Βασιλική Φωλλίδη: «Ο γιατρός πού είναι;»

Τι ενώνει γυναίκες με διαφορετικά επαγγέλματα, όπως μια δικηγόρο, μια χημικό, μια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο, μια βιολόγο, μια διευθύντρια ιδρύματος και μια υπεύθυνη μάρκετινγκ; Οι ιστορίες τους. Ιστορίες που μιλούν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν θέλουν να εξελιχθούν επαγγελματικά, να διεκδικήσουν την αμοιβή που τους αξίζει, να ενισχύσουν τη δημόσια παρουσία τους, να μπουν σε ένα διοικητικό συμβούλιο, να προωθηθούν στην πολιτική ή να υπάρξουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.
Οι ιστορίες αυτές, αληθινές και ειπωμένες με τα δικά τους λόγια, δείχνουν πώς λειτουργεί το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» στη σημερινή Ελλάδα. Υπερβαίνοντας τις έρευνες, τις στατιστικές και τα απρόσωπα ποσοστά που συνήθως χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για δυσκολίες και αποκλεισμούς, οι προσωπικές μαρτυρίες μιλούν απευθείας στην καρδιά.
Τις «Ιστορίες για τη Γυάλινη Οροφή» βρίσκει και επιμελείται η μη κερδοσκοπική οργάνωση Story Mentor (www.storymentor.gr). Αυτή είναι η ιστορία της παιδοφθαλμιάτρου Βασιλικής Φωλλίδη. 

Μια φορά και έναν καιρό… Φεβρουάριος. Υπηρεσία υπαίθρου (το κατά κόσμον «αγροτικό»). Μετράω ήδη 10 μήνες. Εξυπηρετώ χωριά γύρω από την κεντρική πόλη, το δημόσιο γενικό νοσοκομείο της οποίας με έχει από την αρχή εντάξει στο δυναμικό του, λόγω μεγάλου φόρτου εργασίας και, παράλληλα, έλλειψης προσωπικού για τη στήριξη, κυρίως, των εφημεριών. Δέχεται κλήση για σοβαρό ατύχημα με έναν τραυματία σε δύσβατη ορεινή περιοχή στα διοικητικά του όρια. Ενημερώνομαι από τους ανώτερούς μου ότι πρέπει να συνοδεύσω το ασθενοφόρο για την παροχή πρώτων βοηθειών στο σημείο του ατυχήματος. Μαζί μου προσφέρεται να έρθει μια ευτυχώς εμπειρότατη νοσηλεύτρια.

Απίστευτο κρύο. Άγριο τοπίο. Μουντός  ουρανός. Ψιλή βροχή - ή έτσι το θυμάμαι. Ντυμένες με τα πράσινα χειρουργικά ρούχα. Βαμβακερά, κοντομάνικα…

Πρώτη κατεβαίνει από το ασθενοφόρο η νοσηλεύτρια. Την ακολουθώ αμέσως προσπαθώντας να εκτιμήσω όσο πιο γρήγορα την κατάσταση, η οποία είναι δραματική σε ό,τι αφορά στις συνθήκες που επικρατούν, στην κατάσταση του ασθενή αλλά και στη δυνατότητα πρόσβασης στο σημείο όπου βρίσκεται. Αρχίζω συνεννοήσεις με τη νοσηλεύτρια για την αντιμετώπιση πριν την μεταφορά του, ώστε να ανασυρθεί και να μεταφερθεί με τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια. Ταυτόχρονα, μαζί οι δυο μας μιλάμε με τους άνδρες που βρίσκονται γύρω, για το πώς μπορούν να μας βοηθήσουν. Αρκετοί άνδρες μάς παρακολουθούν από την ώρα της άφιξης μας σιωπηλοί. Μέχρι που ακούγεται μια ανδρική φωνή: «Οκ κορίτσια, αλλά ο γιατρός πού είναι;».

Στερεότυπα. Συνειδητά και ασυνείδητα. Τα δεύτερα πιο επικίνδυνα, κατά τη γνώμη μου.

«Η οροφή αυτή χαρακτηρίζεται ως γυάλινη, επειδή δεν είναι συνήθως ένα ορατό φράγμα, και μια γυναίκα μπορεί να μην γνωρίζει την ύπαρξή της μέχρι να “χτυπήσει” το φράγμα. Με άλλα λόγια, δεν αποτελεί ρητή πρακτική διακρίσεων κατά των γυναικών, αν και μπορεί να υπάρχουν συγκεκριμένες πολιτικές, πρακτικές και συμπεριφορές που δημιουργούν αυτό το εμπόδιο χωρίς πρόθεση να κάνουν διακρίσεις». (Χαρίκλεια Μάμαλη, Πτυχιακή εργασία).

Στη δουλειά, ο χαρακτήρας, οι γνώσεις και οι ικανότητες αποδεικνύονται στο εργασιακό περιβάλλον αργά ή γρήγορα, κι έτσι κερδίζονται ο σεβασμός και τα όρια. Αλλά ανέλιξη σε θέσεις διοικητικές με αυξημένες ευθύνες;

Ο πολύπλευρος κοινωνικός ρόλος της γυναίκας συχνά της «επιβάλλει» να κάνει πίσω επαγγελματικά, ακόμη και χωρίς ορατές, απτές εξωτερικές πιέσεις. Κατά την εκτίμησή μου, κυρίως με εσωτερικές πιέσεις που ασκούνται από τον τρόπο με τον οποίο έχει ανατραφεί στην οικογένεια και στα σχολεία -αφού πρέπει να είναι ταυτόχρονα καλή μαμά, καλή νοικοκυρά, καλή και θελκτική σύντροφος και, τέλος, καλή επαγγελματίας, με αυτήν τη σειρά…

Αδύνατον όλα στον ίδιο βαθμό! Πρέπει να επιλέξεις και η ιεράρχηση έχει μπει στο μυαλό των περισσότερων από εμάς από τη μέρα που γεννηθήκαμε. Οι ρόλοι, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, είναι ακόμη μοιρασμένοι από την αρχή.

Πρέπει να συνυπολογίσουμε, βέβαια, ότι μεγάλο ποσοστό ανθρώπων, ανεξαρτήτως φύλου, δεν θέλουν να αναλάβουν ευθύνες και επιλέγουν συνειδητά μια ήσυχη επαγγελματική ρουτίνα, γεγονός απολύτως κατανοητό.

Διαβάζω στην Καθημερινή (Ηλιάνα Μάγρα, Η Γυάλινη Οροφή): «Πολλές γυναίκες που έχουν όλα τα απαραίτητα προσόντα για να ανελιχθούν, πολλές φορές δεν βάζουν μπροστά τον εαυτό τους. Μια γυναίκα δεν θα κάνει αίτηση για μια δουλειά αν δεν νιώθει πως πληροί το 100% των προδιαγραφών, ενώ ένας άνδρας θα πρέπει να νιώθει πως πληροί γύρω στο 60% για να κάνει αίτηση, σύμφωνα με την εταιρεία. Για να είναι ορατή μια γυναίκα σε μια εταιρεία, πρέπει να είναι διατεθειμένη να προτείνει τον εαυτό της για projects και καθήκοντα πέραν των βασικών αρμοδιοτήτων της», λέει στην «Κ» η κ. Αναστασίου της Dow. «Πολλές γυναίκες νιώθουν πως πρέπει να είναι 100% έτοιμες πριν σηκώσουν το χέρι τους», σημειώνει η κ. Αναστασίου, «αυτό δεν ισχύει τόσο για τους άνδρες – αυτή η διστακτικότητα οδηγεί σε χαμένες ευκαιρίες και αορατότητα».

Αναγνωρίζω τον εαυτό μου, σε κάποιες στιγμές της επαγγελματικής μου σταδιοδρομίας.

Και, συνέχεια στο ίδιο άρθρο: «σιωπηρές προκαταλήψεις και περιπτώσεις μικροεπιθετικότητας –«οι ιδέες τους να αποδίδονται σε άλλους, να μην τις αφήνουν να ολοκληρώσουν σε διασκέψεις, να λαμβάνουν ασαφές ή μη εποικοδομητικό feedback, να κρίνεται αρνητικά το να δείχνουν την ίδια αυτοπεποίθηση που στους άντρες εκτιμάται».

Είμαι σίγουρη ότι χτύπησαν αρκετά καμπανάκια από τέτοιες μνήμες…

Προκαταλήψεις και φράγματα σεξιστικά, λοιπόν, αλλά συχνά σε συνδυασμό  και με αυτά που δημιουργούνται από ισχυρά  κατεστημένα που υπάρχουν, πιστεύω, σε όλους τους επαγγελματικούς χώρους και αφορούν κυρίως στο κοινωνικό και οικονομικό status κάθε ατόμου. Γιατί, βέβαια, εάν αυτό είναι υψηλό, τότε οι περιορισμοί και οι προκαταλήψεις ως προς το φύλο μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα ή… μάλλον κρύβονται καλύτερα. Επιπλέον, τέτοια status είναι γεγονός ότι λύνουν ή καλύτερα δεν αφήνουν χώρο για τη δημιουργία προβλημάτων και εμποδίων στο μυαλό αλλά και στην καθημερινότητα αυτών των γυναικών, ακόμη και εάν έχουν οικογένεια και παιδιά, ή παρόμοιες κοινωνικές ευθύνες. Και αφού το πρακτικό κομμάτι για τη διαχείριση της καθημερινότητας μπορεί να διεκπεραιωθεί με άνεση, εξασφαλίζονται ο χρόνος και η δυνατότητα για υψηλότερη κατάρτιση και στο κομμάτι της επαγγελματικής εμπειρίας, γεγονός που αυξάνει περαιτέρω τις πιθανότητες για ανέλιξη σε θέσεις ευθύνης.

Είμαι  σίγουρη ότι και εδώ  χτύπησαν πολλά καμπανάκια…

Και, βέβαια,  το χειρότερο. Ο σκληρός ανταγωνισμός στο επαγγελματικό πεδίο στρέφει συχνά ακόμη και γυναίκες εναντίον γυναικών (πολύ δύσκολη πίστα), ώστε η ανέλιξη ενός ατόμου του φύλου μας σε υπεύθυνη θέση να σχολιάζεται και να αποδίδεται σε  προσωπικές σχέσεις με «ισχυρούς άνδρες», με ή χωρίς σεξουαλικά   υπονοούμενα, ή σε άλλα υποχθόνια σενάρια. Η αξιοκρατία σε όλους τους τομείς, η διαρκής αυτοβελτίωση, ο εκσυγχρονισμός στην εκπαίδευση, η καλλιέργεια πέρα από τα στενά όρια της εξειδίκευσης και η παιδεία είναι ζητούμενα στην εποχή που ζούμε και θα πρέπει να είναι προαπαιτούμενα στο χτίσιμο σταθερής σκάλας για την άνοδο όλων των άξιων  ανθρώπων, ανεξαρτήτως φύλου, προς τις επαγγελματικές οροφές. Επιπλέον, σε ό,τι αφορά στις γυναίκες σε πρακτικό επίπεδο, η στήριξη της μητρότητας, το μοίρασμα και η στήριξη μεταξύ των συντρόφων εξασφαλίζουν εκτός των άλλων χρόνο για συνεχή εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της άσκησης του επαγγέλματος και την απαραίτητη σύνδεση με τις εξελίξεις που οδηγούν στην αύξηση της αυτοπεποίθησης των γυναικών για την ανάληψη θέσεων αυξημένης ευθύνης. Προϋπόθεση για όλα τα προηγούμενα είναι εμείς οι ίδιες να μεγαλώνουμε τα παιδιά μας μακριά από τις αντιλήψεις που κράτησαν  μεγάλο ποσοστό γυναικών μακριά απο τέτοιες θέσεις.

Η πρώτη και σκληρότερη γυάλινη οροφή που χρειάζεται να σπάσουμε είναι αυτή που έχουμε  χτίσει μόνοι μας…