Όταν η Χάνα Άρεντ μίλησε για την αγάπη, την χαρά και τον φόβο της απώλειας

Η γερμανίδα Χάνα Άρεντ είναι περισσότερο γνωστή – και όχι αδίκως – για την τεράστια προσφορά της στην φιλοσοφική σκέψη, αλλά και στην πολιτική επιστήμη, με έργα που καταπιάνονται από τον ολοκληρωτισμό και τον μαρξισμό έως και τον ναζισμό και τα εργατικά δικαιώματα. Ωστόσο, ένα από τα πιο όμορφα έργα της είναι αυτό που έγραψε πρώτο (το 1929), ενώ μεταφράστηκε τελευταίο (το 1996).

Ο λόγος για το «Love and Saint Augustine» (Αγάπη και Άγιος Αυγουστίνος), το οποίο αποτέλεσε και την διδακτορική της διατριβή για το Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης. Όπως μαρτυρά και ο τίτλος, η διατριβή αυτή αποτελεί ουσιαστικά μία ανάλυση της θεωρίας για την αγάπη του Άγιου Αυγουστίνου, του οποίου η σκέψη λειτούργησε ως καταλύτης για την πορεία της Άρεντ.

Από αυτόν, η γερμανίδα δανείστηκε τη φράση «amor mundi» (η αγάπη του κόσμου), εμπνεύστηκε ερωτήματα, σχετικά με το γιατί οι άνθρωποι κανονικοποιούμε το κακό, ενώ η σκέψη του γέννησε για αυτήν θέσεις, όπως το ότι να καθιστάς έναν άνθρωπο «άσχετο» είναι πράξη και πηγή τυραννίας. Από τον Άγιο Αυγουστίνο, όμως, και τις «Εξομολογήσεις» του, το σημαντικότερο που έμαθε είναι η αξία και της προσωπικής αγάπης, η οποία καθορίζει τις εσωτερικές ζωές μας και κατ’ επέκταση τις πολιτισμικές και τις κοινωνικές δομές.

Κάπως έτσι, ο Άγιος Αυγουστίνος έγινε για την Χάνα Άρεντ συνώνυμο της αγάπης και το μέρος, στο οποίο απευθυνόταν κάθε φορά που έψαχνε ένα είδος γιατρειάς από τον υπόλοιπο κόσμο. Επηρέασε τη ζωή και την φιλοσοφία της και γέννησε κάποιες από τις πιο ενδιαφέρουσες απόψεις της για την αγάπη και ό,τι σχετίζεται με αυτήν.

Αυτά, λοιπόν, είναι τα πιο χαρακτηριστικά λόγια της Χάνα Άρεντ για την αγάπη, την λαχτάρα, την χαρά, αλλά και τον φόβο της απώλειας, βγαλμένα από τις σελίδες του «Love and Saint Augustine»:

• Ο ερωτευμένος δεν είναι ποτέ απομονωμένος από αυτό που αγαπάει: ανήκει σε αυτό…
   
• ​Από τη στιγμή, που ο άνθρωπος δεν είναι αυτάρκες ον και πάντα αναζητά κάτι έξω από τον εαυτό του, το ερώτημα του ποιος είναι μπορεί να λυθεί μόνο, μέσω του αντικειμένου του πόθου του.
   
• Μία αγάπη, που αναζητά οτιδήποτε το ασφαλές και το αναλώσιμο στον πλανήτη, βρίσκεται συνεχώς σε μία ματαίωση, αφού όλα αυτά είναι καταδικασμένα να πεθάνουν.
   
• Μόλις αποκτήσουμε το αντικείμενο του πόθου μας, τότε η επιθυμίας μας για αυτό τελειώνει, εκτός κι αν νιώσουμε ότι απειλούμαστε με την απώλεια του. Σε αυτή την περίπτωση, η επιθυμία έχει μετατραπεί σε φόβο της απώλειας.
   
• Η επιθυμία είναι ένας συνδυασμός «στόχου» (δράσης) και «απάντησης» (αντίδρασης).
   
• Επειδή ξέρουμε την χαρά, θέλουμε να είμαστε χαρούμενοι και από τα στιγμή που τίποτα δεν είναι πιο βέβαια από την επιθυμία μας να είμαστε χαρούμενοι, η αντίληψη μας για την χαρά μας οδηγεί στον προσδιορισμό των αντίστοιχων καλών, που στη συνέχεια γίνονται αντικείμενα του πόθου μας.
   
• Λαχτάρα ή αγάπη είναι οι πιθανότητες ενός ανθρώπου να κατακτήσει το καλό, που θα τον κάνει χαρούμενο, να κατακτήσει δηλαδή αυτό που του ανήκει, όσο τίποτα άλλο.
   
• Όσο επιθυμούμε προσωρινά πράγματα, θα βρισκόμαστε συνεχώς κάτω από μία απειλή και ο φόβος μας για απώλεια θα αλληλεπιδρά συνεχώς με την επιθυμία μας για κτήση. Τα προσωρινά καλά γεννιούνται και καταστρέφονται ανεξάρτητα από τον άνθρωπο, που έχει δεθεί μαζί τους με την επιθυμία.
   
• Όντας συνεχώς δεσμευμένοι από την λαχτάρα και τον φόβο για ένα μέλλον γεμάτο αβεβαιότητες, ξεγυμνώνουμε κάθε παροντική στιγμή από την ηρεμία της και την ουσιαστική της σημασία, τις οποίες γίνεται αδύνατο να βιώσουμε. Έτσι, το μέλλον καταστρέφει το παρόν.
   
• Το παρόν δεν καθορίζεται από το μέλλον αυτό καθεαυτό… αλλά από συγκεκριμένα γεγονότα, τα οποία ελπίζουμε ή φοβόμαστε για το μέλλον, και τα οποία αντίστοιχα είτε λαχταράμε και επιδιώκουμε, είτε αποφεύγουμε.
   
• Η χαρά βρίσκεται στην κατοχή, στο να έχουμε και να κρατάμε το αγαθό-καλό μας και, ακόμα περισσότερο, στην βεβαιότητα ότι δεν θα το χάσουμε. Η λύπη βρίσκεται στην απώλεια αυτού του αγαθού-καλού και στην μη επιστροφή του.
   
• Το πρόβλημα με την ανθρώπινη ευτυχία είναι ότι περιβάλλεται συνεχώς από τον φόβο. Το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη κεκτημένου, αλλά η ασφάλεια ενός κεκτημένου.
   
• Φοβούμενοι τον θάνατο, οι ζωντανοί φοβούνται την ίδια τη ζωή, μία ζωή καταδικασμένη να πεθάνει…
   
• Η ατρομία είναι αυτό που η αγάπη επιζητά. Η αγάπη ως λαχτάρα προσδιορίζεται από τον στόχο της και αυτός ο στόχος είναι η ελευθερία από τον φόβο.
   
• Η ατρομία μπορεί να υπάρξει μόνο μέσα στην απόλυτη ηρεμία, η οποία δεν μπορεί να διαταραχτεί από γεγονότα του μέλλοντος.
   
• Η ζωή είναι πάντα ή ένα «όχι πια» ή ένα «όχι ακόμα». Η μνήμη, η αποθήκη του χρόνου, είναι το παρόν του «όχι πια», όπως οι προσδοκίες είναι το παρόν του «όχι ακόμα».
   
• Το Τώρα είναι αυτό που μετρά τον χρόνο πίσω και μπρος, επειδή το Τώρα δεν είναι χρόνος, αλλά βρίσκεται εκτός του χρόνου. Στο Τώρα, το παρελθόν και το μέλλον συναντιούνται. Το Τώρα είναι η αιωνιότητα.
   
• Αυτό, που εμποδίζει τον άνθρωπο να ζήσει το άπειρο παρόν, είναι η ίδια η ζωή, που ποτέ δεν στέκεται.
   
• Το καλό, που λαχταρά η αγάπη, βρίσκεται σε όλες τις απλές επιθυμίες.
   
• Η επιθυμία στέκεται ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο και καταστρέφει την απόσταση μεταξύ τους, μεταμορφώνοντας το υποκείμενο σε ερωτευμένο και το αντικείμενο σε αγαπημένο.
   
• Η χαρά μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν ο αγαπημένος μας γίνει ένα μόνιμο σύμφυτο στοιχείο της ύπαρξης μας.