Είναι η Barbie φεμινίστρια;

H Barbie αποτελεί το σύμβολο της σωματοποίησης όλων όσων εκπροσωπεί η ροζ κουλτούρα.

Μιλώντας σήμερα για τη ροζ κουλτούρα θεωρείται συχνά ότι αναφερόμαστε απλώς στα ρούχα, τα καλλυντικά, ή τα αξεσουάρ που προωθούνται από τις Βιομηχανίες της Διαφήμισης και της Μόδας, καθώς και για τα πρότυπα ομορφιάς -μοντέλα, ηθοποιούς, σελέμπριτις- που επικρατούν την κάθε αγοραστική περίοδο.

Η ροζ κουλτούρα, όμως, συναποτελείται από μία σειρά πολιτισμικών προϊόντων – περιοδικά ποικίλης ύλης, ρομαντικές κομεντί, τηλεοπτικά σήριαλ και πρωινές εκπομπές, βιβλία αισθηματικής λογοτεχνίας και βιβλία αυτό-βοήθειας-, που λειτουργούν υποστηρικτικά για τη διάδοση μιας σειράς πρακτικών ομορφιάς που υποτίθεται ότι αφορούν όλες τις γυναίκες άσχετα από την ηλικία, το επάγγελμα, την φυλή ή την οικογενειακή τους κατάσταση.

Η ροζ κουλτούρα υπερβαίνει τις κοινωνικές κατηγοριοποιήσεις και τις επαγγελματικές κάστες καθώς τα προϊόντα της απευθύνονται σε γυναικείο κοινό κάθε κοινωνικής τάξης που σε μικρό ή μεγάλο βαθμό διαθέτει αγοραστική δύναμη.

Προκειμένου να επιτευχθεί η προώθηση των γυναικείων προϊόντων απαιτούνται πρότυπα που να μπορούν να διαδώσουν το πνεύμα της ροζ κουλτούρας, δηλαδή την εντύπωση ότι η διατήρηση της ομορφιάς και της νεότητας είναι κάτι που ενδιαφέρει όλες τις γυναίκες από την πρώιμη εφηβεία τους μέχρι την Τρίτη ηλικία, καθόσον -υποτίθεται ότι- αποτελεί φυσικό και αναπόσπαστο στοιχείο της θηλυκότητάς τους.

Όσο πιο νωρίς μάλιστα ξεκινά η πλύση εγκεφάλου με κούκλες και παιχνίδια που αναπαράγουν τα επιβεβλημένα πρότυπα ομορφιάς, τόσο πιο βέβαιη είναι η συστηματική κατανάλωση ροζ προϊόντων στο μέλλον.

Για μισό και πλέον αιώνα, η Barbie έχει αποδειχθεί το τέλειο όχημα για την διάδοση όχι μόνο των προϊόντων ομορφιάς αλλά και μιας συγκεκριμένης στάσης ζωής. Αυτό που έρχεται στο νου μας όταν σκεφτόμαστε την διάσημη κούκλα δεν είναι μόνο η «τελειότητα» των χαρακτηριστικών, των αναλογιών, ή των ρούχων, αλλά και της συμπεριφοράς, αφού πρόκειται για μια ‘αληθινή κυρία’, κομψή, ευγενική, λαμπερή, πιστή στον γοητευτικό της αρραβωνιαστικό, τον Ken.

Ο χαρακτηρισμός ‘barbie doll’ που προκαλεί θυμηδία σε πολλές γυναίκες σήμερα, ήταν κάποτε φόρος τιμής καθώς σηματοδοτούσε τη γυναίκα που τα είχε όλα υπό έλεγχο: την εμφάνιση, την σχέση, το σπίτι της, και αργότερα την καριέρα της.

Τι σχέση όμως έχουν όλα αυτά με τα κορίτσια και τις έφηβες την εποχή του Body Positivity Movement;

Πολλά έχουν αλλάξει μέσα στα 60 χρόνια που κυκλοφορεί η Barbie στην αγορά. Την τελευταία δεκαετία, μάλιστα, η Mattel προσπάθησε να εκσυγχρονίσει το προϊόν της ξεφεύγοντας από το πρότυπο της λευκής, ξανθιάς καλλονής, σχεδιάζοντας κούκλες διαφορετικού χρώματος, φυλής, ακόμα και σωματότυπου, ώστε να μπορούν να ταυτιστούν μαζί τους τα εκατομμύρια κορίτσια που έχουν μία ή περισσότερες Barbie στην κατοχή τους. Η ποικιλία είναι πλέον τόσο μεγάλη όσο και η διαφορετικότητα του αγοραστικού κοινού. Στη σειρά fashionistas, μάλιστα, που κυκλοφόρησε το 2019, έκανε την εμφάνισή της μία Barbie με προσθετικό πόδι και μία άλλη με αμαξίδιο.

Η ταινία Barbie που, εδώ και λίγες ημέρες, προβάλλεται στη χώρα μας, ήταν η επόμενη έξυπνη κίνηση προώθησης ενός ήδη αγαπημένου προϊόντος προκειμένου να κρατηθεί ψηλά σε δημοφιλία.

Όπως ήταν αναμενόμενο, η ταινία διχάζει κοινό και ειδικούς αφού από τη μία έχουμε διθυραμβικές κριτικές και ενθουσιώδη σχόλια και από την άλλη επικρίσεις που αγγίζουν τα όρια της θεωρίας συνωμοσίας όσον αφορά τους στόχους της Mattel και των σεναριογράφων Γκρέτα Γκέργουιγκ και Νόα Μπάουμπακ.

Οι οπαδοί της ταινίας υποστηρίζουν ότι έχει σημαντικά κοινωνικά μηνύματα, ανατροπή έμφυλων στερεοτύπων, ευφυές σενάριο, καυστικό χιούμορ και εξαιρετικές ερμηνείες. Οι επικριτές θεωρούν την ταινία ανιαρή, την πλοκή γεμάτη τρύπες, τα μηνύματα του σεναρίου παιδαριώδη, ενώ αναφέρονται σε οικειοποίηση του φεμινιστικού κινήματος από τους σεναριογράφους και την εταιρία, με αποκλειστικό σκοπό την αύξηση της κατανάλωσης, όπως προτάσσουν τα καπιταλιστικά ιδεώδη.

Πιστεύω ότι οι δημιουργοί της ταινίας είχαν να κερδίσουν δύο δύσκολα στοιχήματα: αφενός να κατακτήσουν ένα ευρύτατο ηλικιακά κοινό, που ξεκινά από παιδιά του σχολείου και εκτείνεται ως την Τρίτη ηλικία, χωρίς κανείς να εγκαταλείψει την αίθουσα· αφετέρου να ‘τσαλακώσουν’ την εικόνα της Barbie, απευθυνόμενοι έμμεσα σε όσους απεχθάνονται όσα συμβολίζει παραδοσιακά η κούκλα, διαφυλάττοντας όμως την ίδια στιγμή το γόητρό της.

Κατά τη γνώμη μου, η ταινία είναι υπέρμετρα διδακτική και αρκετά επαναληπτική. Το σενάριο έχει ευφυείς ή διασκεδαστικές στιγμές, αλλά και στιγμές που προκαλούν πλήξη και αμηχανία. Οι ερμηνείες είναι όντως απολαυστικές και ο Ράιαν Γκόσλινγκ εμβληματικός στο ρόλο του Ken.

Χρησιμοποιώντας προς όφελός τους τα εργαλεία της πολιτικής ορθότητας, οι σεναριογράφοι προσελκύουν το ενδιαφέρον του σημερινού κοινού με ένα έξυπνο τέχνασμα. Δημιουργούν αντίθεση ανάμεσα στον φανταστικό κόσμο της Barbieland, που κυριαρχούν οι κούκλες Barbie -- όπου κάθε κούκλα είναι ελεύθερη να ακολουθήσει το επάγγελμα που την ενδιαφέρει χωρίς ‘γυάλινο ταβάνι’-- και τον αληθινό κόσμο των περιορισμένων ευκαιριών και του αποκλεισμού ή των διακρίσεων κατά των γυναικών.

Στην Barbieland η δύναμη που έχουν οι κούκλες Ken είναι περιορισμένη, αφού δεν αποτελούν στην ουσία παρά ένα ακόμη αξεσουάρ της Barbie, ενώ στον αληθινό κόσμο των έμφυλων στερεοτύπων, της ενδοοικογενειακής βίας και των γυναικοκτονιών, η πατριαρχία ακόμα καλά κρατεί.

Η ταινία δεν είναι αριστούργημα, αλλά βλέπεται ευχάριστα και σίγουρα προσφέρει υλικό για σκέψη για μια σειρά θεμάτων όπως: τη δύναμη του καταναλωτισμού, τη δυσκολία όχι μόνο να διαχωρίσουμε τα αντικείμενα που συμβολίζουν τη ροζ κουλτούρα από τα πολιτισμικά της προϊόντα, αλλά και τη δυσκολία του σύγχρονου ανθρώπου να ξεχωρίσει τις πραγματικές του ανάγκες από τις επιθυμίες που του καλλιεργεί η Βιομηχανία της Μόδας και οι παραφυάδες της.

Όσο για τις φήμες που διαδίδονται αφειδώς στα social media, είτε ότι η ταινία προωθεί μια ‘Τραμπική’ ακροδεξιά ατζέντα, είτε ότι, αντιστρόφως, πρόκειται για μια σοσιαλιστική σιωνιστική προπαγάνδα, επειδή η Ρουθ Χάντλερ -- εμπνεύστρια και δημιουργός της διάσημης κούκλας-- ήταν εβραϊκής καταγωγής, δεν συνιστούν παρά μία ακόμα θεωρία συνωμοσίας που απευθύνεται σε όσους ούτε έχουν δει, ούτε σκοπεύουν να παρακολουθήσουν την ταινία.

Δεν γνωρίζω αν ο κύριος στόχος των παραγωγών της ταινίας είναι να αφυπνίσει το κοινό για ζητήματα ισότητας και δικαιωμάτων· πιθανότερο θεωρώ ότι στοχεύει στη δημιουργία περισσότερων πιστών καταναλωτριών που θα αγοράζουν τα προϊόντα της Mattel χωρίς ενοχές.

Σήμερα, το διεθνές αγοραστικό κοινό έχει απαιτήσεις συχνά τόσο υψηλές που προκειμένου να μην το χάσεις, πρέπει να μιλήσεις στη γλώσσα του, οφείλεις να το πείσεις δηλαδή πως αναγνωρίζεις όχι μόνο την αισθητική αλλά και την ευφυία του προκειμένου να επενδύσει τα χρήματά του σε οποιοδήποτε προϊόν – και αυτό ακριβώς φαίνεται ότι προσπάθησαν να επιτύχουν οι σεναριογράφοι της ταινίας.

Ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις: ο σκοπός της Βιομηχανίας της Ομορφιάς, της Διαφήμισης και, αρκετά συχνά, του Θεάματος, είναι πρωτίστως η δημιουργία πιστών καταναλωτών, και όχι νιτσεϊκών διανοούμενων.