Μου λείπουν τα μετρητά μου

Ήταν ένα περιστατικό πριν από τρία χρόνια που με έκανε να νιώσω αρκετά άβολα. Είχα βγει για φαγητό με έναν καλό φίλο και ήθελα να κεράσω. Όταν ήρθε ο σερβιτόρος με τον λογαριασμό, άρχισα να ψαχουλεύω στον σάκο μου για να βρω το πορτοφόλι μου – ένα πλαστικό λεοπάρ, λίγο φθαρμένο. Άνοιξα το φερμουάρ του, πράγμα που πήρε λίγη ώρα, γιατί είχε κολλήσει, παραμέρισα κάρτες, ταυτότητα και κέρματα που κουδούνιζαν κι έβγαλα δύο χαρτονομίσματα. Δεν πήρε και πάρα πολλή ώρα όλο αυτό. Στο μεταξύ ο καλός μου φίλος είχε ήδη πληρώσει. Γρήγορα. Ανέπαφα. Με το ρολόι του.

Εγώ εκείνη τη στιγμή ένιωσα… παρωχημένη. Αρχαία. Δεινόσαυρος. Το λεοπάρ πορτοφολάκι μου, με το χαλασμένο φερμουάρ και τα κέρματα που κουδούνιζαν μου φάνηκε μίζερο. Η όλη εικόνα οπισθοδρομική και ξεπερασμένη. Κι εγώ η ίδια ύποπτη, μέλος κάποιας περιθωριακής ομάδας ανθρώπων που ακόμη χρησιμοποιούν μετρητά. Με επιείκεια, τέτοιου είδους ανθρώπους τους λες εκκεντρικούς. Χωρίς επιείκεια, γραφικούς.

Ο φίλος μου, αντίθετα, είναι σύγχρονος άνθρωπος. Το πορτοφόλι του βρίσκεται καιρό τώρα ξεχασμένο στο κομοδίνο και μαζεύει σκόνη. Έχει τις τραπεζικές του κάρτες περασμένες στο ρολόι του και καθόλου δεν θα τον χάλαγε αν τα μετρητά καταργούνταν αύριο κιόλας. Τελευταία φορά που αποπειράθηκε να πληρώσει με χαρτονόμισμα ήταν πέρυσι που πήγε για κούρεμα και ο κουρέας επέμενε. Πήγε λοιπόν στο ATM για ανάληψη και, φυσικά, δεν θυμόταν το πιν του. Όχι, πιν, ΑΤΜ και ρέστα που κουδουνίζουν τα έχει αφήσει πίσω του. Κάνει ένα swipe με το ρολόι και ξεμπερδεύει.

Μου λείπουν τα μετρητά μου

Θέμα οικονομίας
Εγώ, πάλι, τρία χρόνια αργότερα, συνεχίζω να έχω το ίδιο λεοπάρ πορτοφολάκι. Το οποίο εξακολουθεί να έχει μέσα, πέρα από τις κάρτες, και μερικά μετρητά. Για κάποιον λόγο δεν θέλω να τα αποχωριστώ. Και παρατηρώ ότι δεν είμαι η μόνη. Τα μετρητά έχουν τα πλεονεκτήματά τους και ένα από αυτά –το λέει και η λέξη– είναι ότι μπορείς να τα μετρήσεις. Κι αυτό είναι σημαντικό. Σε βοηθάει να κρατάς λογαριασμό.

© Unsplash

Η πανδημία υποσχέθηκε ότι θα φέρει μια νέα κοινωνία, χωρίς μετρητά. Και εν μέρει το έκανε. Μάθαμε όλοι να παραγγέλνουμε τα πάντα ονλάιν και να πληρώνουμε ηλεκτρονικά. Και μετά διαπιστώσαμε ότι ξοδεύουμε περισσότερα. Γιατί, όταν πληρώνεις με κάρτα, η όλη διαδικασία είναι λίγο αφηρημένη, λίγο εικονική – τα ίδια τα χρήματα μοιάζουν λίγο αφηρημένα και εικονικά. Λίγο λιγότερο αληθινά. Και είναι πολύ ευκολότερο να εξανεμιστούν. Αντίθετα, όταν τα βλέπεις μπροστά σου, όταν πρέπει να τα βγάλεις από το πορτοφόλι, κατανοείς καλύτερα το ερώτημα «μα πού πηγαίνουν». 

Κι αυτό δεν το λέω εγώ, που είμαι γεννημένη τον προηγούμενο αιώνα και έχω το ελεύθερο να είμαι λίγο αντιδραστική στην αλλαγή, αλλά και τα πιτσιρίκια – η Gen Z έχει κάνει μόδα τα μετρητά στα σόσιαλ. Στο TikTok τα #cashstuffing, #cashenvelopes και #cashenvelopesystem έχουν συγκεντρώσει μαζί πάνω από τρία εκατομμύρια προβολές. Είναι ένα κόλπο για να κοντρολάρεις τα έξοδα και είναι τρομερά απλό. Παίρνεις τον μισθό σου και τον μοιράζεις σε φακελάκια με ετικέτες – βενζίνη, φαγητό, σούπερ μάρκετ, take away, ρούχα, ή ό,τι άλλα έξοδα έχεις.

Στη διάρκεια του μήνα βλέπεις τους φακέλους να αδειάζουν καθώς τραβάς χρήματα για να καλύψεις τις ανάγκες σου. Όταν βλέπεις ότι ο φάκελος take away χάνει σε όγκο, χαλαρώνεις λίγο τις παραγγελίες στη Wolt και κάνεις μια μακαρονάδα. Έτσι κι αδειάσει τελείως ένας φάκελος, τέλος. Δεν συμπληρώνεις από το φακελάκι που γράφει «έκτακτες ανάγκες». Κι αν ο φάκελος που άδειασε γράφει «μποτέ» και έχει βγει η ρίζα στο μαλλί δυο δάχτυλα; Την πάτησες. Θα τα βάψεις με το που μπει ο επόμενος μήνας, ας έκανες καλύτερο κουμάντο. Αυτό άλλωστε δεν είναι το ζητούμενο; 

Το σύστημα με τους φακέλους μοιάζει στο απυρόβλητο. Και δεν είναι καινούργιο. Το έκανε ο πατέρας μου από τότε που τον θυμάμαι. Βέβαια, τότε κάπως το περιφρονούσα, το θεωρούσα υποχόνδριο. «Θα τα δώσεις που θα τα δώσεις, τι τα θες τα φακελάκια», σκεφτόμουν, με την έπαρση της 18χρονης που τα ξέρει όλα και που έχει ένα φακελάκι με το όνομα «Έλενα» να την περιμένει κάθε μήνα.

Οι σημερινοί δεκαοχτάρηδες μάλλον σκέφτονται πιο ώριμα. Πάντως το cash stuffing έχει γίνει τόσο μεγάλη τάση, που έχουν βγει ειδικά πορτοφόλια γι’ αυτή τη δουλειά – με πάρα πολλές θήκες για τους φακέλους. Τα έχει το Temu. Τα έχει το Shein. Τα βρίσκεις χειροποίητα και στο Etsy. Εγώ το βρήκα και σε λεοπάρ σαν το δικό μου. Λες; Μπα.

Βασικά ένστικτα
Βέβαια, τα μετρητά έχουν και τους κινδύνους τους. Να έχεις όλα σου τα λεφτά στο σπίτι; Να κυκλοφορείς με παραφουσκωμένο πορτοφόλι; Σαν να πας φιρί φιρί να σε κλέψουν. Άσε που μπορεί να τα δεις (πορτοφόλι, φακελάκια και περιεχόμενο) να τα μασουλάει ο σκύλος σου. Ή να τα κάνει δαντέλα ο γατούλης σου.

© Unsplash

Γενικά, τα μετρητά είναι μπελάς. Να τα κουβαλάς, να τρέχεις σε ΑΤΜ, να καταλήγεις με τσέπες γεμάτες κέρματα, που κάνεις αγώνα να τα ξεφορτωθείς, και, μόλις τα καταφέρεις, να παίρνεις ταξί και να σου γκρινιάζει ο οδηγός που δεν έχεις ψιλά. Και άντε πάλι να χαλάς και να ξαναγεμίζεις με ψιλά που τελικά αδειάζεις σε κάποιο βαζάκι στο σπίτι, μέχρι να τα καταπιεί η λήθη.

Και έχουν βγάλει κακό όνομα. Θυμίζουν τύπους σκοτεινούς που κάνουν παράνομες δοσοληψίες και δεν πληρώνουν φόρους. Και κάτι άλλους παλιούς, που έφτυναν τον αντίχειρα για να αρχίσουν να τα μετρούν, τα έχωναν επιδεικτικά στο τσεπάκι του γιατρού και άναβαν το πούρο με πεντοχίλιαρα. Και κάτι ακόμη. Χωρίς κάρτες χάνεις τα δωράκια, τις επιβραβεύσεις, τις ειδικές προσφορές και όλα αυτά τα όμορφα που οι τράπεζες μας προσφέρουν κι εμείς χρειαζόμαστε για να μη σκεφτόμαστε τα πραγματικά μας προβλήματα. 

Παρ’ όλα αυτά, τα μετρητά μάς δίνουν μια αίσθηση ασφάλειας. Κάποιο πρωτόγονο κομμάτι μας νιώθει σιγουριά όταν έχει να κάνει με κάτι απτό και ορατό, κάτι που μπορεί να αντιληφθεί με τις αισθήσεις και όχι με τη σκέψη. Ίσως να κάνει καλά. Τον Απρίλιο έγινε ένα εκτεταμένο μπλακ άουτ στην Ισπανία, την Πορτογαλία και σε ένα κομμάτι της Γαλλίας. Κράτησε 10 ώρες. Οι ηλεκτρονικές συναλλαγές παρέλυσαν. Όσοι είχαν μετρητά ήταν προνομιούχοι, μπορούσαν ν’ αγοράσουν κάτι να φάνε.

Μετά απ’ αυτό, πολλοί Ευρωπαίοι άρχισαν να κρατούν κομπόδεμα στο σπίτι για ώρα ανάγκης. Οι ίδιες οι κυβερνήσεις τούς συμβούλεψαν να το κάνουν. Σε καιρούς κρίσης ή αβεβαιότητας ξυπνάει κάποιο παλιό ένστικτο που σου ζητάει να έχεις κάτι στην άκρη – όχι στην τράπεζα, κάτω από το στρώμα. Μπορεί να βρισκόμαστε σε τέτοιους καιρούς. 

Μια κοινωνία χωρίς μετρητα είναι μάλλον μονόδρομος. Μπορεί να είναι αναπόφευκτο. Μπορεί να είναι και θρίαμβος της ανθρώπινης εξέλιξης. Αλλά κάπως μας αποξενώνει. Δεν χωράει τους αστέγους, τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όλους εκείνους που δεν έχουν πρόσβαση σε τραπεζικό λογαριασμό, πόσο μάλλον σε ηλεκτρονικές πληρωμές. Τους υπόλοιπους μας κάνει πιο αδιάφορους. Όταν κάποιος ζητιανεύει στον δρόμο, τον αγνοείς πιο εύκολα αν κυριολεκτικά δεν έχεις καθόλου ψιλά παρά μόνο κάρτες – εσύ δεν φταις σε κάτι άλλωστε. 

Τώρα που γράφω είμαι σε φάση μετακόμισης και ξεσκαρτάρω τι θα πάρω μαζί μου και τι θ’ αφήσω πίσω. Κοιτάζω λοιπόν προχθές ένα παλιό, ξεφτισμένο δερματινέ τσαντάκι. Πριν το αποχωριστώ για πάντα, τσεκάρω μηχανικά τις θήκες  του και βρίσκω 200 ευρώ. Ένας θεός ξέρει από πότε είναι εκεί. Δωράκι-επιβράβευση της αιώνιας αφηρημάδας μου. Επιβραβεύει το ηλεκτρονικό χρήμα την εκ γενετής αφηρημάδα; Αμφιβάλλω. Θα συνεχίσω λοιπόν να έχω κάποια μετρητά στο πορτοφόλι. Για όσο πάρει. Έχω και τα 200 ευρώ να ξοδέψω.