχο να υπογραμμίσουν τις σιωπηρές προκαταλήψεις  για τον εκ προοιμίου δευτερεύοντα ρόλο μιας γυναίκας επαγγελματία. Θυμάμαι τον εαυτό μου να αντιδρά σχεδόν αυτοματοποιημένα σε σεξιστικά σχόλια και συμπεριφορές. Αντιτασσόμουν στα στερεότυπα.  Το να αποδίδονται οι ιδέες σου στους άλλους, το να μη σε αφήνουν να ολοκληρώσεις τον λόγο σου, το να κρίνεσαι αρνητικά για την αυτοπεποίθησή σου, το να βρίσκεσαι αντιμέτωπη με μεροληψία και προκατάληψη  εξαιτίας του φύλου σου   είναι πρακτικές που έχουμε βιώσει όλες οι γυναίκες στον δημόσιο ή στον ιδιωτικό χώρο. Πάσχιζα να δώσω τον καλύτερο εαυτό μου, δίνοντας προτεραιότητα στην ουσία χωρίς να  παραβλέπω τη σημασία της  λεπτομέρειας, προτάσσοντας το εργασιακό ήθος και σεβόμενη τον συνομιλητή μου, με αγωνία για το αποτέλεσμα, αλλά πάντα με συναίσθηση της όποιας αξίας μου. Δύσκολες εξισώσεις και όχι πάντα επιτυχημένες, μιας και οι γυναίκες έχουμε την τάση -συνηθισμένες από τις προσλαμβάνουσες του περιβάλλοντος- να υποτιμούμε την προσπάθεια ή τις ικανότητες μας, παρότι τελικά σπάνια δειλιάζουμε στην ανάληψη κινδύνων. 

Έχοντας ήδη διανύσει μια πρώτη δεκαετία επιτυχούς επαγγελματικής πορείας, δεν φανταζόμουν ότι θα αντιμετώπιζα μεγαλύτερη αλλαγή και πρόκληση από αυτή του ρόλου της συζύγου ενός διπλωμάτη. Μια εμπειρία που ήταν ικανή μεν να διεγείρει τις αισθήσεις και να τονώσει τη δημιουργικότητα,  διευρύνοντας  τον κόσμο σου, αλλά ταυτόχρονα να σε περιορίσει  σε συγκεκριμένα -αποδεκτά μέσα από τον ρόλο της συζύγου- καθήκοντα, με κίνδυνο παροπλισμού και απόσυρσης  από την ενεργό επαγγελματική δραστηριότητα. Μια καθημερινή πάλη με το δέον και το δυνατόν γενέσθαι. Σε μια πατριαρχική κοινωνία -η οποία εξακολουθεί να υφίσταται παρά τη θεσμική και νομική κατοχύρωση της ισότητας- οι υποχωρήσεις στο επαγγελματικό πεδίο παραδοσιακά γίνονται από τις γυναίκες. Οι  γυναίκες είμαστε αυτές που συνήθως αναλαμβάνουμε  την απλήρωτη, μη αναγνωρισμένη εργασία, τόσο στο σπίτι, όσο και στους χώρους εργασίας. 

Μπορείς να παραμείνεις δημιουργική  και σε εγρήγορση, μέσα από ένα σχήμα που έχεις επιλέξει μεν, αλλά που σε οδηγεί να παρακολουθείς τον σύζυγό σου ως τα πέρατα του κόσμου, διατηρώντας έναν σημαντικό, υποστηρικτικό, πλην δευτερεύοντα ρόλο; Ομολογώ πως  έχοντας ανατραφεί με την αξία της προσφοράς, όπως συχνά οι γυναίκες της γενιάς μου, ήταν κάτι που φάνηκε να κάνω εντελώς φυσικά. Ο καλός σύντροφος, μια ανταποδοτική σχέση και ένας κοινός σκοπός που να εμπνέει είναι προαπαιτούμενα σε μια τέτοια συνθήκη. Η πάλη όμως είναι διαρκής. Το άγχος της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής είναι  πάντα εκεί. Για να παραμείνεις ο εαυτός σου, για να συνεχίσεις να εξελίσσεσαι, για να πάρεις ικανοποίηση μέσα από τα όσα προσφέρεις, για να παραμείνεις στις επάλξεις.

Η μέχρι τότε καριέρα μου με βοήθησε να αναλάβω πρωτοβουλίες και δράσεις που σημείωσαν επιτυχία και είχαν θετικό αντίκτυπο για την χώρα. Η επιμονή μου να αναδεικνύω το καλύτερο μέσα από τις δυσκολίες -αρετή που μου κληροδότησε η μητέρα μου- με αποζημίωσε. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα έκανα νέο ξεκίνημα στην επαγγελματική μου ζωή. Αθεράπευτα ρομαντική, συνέχισα με την ίδια ορμή, με φρέσκιες ιδέες, αν και ίσως πια με λιγότερη πίστη. Συνέχισα να ξαφνιάζομαι με συμπεριφορές και ανθρώπους. Μια γυναίκα πρέπει να παράγει πολλαπλάσιο αποτέλεσμα προκειμένου να αναγνωριστεί επαγγελματικά, όχι μόνον από τους άντρες, αλλά και από τις ίδιες τις γυναίκες. Η ματιά της κοινωνίας, μετά από τόσα χρόνια δυναμικών προσπαθειών, έχει παραμείνει κατά βάθος η ίδια. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές ασφαλώς διαδραμάτισαν  σημαντικό ρόλο στην ανάδειξη της έμφυλης ισότητας, χωρίς όμως να κατορθώσουν να διασφαλίσουν την ισορροπία στα  κέντρα λήψης αποφάσεων, Οι κατακτήσεις σε πολιτειακό και νομοθετικό επίπεδο, παρότι  σημαντικές,   μόνες τους δεν αρκούν, δεδομένου ότι συχνά παραβιάζονται. Στην πράξη διατηρούνται σημαντικές ανισότητες. Το ζήτημα της ισότητας των φύλων, τόσο στην εργασία όσο και στην καθημερινότητα, είναι πρωτίστως θέμα παιδείας και πολιτισμού και αλλαγής συμπεριφορών. 

Στην κόρη που δεν απέκτησα, θα ήθελα να πω ότι σημασία δεν έχει να σπάσεις ετούτη ή την άλλη οροφή, γυάλινη ή μη. Σημασία έχει να μπορείς να αντικρίσεις τα μάτια σου στον καθρέφτη ξέροντας ότι πάλεψες δίκαια, ότι  έδωσες τον καλύτερο εαυτό σου, ότι έκανες το καλό απλόχερα, ότι δεν άφησες κανέναν να μπει εμπόδιο στα όνειρά σου και ότι αν χαρίστηκες το έκανες γιατί άξιζε τον κόπο. Ότι στο πέρασμα σου από τούτο τον κόσμο -για να παραφράσω έναν αγαπημένο στίχο του Ελύτη- πρόφερες καθαρά τη λέξη θάλασσα έτσι που γυάλισαν μέσα της όλα τα δελφίνια.