Φαίη Μακαντάση: Το ανείπωτο όριο

Τι ενώνει γυναίκες με διαφορετικά επαγγέλματα, όπως μια δικηγόρο, μια χημικό, μια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο, μια βιολόγο, μια διευθύντρια ιδρύματος και μια υπεύθυνη μάρκετινγκ; Οι ιστορίες τους. Ιστορίες που μιλούν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν θέλουν να εξελιχθούν επαγγελματικά, να διεκδικήσουν την αμοιβή που τους αξίζει, να ενισχύσουν τη δημόσια παρουσία τους, να μπουν σε ένα διοικητικό συμβούλιο, να προωθηθούν στην πολιτική ή να υπάρξουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.
Οι ιστορίες αυτές, αληθινές και ειπωμένες με τα δικά τους λόγια, δείχνουν πώς λειτουργεί το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» στη σημερινή Ελλάδα. Υπερβαίνοντας τις έρευνες, τις στατιστικές και τα απρόσωπα ποσοστά που συνήθως χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για δυσκολίες και αποκλεισμούς, οι προσωπικές μαρτυρίες μιλούν απευθείας στην καρδιά.
Τις «Ιστορίες για τη Γυάλινη Οροφή» βρίσκει και επιμελείται η μη κερδοσκοπική οργάνωση Story Mentor (www.storymentor.gr). Αυτή είναι η ιστορία της Φαίης Μακαντάση (Διευθύντρια Ερευνών, διαΝΕΟσις). 

Για να πεις μια ιστορία, γράφει στο ομότιτλο βιβλίο της η Αγγελική Κοσμοπούλου, πρέπει να επιλέξεις τις κατάλληλες λέξεις, που ενεργοποιούν τις αισθήσεις και ξυπνούν το συναίσθημα. Λέξεις που φωτίζουν και δημιουργούν το κοινό μέρος της εμπειρίας. Για να είναι δε αποτελεσματική, πρέπει να περιγράφει ένα συγκεκριμένο επεισόδιο με συντεταγμένες στον χώρο και τον χρόνο. Ξέρετε, δεν μου αρέσει να δίνω υποσχέσεις περί αποτελεσματικότητας που δεν θα κρατήσω, αλλά με σιγουριά και αυτοπεποίθηση πλέον μπορώ να αναφωνήσω ό,τι γυάλινο σπάει με προσπάθεια διαρκείας και είναι ωραίος ο κρότος και η αίσθηση της μυρωδιάς την επόμενη το πρωί.

Η γυάλινη οροφή, λοιπόν. Το ανείπωτο όριο. Το άγνωστο σε εσένα αλλά ικανό να καλλιεργήσει όνειρα και να διοχετεύσει με ενέργεια το μυαλό και το κορμί σου και ταυτόχρονα απόλυτα γνωστό στον ενορχηστρωτή σκηνοθέτη της παράστασης που μεθοδεύει την άντλησή της.

Η γυάλινη οροφή είναι ένα μεγάλο άνω κάτω, ένα ανακάτεμα με ζητήματα παλινδρούμενης αυτοαμφισβήτησης. Είναι το κρυφό γέλιο πίσω από τοίχους, η συμφωνία σε ένα δείπνο φιλικά μυστικό με εκλεκτό κρασί, ωραία χαλιά, χαμηλόφωνη κουβέντα και γέλια. Εσύ, βέβαια, τρέχεις για να γράψεις μία ακόμα τεχνική ανάλυση, η ώρα είναι 03:30 μετά τα μεσάνυχτα, ο σύντροφός σου διαμαρτύρεται που θα περάσει ακόμα ένα βράδυ μόνος αφού πια οι αντοχές του εξαντλήθηκαν, ενώ οι ενοχές σου έχουν εκτοξευθεί. Και φαντάσου σε αυτό το σκηνικό να υπάρχει ένα μωρό που, παρά την ατελείωτη αγάπη και φροντίδα που παίρνει εκείνη τη στιγμή, απλά παρακαλάς να μην σε θελήσει ποτέ ξανά μέχρι να βγεις από το πηγάδι της πολυπλοκότητας και του απύθμενου άγχους.

Η γυάλινη οροφή είναι το προεξοφλημένο «όχι» στην τελική προαγωγή που θα εξεταστεί κάποια χρόνια αργότερα, αλλά είχε στο πόδι αποφασιστεί στον ανίερο μυστικό δείπνο και εσύ θα μάθεις κάποια χρόνια αργότερα. Γιατί εδώ και χρόνια δίνεις τον καλύτερο εαυτό σου, ενώ στους τσακωμούς με την οικογένεια δικαιολογείσαι με το προφανές για σένα και εκνευριστικά ακατάληπτο για αυτούς ότι «αυτή είναι η μητέρα των μαχών». Αυτή τη φορά είσαι βέβαιη ότι η αξία σου, και όχι άδικα από επιθυμία σου, θα γίνει κτήμα της γνώσης του upper level management. Επιμένεις στους φίλους ότι αυτή τη φορά δεν είναι όπως τότε που ο «προϊστάμενος» στην έπεσε σκληρά ή όταν η γραμματέας του προηγούμενου υπαινίχθηκε ότι ίσως θα ήταν καλό να τα λέγατε κάπου χαλαρά.

Η γυάλινη οροφή. Ανακαλώ κάτι κατάλληλο για την περίσταση που σημειώνει ο Νίκος-Γαβριήλ Πεντζίκης στο «Ο Πεθαμένος και η Ανάσταση»: « […] μόλις αρχίζω να κατανοώ τους κανόνες που μου έχουν επιβληθεί και εντός των οποίων προσπαθώ […]». Να προσπαθείς να αλλάξεις τους κανόνες, ώστε να σε λαμβάνουν υπόψιν ως υποκείμενο και όχι ως αντικείμενο θέασης. Να παλεύεις ωστόσο με την επιβεβλημένη ανάγκη μιας ωραίας εμφάνισης, κάθως έχει εγκατασταθεί ανέκαθεν στο πίσω μέρος του μυαλού σου και έχει προσθέσει ένα σύνολο από υποχρεωτικές απομειώσεις του προσωπικού χρόνου και του budget (ρούχα, παπούτσια, hairstyle, νύχια και άλλα πολλά). Και φτιάξε την αναλογία με το κοστούμι, την τυπική στρατιωτική στολή του άνδρα, που με δυο σακάκια και τρία πουκάμισα έχει εννέα συνολάκια και ένα ξύρισμα.

Ναι, η γυάλινη οροφή είναι ο κρυφός άνω προσδιορισμός του ονείρου εντός του οποίου προσκαλείσαι να μεγαλουργήσεις ως προς το έργο μόνο, όχι όμως και την ανταμοιβή. Αυτό είναι συνήθως ένα κατασκευασμένο παίγνιο μηδενικού αθροίσματος. «...Μα είναι λογικό, τι δεν καταλαβαίνεις...», απαντά στην συντετριμμένη σου απόγνωση η συνδαιτημόνας, αφήνοντάς σε πιο γυμνή από το ψάρι έξω από το νερό. «...Λογικό;..» ουρλιάζεις μέσα σου, ενώ από το στόμα σου εξέρχεται ένα ψέλλισμα απόγνωσης. Θέλεις με μια φωνή να εξηγήσεις την δική σου προσπάθεια και πολλών άλλων και πώς είναι δυνατόν κάτι τόσο λάθος να εκλαμβάνεται ως λογικά αναμενόμενο! Και ναι. Θέλεις να τα σπάσεις όλα.

Όμως ευτυχώς δεν εγκλωβίζεσαι σε σχήματα αυτοαναφοράς και ταξιδεύεις με μια σκέψη στον χωροχρόνο, σε όσες κάτω από τη γυάλινη οροφή ξόδεψαν τόση ενέργεια νιώθοντας λιγότερο εγωισμό και μεγαλύτερη συμπόνια. Το αυτόματο ερώτημα όμως είναι: άξιζε τον κόπο; Είναι μάταιο τελικά; Να συνεχίσω να προσπαθώ;

Την απάντηση την δίνει για άλλη μια φορά η ιστορία, η επιστήμη, η τέχνη και γιατί όχι και η θρησκευτική μας παράδοση. Το ΝΑΙ της Μόλυ Μπλουμ που μένει πιστή στον εαυτό της και όχι στον Οδυσσέα του Τζειμς Τζόυς, σε εκείνο τον ανεπανάληπτο μονόλογο που μας έφερε στον μοντερνισμό. Η εκρηκτική δήλωση ύπαρξης της Nina Simone στην ερώτηση «γιατί να υπάρχουμε» με αυτό το γεμάτο ανάσταση ρυθμό και attitude "I got my blood, I got my liver, I got my smile". Ο βίος της Οσίας Μαρίας -η μετονομασθείσα Μαρίνος- διδάσκει ότι είναι πολύ πιο δύσκολο να υπομείνεις τον πόνο διαρκείας που προκύπτει από την προσπάθεια υπό ματαίωση και ταπείνωση προσηλωμένη όμως στον στόχο, σε σύγκριση με το ξέσπασμα της στιγμής ή την παραίτηση. Και η ιστορική αλήθεια ότι κάθε οροφή είναι τελικά γυάλινη και σπάει και ο άνθρωπος κατακτά λίγο παραπάνω ουρανό μέχρι την επόμενη οροφή και το επόμενο μάτωμα και το επόμενο σπάσιμο.