Βένια Δημητρακοπούλου: «Εσείς θα παντρευτείτε… »

Τι ενώνει γυναίκες με διαφορετικά επαγγέλματα, όπως μια δικηγόρο, μια χημικό, μια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο, μια βιολόγο, μια διευθύντρια ιδρύματος και μια υπεύθυνη μάρκετινγκ; Οι ιστορίες τους. Ιστορίες που μιλούν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν θέλουν να εξελιχθούν επαγγελματικά, να διεκδικήσουν την αμοιβή που τους αξίζει, να ενισχύσουν τη δημόσια παρουσία τους, να μπουν σε ένα διοικητικό συμβούλιο, να προωθηθούν στην πολιτική ή να υπάρξουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.
Οι ιστορίες αυτές, αληθινές και ειπωμένες με τα δικά τους λόγια, δείχνουν πώς λειτουργεί το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» στη σημερινή Ελλάδα. Υπερβαίνοντας τις έρευνες, τις στατιστικές και τα απρόσωπα ποσοστά που συνήθως χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για δυσκολίες και αποκλεισμούς, οι προσωπικές μαρτυρίες μιλούν απευθείας στην καρδιά.
Τις «Ιστορίες για τη Γυάλινη Οροφή» βρίσκει και επιμελείται η μη κερδοσκοπική οργάνωση Story Mentor (www.storymentor.gr). Αυτή είναι η ιστορία της γλύπτριας Βένιας Δημητρακοπούλου.  

Η τέχνη είναι για μένα ένα πεδίο απεριόριστων δυνατοτήτων και μεγάλης ελευθερίας. Ένιωθα να ανήκω εκεί από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Από πολύ μικρή, η φαντασία, οι εικόνες, τα όνειρα ήταν ο δικός μου μυστικός πλανήτης. Η άλλη, παράλληλη πραγματικότητα στην οποία κατέφευγα συχνά. Σπούδασα θέατρο, έκανα μουσική και τέλος κατέληξα στις Καλές Τέχνες και ειδικότερα στη γλυπτική.

«Εσείς θα παντρευτείτε, θα κάνετε παιδιά και όλα αυτά που μαθαίνετε τώρα θα πάνε στράφι». Θυμάμαι έντονα την φράση αυτή, από το στόμα ενός άνδρα καθηγητή, τα χρόνια που με μεγάλη λαχτάρα και πάθος για την γλυπτική «εγκατέλειπα κάθε μέρα την συζυγική εστία», οδηγούσα ώρα πολλή, έπαιρνα ένα τρένο, περπατούσα μετά, μέχρι να φτάσω στο πολυπόθητο μέρος: στο εργαστήριο γλυπτικής. Ήμουν γύρω στα 30. Παντρεμένη ήδη αρκετά χρόνια. Οι πρώτες μου σπουδές ήταν στο θέατρο. Η φράση αυτή όσο με πλήγωνε άλλο τόσο με πείσμωνε. Σκεφτόμουν πόσο πιο ευπρόσδεκτη ήταν από τους άνδρες-κυνηγούς η γυναίκα στον ρόλο του θηράματος παρά σε αυτόν ενός ανθρώπου που, όπως και εκείνοι, ακολουθεί το όνειρό του. Ήρθα πολλές φορές σε δύσκολη θέση. Έχω ακόμα την αίσθηση του αδιαπέραστου τείχους στο βλέμμα των ανδρών που δεν μπορούν να με δουν ισότιμα. Ενός τείχους όπου ο άλλος επάνω του προβάλλει την εξωτερική σου εικόνα και το φύλο σου. Τίποτε άλλο. «Γυάλινη οροφή» για εμάς τις γυναίκες, συμπαγής τοίχος για τους άντρες. Ανάμεσα σε αυτές τις κατασκευές καλείται λοιπόν μία γυναίκα να χαράξει τη διαδρομή της.

Όλη μου τη ζωή θυμάμαι τον εαυτό μου να προσπαθεί να σπάσει αυτό το συμπαγές και ακλόνητο υλικό του ανδρικού βλέμματος. Σε κάποιους, ίσως, από κάτι μικρές χαραμάδες να περνούσαν και άλλες πληροφορίες για τη γυναίκα που είχαν απέναντι τους, στους περισσότερους όμως νομίζω ότι ο τοίχος αυτός παραμένει αρραγής. Θυμάμαι, επίσης, την ανείπωτη χαρά μου όταν, σπάνια, ο άλλος μπορούσε να με δει ολόκληρη! Ένιωθα τότε ξαφνικά σαν κάποιος που βρίσκει μετά από μεγάλη αναζήτηση έναν χαμένο συγγενή, έναν δικό του άνθρωπο. Ένιωθα συγκίνηση μεγάλη και χαρά. Σαν φυσικό επακόλουθο, ο άνδρας αυτός για τον λόγο αυτόν και μόνο μπορούσε να πάρει ιδιαίτερη αξία στα μάτια μου.

Τώρα, θα μου πείτε, γιατί παραπονιέμαι την ώρα που η θέση στην οποία βρέθηκα όταν γεννήθηκα αλλά και η ίδια η φύση καθόλου δεν με αδίκησαν. Κάθε άλλο. Χωρίς εγώ να κάνω το παραμικρό, χωρίς να το ζητήσω, χωρίς να προσπαθήσω, βρέθηκα σχετικά ευνοημένη. Και εκεί ακριβώς είναι το θέμα. Αντί να ζήσω με ευγνωμοσύνη για όλα αυτά, να τα εντάξω στη ζωή μου ως ένα δώρο, κατέληξαν ως ένα πλέγμα ενοχών που κάποιες φορές αλλοίωναν και την συμπεριφορά μου… Επιπλέον, έτυχε να γεννηθώ και ξανθιά!

Μη γελάσετε, γιατί αυτό ακριβώς ήταν το σχόλιο συναδέλφου γλύπτη και πρώην καθηγητή όταν αντίκρισε ένα μεγάλο έργο μου στον δημόσιο χώρο. Σχολίασε δημόσια στα κοινωνικά δίκτυα την κοινωνική μου θέση και το χρώμα των μαλλιών μου! Όπως το ακούτε. Ήταν μάλιστα ένα έργο πολύ δύσκολο να γίνει, μεγάλης κλίμακας, με ύλη βαριά που χρειάστηκε δύο χρόνια πολλής δουλειάς από έμπειρους τεχνίτες, μηχανικούς, στατικούς (όλοι δε, άνδρες), τους οποίους έπρεπε να κατευθύνω, ορίζοντας κάθε τόσο τις απαραίτητες διαχωριστικές γραμμές. Αυτή ίσως να ήταν η πρώτη φορά που ένα όνειρο μου έγινε πραγματικότητα στην κυριολεξία. Το έργο αυτό φανερώθηκε-εισχώρησε ένα βράδυ στο όνειρό μου. Μαζί και ο τίτλος του!

Θυμάμαι όταν ξύπνησα εκείνο το πρωί, πριν καλά-καλά ανοίξω τα μάτια μου, πήρα στα χέρια μου ένα ψαλίδι και ένα χαρτόνι και άρχισα με σίγουρες κινήσεις να το φτιάχνω. Σαν αυτόματη γραφή. Σαν κάποιον που περπατά γρήγορα, ξέροντας πού πηγαίνει, και δε γυρίζει να κοιτάξει πίσω ούτε λεπτό. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο πέρασα και στην υλοποίηση του έργου αυτού δύο χρόνια μετά από εκείνο το συμβάν, παρακάμπτοντας και ξεπερνώντας όλα τα εμπόδια και τις τρικλοποδιές!

Το συγκεκριμένο έργο τελικά μου χάρισε μοναδικές στιγμές. Γνώρισα μέσα από αυτό καταπληκτικούς ανθρώπους, άκουσα λόγια συγκινητικά, ιστορίες πολλές. Ένας ολόκληρος κόσμος, αυτή τη φορά ολότελα πραγματικός, εμφανίστηκε μπροστά μου και ρούφηξα την κάθε στιγμή του. Νιώθω, ακόμα σήμερα, απέραντη χαρά για όλο αυτό.

Επανέρχομαι, όμως, στο θέμα της εύνοιας που προανέφερα. Έκανα πάντα ό,τι μπορούσα προκειμένου να αποδείξω και να πείσω τους γύρω μου, γυναίκες και άνδρες, ότι πέρα από την εικόνα που έβλεπαν και συνέθεταν με τα λιγοστά δεδομένα που είχαν, υπήρχαν και άλλα πράγματα. Έψαχνα να βρω τις ρωγμές, τα μικρά ανοίγματα που θα οδηγούσαν σε κάτι άλλο. Πολλές φορές η τόση προσπάθεια προκαλούσε τελικά κακό στον εαυτό μου. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία…

Ο χρόνος πολύς, λοιπόν, και το κόστος μεγάλο προκειμένου να σπάσω τα τείχη τα αδιαπέραστα στα βλέμματα των άλλων. Τα «στερεότυπα», όπως τα αποκαλούμε, που αφορούν τόσο τους άντρες όσο και τις γυναίκες και που πολλές φορές εμείς οι ίδιες τα διαιωνίζουμε. Έχοντας πλέον, όμως, φτάσει σε μια ωριμότητα, σκέφτομαι πόσα λίγα πράγματα βλέπει κανείς μέσα από το συμπαγές τείχος που του φράζει τον ορίζοντα. Πόσο τυχερή νιώθω, όχι μόνο για αυτά που μου δόθηκαν, αλλά κυρίως για αυτά που κατάφερα μόνη μου. Να έχω, ας πούμε, μπροστά μου έναν ορίζοντα καθαρό, ανοιχτό και ελεύθερο.

Σκέφτομαι, επίσης, τον υπέροχο ρόλο της μητρότητας που η φύση ενίοτε επιφυλάσσει σε εμάς τις γυναίκες. Έναν ρόλο που βέβαια τα στερεότυπα μας τον χαρίζουν απλόχερα. Σκέφτομαι όμως και τον ρόλο του Ηνίοχου που μια γυναίκα καλείται να παίξει, κρατώντας από το ένα χέρι τα ηνία της οικογένειας και από το άλλο αυτά της επαγγελματικής της σταδιοδρομίας. Και το άρμα αυτό να πρέπει να μην παρεκτραπεί... Ισορροπίες πολλές και χειρισμοί δύσκολοι.

Στον χώρο της τέχνης υπάρχει μεγάλη εκπροσώπηση γυναικών. Είτε ως καλλιτέχνες, είτε ως επιμελήτριες, είτε ως διευθύντριες μουσείων. Ίσως γιατί κι εδώ λειτουργούν τα στερεότυπα που θέλουν την τέχνη έναν κλάδο δύσκολα βιοποριστικό και όχι τόσο ζωτικής σημασίας. Άρα μια γυναίκα πιο εύκολα μπορεί να τον ακολουθήσει, για ευνόητους λόγους…

Έχει ενδιαφέρον επίσης να δει κανείς στη διεθνή αγορά της τέχνης σε ποιο βαθμό οι μεγάλες συλλογές επενδύουν σε άντρες και σε ποιο βαθμό σε γυναίκες καλλιτέχνες, καθώς και το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων.

Εν κατακλείδι, στον χώρο της τέχνης όπου βρίσκομαι, οι συνθήκες μοιάζουν να είναι πιο ευνοϊκές, όπως μοιάζει να είναι ανοιχτή μια οροφή που, όμως, είναι γυάλινη. Ο χώρος μοιάζει πιο ελεύθερος, μέχρι την ώρα βέβαια που η πτήση θα απαιτήσει ύψος. Εκεί η γυάλινη οροφή δηλώνει την παρουσία της. Η ταχύτητα, επομένως, πρέπει να είναι προσεκτικά επιλεγμένη, ώστε η πρόσκρουση να είναι αναίμακτη!

Ποτέ όμως να μην κουραστεί κανείς να γυρεύει τις χαραμάδες. Τα ανοίγματα που πάντα υπάρχουν και απ’ όπου πάντα θα μπαίνει το φως, θα μπαίνει ο καθαρός αέρας.

Ορισμένα στατιστικά στοιχεία:
(Ευχαριστώ γι’ αυτά τον Αλέξανδρο Στάνα)

• Η ετήσια έρευνα της Art Basel και της UBS για τους συλλέκτες έργων τέχνης παγκοσμίως διαπιστώνει σταθερή αύξηση της εκπροσώπησης των γυναικών καλλιτεχνών στις συλλογές τα τελευταία χρόνια. Συνολικά, τα έργα ανδρών καλλιτεχνών που βρίσκονται σε συλλογές υπερτερούν των γυναικών καλλιτεχνών, κατά μέσο όρο 58% έναντι 42%.
• «Εξακολουθούμε να βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια σκληρή εικόνα υποεκπροσώπησης και χαμηλότερης επιτυχίας για τις γυναίκες καλλιτέχνες. Αν εξετάσουμε τον τομέα των δημοπρασιών, περίπου το 4% της αξίας των πωλήσεων το 2008 αποτελούνταν από έργα γυναικών καλλιτεχνών. Τώρα είναι περίπου 7%. Είναι μια βελτίωση, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα» 
• Στον κόσμο της τέχνης υπάρχει τεράστιο μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων. Από τα 196,6 δισεκατομμύρια δολάρια που δαπανήθηκαν σε δημοπρασίες έργων τέχνης μεταξύ 2008 και 2019, τα έργα που δημιουργήθηκαν από γυναίκες αντιστοιχούσαν μόνο σε 4 δισεκατομμύρια δολάρια, ή περίπου στο 2% των συνολικών πωλήσεων. Μια ανάλυση 18 μεγάλων μουσείων τέχνης των ΗΠΑ διαπίστωσε ότι οι συλλογές τους είναι κατά 87% ανδρικές. Όταν οι άνδρες υπογράφουν ένα έργο τέχνης, αυξάνεται η αξία του σε σύγκριση με έναν πίνακα που δεν φέρει υπογραφή. Όταν όμως μια γυναίκα υπογράφει ένα έργο τέχνης, η αξία του μειώνεται. 
• Ενώ οι γυναίκες καλλιτέχνιδες έχουν αναμφίβολα σημειώσει πρόοδο όσον αφορά την κατάκτηση κορυφαίων τιμών στις δημοπρασίες τέχνης, υπάρχει ακόμη εντυπωσιακά μακρύς δρόμος να διανυθεί μέχρι να επιτευχθεί η ισότητα. Την περίοδο από το 2012 έως το 2022, οι γυναίκες καλλιτέχνες αντιπροσώπευαν ακόμη μικρότερο μέρος της αγοράς: 6% στις δημοπρασίες.