Βασιλική Ανδρουτσοπούλου: Να ανοίξουμε τον δρόμο για τις νέες γενιές κοριτσιών

Τι ενώνει γυναίκες με διαφορετικά επαγγέλματα, όπως μια δικηγόρο, μια χημικό, μια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο, μια βιολόγο, μια διευθύντρια ιδρύματος και μια υπεύθυνη μάρκετινγκ; Οι ιστορίες τους. Ιστορίες που μιλούν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν θέλουν να εξελιχθούν επαγγελματικά, να διεκδικήσουν την αμοιβή που τους αξίζει, να ενισχύσουν τη δημόσια παρουσία τους, να μπουν σε ένα διοικητικό συμβούλιο, να προωθηθούν στην πολιτική ή να υπάρξουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.
Οι ιστορίες αυτές, αληθινές και ειπωμένες με τα δικά τους λόγια, δείχνουν πώς λειτουργεί το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» στη σημερινή Ελλάδα. Υπερβαίνοντας τις έρευνες, τις στατιστικές και τα απρόσωπα ποσοστά που συνήθως χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για δυσκολίες και αποκλεισμούς, οι προσωπικές μαρτυρίες μιλούν απευθείας στην καρδιά.
Τις «Ιστορίες για τη Γυάλινη Οροφή» βρίσκει και επιμελείται η μη κερδοσκοπική οργάνωση Story Mentor (www.storymentor.gr). Αυτή είναι η ιστορία της Βασιλικής Ανδρουτσοπούλου,
(Καρδιοχειρουργός Π.Γ.Ν. Αλεξανδρούπολης, Ταμίας Ελληνικής Εταιρείας Χειρουργών Καρδιάς Θώρακος Αγγείων)

Γεννήθηκα στις αρχές της δεκαετίας του 1970 στην Καλαμάτα, από γονείς εκπαιδευτικούς, οι οποίοι ανέθρεψαν εμένα και τον αδερφό μου με ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις, καλλιεργώντας εμπράκτως την έννοια της ισότητας μεταξύ μας. Μεγαλώνοντας σε ένα τέτοιο οικογενειακό περιβάλλον, είχα την πεποίθηση ότι το φύλο μου δεn θα αποτελούσε  εμπόδιο στη μετέπειτα ζωή μου.

Πρώτη φορά ήρθα αντιμέτωπη με το φαινόμενο της γυάλινης οροφής όταν ήμουν μαθήτρια της Α’ Γυμνασίου. Θα ακολουθούσαν και άλλες τέτοιες επώδυνες «συναντήσεις» στη  ζωή μου, αλλά αυτή η πρώτη φορά με είχε πραγματικά προβληματίσει. Η καθηγήτρια Μαθηματικών της τάξης μου είχε εκφράσει την πεποίθηση ότι τα κορίτσια δεν έχουν μαθηματική σκέψη και δεν μπορούν να προχωρήσουν με αξιώσεις στις θετικές επιστήμες. Απογοητεύτηκα τότε, γιατί θεώρησα ότι οι γυναίκες είμαστε λιγότερο προικισμένες νοητικά και καταδικασμένες στη μετριότητα.

Στο σχολείο ήμουν άριστη μαθήτρια και με απασχολούσε η επιλογή του επαγγέλματος που θα ακολουθούσα. Ήθελα να κάνω στη ζωή μου κάτι σπουδαίο και ξεχωριστό. Εκείνη την εποχή, ο Πρωθυπουργός της χώρας υποβλήθηκε στην Αγγλία σε επέμβαση καρδιάς. Η καρδιοχειρουργική στην Ελλάδα ήταν στα σπάργανα και η πλειοψηφία των ασθενών ταξίδευε στο εξωτερικό για να χειρουργηθεί. Το θέμα είχε λάβει μεγάλες διαστάσεις στα ΜΜΕ, με εκτενείς αναφορές στον καρδιοχειρουργό Μagdi Yacoub που πραγματοποίησε την επέμβαση. Αυτό ήταν! Ήξερα πλέον ποιον επαγγελματικό δρόμο θα ακολουθούσα. Θα γινόμουν καρδιοχειρουργός.

Με στοχοπροσήλωση και εξαντλητική μελέτη πέτυχα την εισαγωγή μου στην Ιατρική Αθηνών. Στα φοιτητικά μου χρόνια, μια καθηγήτριά μου και πάλι θα με φέρει ξανά αντιμέτωπη με το φαινόμενο της γυάλινης οροφής, δηλώνοντας με βεβαιότητα ότι οι γυναίκες δεν μπορούν να διαπρέψουν στην Ιατρική. Αυτήν τη φορά δεν επηρεάστηκα, γιατί πλέον γνώριζα ότι οι δυσκολίες των γυναικών στον επαγγελματικό στίβο σχετίζονται με τους πολλαπλούς τους ρόλους και τις άπειρες υποχρεώσεις, όχι με έμφυλες διαφορές.

Ολοκλήρωσα με υποτροφία τις σπουδές μου και αποφοίτησα με «Άριστα», πρώτη μεταξύ των συμφοιτητών μου. Απήγγειλα τον Όρκο του Ιπποκράτη στην Ορκωμοσία του έτους μου. Την ίδια χρονιά, η Ακαδημία Αθηνών με τίμησε με το Βραβείο «Αικ. Κέπεντζη» για τις ακαδημαϊκές μου επιδόσεις και ακολούθησε νέα βράβευσή μου από το Εθνικό Συμβούλιο Ελληνίδων. Ο πήχης πλέον είχε ανέβει ψηλά, ήξερα τις δυνατότητές μου και πίστευα στις δυνάμεις μου.

Όταν ήρθε η ώρα να επιλέξω οριστικά την ειδικότητα που θα ακολουθήσω, δέχθηκα πιέσεις πολλαπλές. Ξανά αντιμέτωπη με τη γυάλινη οροφή, με τα έμφυλα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις. Τώρα ήταν οι δικοί μου άνθρωποι που με απέτρεπαν. Η οικογένειά μου, ο σύντροφός μου, οι φίλοι μου. «Θα αποτύχεις…». «Δεν είναι δουλειά για γυναίκα αυτή…». «Γίνε παιδίατρος ή αναισθησιολόγος …». Δεν σας κρύβω ότι τότε κλονίστηκα. Πήρα, όμως, την απόφαση ότι είναι προτιμότερο να κυνηγήσω το όνειρό μου και να αποτύχω, παρά να είμαι δυστυχισμένη στην υπόλοιπη ζωή μου επειδή δεν το τόλμησα.

Δεν είναι τυχαίο που μόλις το 1% των γυναικών γιατρών επιλέγουν χειρουργική ειδικότητα. Παγκοσμίως, μόνο 3 στους 1.000 καρδιοχειρουργούς είναι γυναίκες. Όταν ξεκίνησα την ειδικότητά μου, οι γυναίκες Καρδιοχειρουργοί στη χώρα μας ήταν στην κυριολεξία μετρημένες στα δάκτυλα του ενός χεριού.

Κατά τη διάρκεια της 7ετούς εξειδίκευσής μου στην Καρδιοχειρουργική, πέρασα «δια πυρός και σιδήρου». Έπρεπε να δουλέψω περισσότερο από τους άντρες συναδέλφους μου για να κερδίσω την αποδοχή. Έπρεπε να έχω περισσότερες γνώσεις, μεγαλύτερη αντοχή, μαχητικότητα και αποτελεσματικότητα για να κερδίσω τη θέση μου στη χειρουργική αίθουσα. Ωρίμασα γρηγορότερα, πόνεσα περισσότερο. Το αόρατο εμπόδιο, η γυάλινη οροφή, ήταν πάντα εκεί. Στο βλέμμα απορίας του μεγαλύτερου συναδέλφου για την επιλογή μου, στη δυσπιστία του ασθενούς που θα προτιμούσε άντρα γιατρό, αλλά και στην κριτική που δεχόμουν για τις πολλές ώρες απουσίας από το σπίτι και τα παιδιά μου. Ακόμα και η επιβράβευση του τύπου «Μπράβο, δουλεύεις σαν άντρας», ή «Είσαι αντράκι» από τους ανωτέρους μου, έκρυβε επιμελώς έμφυλες διακρίσεις και ανισότητες.

Ακολούθησα με πάθος το όνειρό μου και έδωσα μάχες σκληρές και άνισες. Αρκετές φορές λύγισα, αλλά ποτέ δεν εγκατέλειψα. Κάθε φορά που στον εργασιακό μου χώρο ερχόμουν αντιμέτωπη με μεροληψία και προκατάληψη, παθιαζόμουν και προσπαθούσα ακόμα περισσότερο.

Παρέμεινα προσηλωμένη στον στόχο μου, παρά τις αντιξοότητες και τις απογοητεύσεις. Δεκανίκια δε χρησιμοποίησα ποτέ. Σε ένα αποκλειστικά ανδροκρατούμενο περιβάλλον, αυστηροποίησα τη συμπεριφορά μου, αποκλείοντας κάθε περιθώριο παρερμηνείας.

Μελέτησα και εργάστηκα σκληρά, μερόνυχτα ατελείωτα, με αφοσίωση και προσήλωση στο καθήκον. Η φύση της δουλειάς μου δεν έχει καθημερινές και αργίες. Τα ωράρια είναι εξαντλητικά, το περιβάλλον ανταγωνιστικό και οι απαιτήσεις  μεγάλες. Επειδή το διακύβευμα είναι η ανθρώπινη ζωή, απαιτούνται γνώση, εμπειρία, ψυχραιμία, ταχύτητα και αποτελεσματικότητα. Ο γιατρός οφείλει να βρίσκεται δίπλα στον ασθενή του, όταν εκείνος τον χρειάζεται. Ο γιος μιας ασθενούς που χειρούργησα την προηγούμενη εβδομάδα μου είπε: «Γιατρέ, είσαι Κομάντο!». Όντως, έτσι οφείλει να είναι ένας χειρουργός. Πάντα σε επαγρύπνηση και σε ετοιμότητα.

Πέρα από τις όποιες δυσκολίες, είχα την τιμή και την τύχη  να συνεργαστώ και με  συναδέλφους, που λειτούργησαν πέρα από έμφυλα στερεότυπα, ανταγωνισμούς και προκαταλήψεις. Συναδέλφους που μου συμπαραστάθηκαν, με δίδαξαν, με υποστήριξαν και με αποδέχθηκαν. Συναδέλφους που μου άνοιξαν το δρόμο και τους οποίους για πάντα θα ευγνωμονώ.

Το προσωπικό κόστος σε αυτόν τον αγώνα ήταν μεγάλο. Στερήθηκα τα παιδιά μου στην πιο τρυφερή τους ηλικία. Αυτό ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι για μένα. Το πρωί έφευγα πριν εκείνα ξυπνήσουν και το βράδυ συχνά επέστρεφα αφού είχαν ήδη κοιμηθεί. Ήμουν η μητέρα που δεν προλάβαινε να παρευρεθεί σε σχολικές γιορτές και σε παιδικά πάρτι, που δεν τους πηγαινόφερνε στο σχολείο και στις δραστηριότητες, αλλά η σκέψη μου ήταν διαρκώς μαζί τους. Έλειπα, αλλά δεν ήμουν απούσα από τη ζωή τους.

Για δώδεκα χρόνια εργάστηκα στον ιδιωτικό τομέα, στα δύο μεγαλύτερα ιδιωτικά Καρδιοχειρουργικά Κέντρα των Αθηνών, δουλεύοντας περισσότερο από 12 ώρες ημερησίως σε ένα απαιτητικό και ανταγωνιστικό περιβάλλον. Έφτασα πολύ κοντά στο burnout και τότε έκανα μια μεγάλη αλλαγή στη ζωή μου, επιλέγοντας το ΕΣΥ και το Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης για να συνεχίσω την καριέρα μου.

Σήμερα, οι συνθήκες είναι μάλλον ευνοϊκότερες για τις γυναίκες χειρουργούς. Οι νέες συνάδελφοι επιλέγουν συχνότερα χειρουργικές ειδικότητες. Είναι πλέον γνωστό, σύμφωνα με δημοσιευμένες μελέτες σε έγκριτα ιατρικά περιοδικά, ότι οι γυναίκες χειρουργοί έχουν υψηλότερο επίπεδο θεωρητικών γνώσεων, ακολουθούν με μεγαλύτερη προσήλωση τα χειρουργικά πρωτόκολλα και παρέχουν υψηλότερο επίπεδο φροντίδας. Έχουν υψηλότερο αίσθημα ευθύνης, χειρουργική δεξιότητα και καλύτερη επικοινωνία με τους ασθενείς τους. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Άγιο Λουκά της Κριμαίας, τον προστάτη των Ιατρών το τρίπτυχο των ικανοτήτων που πρέπει να έχει κάποιος για να γίνει καλός  Χειρουργός είναι: «Μάτι αητού, καρδιά λιονταριού και χέρι γυναίκας».

Εμείς οι γυναίκες σε κάθε επαγγελματικό χώρο πρέπει να διεκδικούμε τα δικαιώματά μας και να αγωνιζόμαστε για την επίτευξη των στόχων μας. Είναι ευθύνη μας να δημιουργήσουμε ένα καλύτερο αύριο για τις κόρες μας, με περισσότερες ευκαιρίες και λιγότερα εμπόδια και περιορισμούς. Να ανοίξουμε το δρόμο για τις νέες γενιές κοριτσιών που ονειρεύονται να ακολουθήσουν την ίδια πορεία. Να σπάσουμε όλες τις γυάλινες οροφές…