Μήπως πρέπει να εμπιστευόμαστε περισσότερο τους άλλους ανθρώπους;

Ας είμαστε ειλικρινείς. Οι περισσότεροι από εμάς δεν δείχνουμε εύκολα εμπιστοσύνη στους υπόλοιπους ανθρώπους είτε γιατί την έχουμε πατήσει στο παρελθόν, είτε γιατί είμαστε από τη φύση μας καχύποπτοι άνθρωποι. Ο λόγος συνήθως δεν είναι ότι θέλουμε να το παίξουμε έξυπνοι αν τελικά αποδειχτεί ότι είχαμε δίκιο, αλλά το γεγονός ότι φοβόμαστε μην εξαπατηθούμε, απογοητευτούμε ή πληγωθούμε, ανάλογα την περίπτωση.

Μία έρευνα του Κρατικού Πανεπιστημίου του Σαν Ντιέγκο και του Πανεπιστημίου της Τζόρτζια, που μελέτησε την εμπιστοσύνη που δείχνουμε στους άλλους ανθρώπους και στους διάφορους οργανισμούς την περίοδο 1972-2012, διαπίστωσε ότι η εμπιστοσύνη μας βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδα από ποτέ. Παράλληλα, η εμπιστοσύνη προς τα ΜΜΕ φαίνεται επίσης να μειώνεται χρονιά με τη χρονιά όλο και περισσότερο, με το 2005 το 50% των ερωτηθέντων έρευνας του Gallup να δηλώνουν πως τα εμπιστεύονται και το 2015 το ποσοστό αυτό να πέφτει στο 32%.

Είναι δικαιολογημένη, όμως, αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης; Πειράματα που πραγματοποιούν κατά καιρούς κοινωνικοί επιστήμονες υποδεικνύουν πως η απάντηση είναι όχι. Η συνηθισμένη μέθοδος που ακολουθούν είναι το «παιχνίδι εμπιστοσύνης», μέσω της οποίας διαπιστώνουν όχι μόνο πόσο εύκολα εμπιστευόμαστε, αλλά και πόσο έμπιστοι είμαστε. Τι ακριβώς κάνουν; Χωρίζουν τα άτομα ανά δυάδες και δίνουν στον έναν από τους δύο ένα χρηματικό ποσό. Αυτός θα πρέπει να αποφασίσει τι ποσοστό του ποσού θα δώσει στο άλλο άτομο. Το ποσό αυτό θα τριπλασιαστεί όταν φτάσει στα χέρια του άλλου ατόμου, το οποίο θα αποφασίσει πόσα χρήματα θα δώσει πίσω στον πρώτο. Πράγμα που σημαίνει ότι ο πρώτος διακινδυνεύει να πάρει πίσω λιγότερα χρήματα απ’ όσα έδωσε.

Σε όλες τις περιπτώσεις, έρευνες με βάση το «παιχνίδι εμπιστοσύνης» φαίνεται ότι είχαν το ίδιο αποτέλεσμα. Ο πρώτος δεν εμπιστευόταν σχεδόν ποτέ αρκετά τον δεύτερο ώστε να του δώσει περισσότερα από τα μισά χρήματά του, ενώ ο δεύτερος σχεδόν πάντα επέστρεφε στον πρώτο μεγαλύτερο ποσό από εκείνο που αρχικά έλαβε. Με άλλα λόγια, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων αποδεικνύονται καχύποπτοι, αλλά και έμπιστοι.

Οι πιθανότητες είναι ότι αν ανήκεις στους καχύποπτους (πράγμα όχι δύσκολο αφού αποτελούν την πλειοψηφία), ακόμα και τα στατιστικά που λένε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι είναι άξιοι της εμπιστοσύνης σου δεν θα σε πείσουν εύκολα να εμπιστευτείς. Γιατί; Διότι μία από τις πρώτες σκέψεις σου μάλλον είναι «Ναι, αλλά αν εγώ πέσω στην περίπτωση του ενός αναξιόπιστου, τον εμπιστευτώ και στο τέλος την πατήσω;».

Τα συγκεκριμένα στατιστικά, όμως, δεν είναι ο μόνος λόγος που η εμπιστοσύνη είναι η πιο έξυπνη επιλογή. Σε έρευνα του 2016, ο κοινωνικός επιστήμονας Toshio Yamagishi αναφέρθηκε στην πληροφοριακή ασυμμετρία που υπάρχει ανάμεσα στην εμπιστοσύνη και την έλλειψή της. Σύμφωνα με αυτό, αν εμπιστεύεσαι συχνά μπορεί κάποιες στιγμές να σου βγει σε κακό, αλλά θα σε βοηθήσει σταδιακά να αναγνωρίζεις τους ανθρώπους και τις καταστάσεις όπου θα πρέπει ή όχι να δείχνεις εμπιστοσύνη. Θα μάθεις, δηλαδή, από τα λάθη σου.

Συγκεκριμένα, η έρευνα είχε την κλασική μέθοδο του «παιχνιδιού εμπιστοσύνης» με μία διαφορά. Αυτή ήταν ότι οι δυάδες των ατόμων ερχόντουσαν σε επαφή πριν ξεκινήσει το πείραμα, ώστε να γνωρίσουν λίγο καλύτερα ο ένας τον άλλον. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν ότι τα άτομα που έδειχναν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη μπορούσαν να προβλέψουν καλύτερα και ποιος ήταν πιο έμπιστος, ώστε να του δώσουν μεγαλύτερο χρηματικό ποσό, αλλά και ποιος ήταν περισσότερο αναξιόπιστος και θα ήταν κατά τους να τον εμπιστευτούν.

Ο εξελικτικός και γνωστικός ψυχολόγος Hugo Mercier, όμως, μάς δίνει έναν ακόμα λόγο να αρχίσουμε να εμπιστευόμαστε τους ανθρώπους. Στην πραγματικότητα, ο λόγος αυτός έχει να κάνει με την βασική αιτία πίσω από την καχυποψία μας: οι συνέπειες της έλλειψης ή μη εμπιστοσύνης. Συγκεκριμένα, το πρόβλημα με τις συνέπειες είναι ότι όταν λανθασμένα αποφασίζουμε να εμπιστευτούμε κάποιον, τα αποτελέσματα είναι ξεκάθαρα· χάνουμε χρήματα σε μία κακή επένδυση, τρώμε χρόνο ακολουθώντας έναν διαφορετικό από τον συνηθισμένο δρόμο γιατί μάς τον πρότειναν και πληγωνόμαστε από έναν ερωτικό σύντροφο ή φίλο που μάς έπεισε να του ανοιχτούμε.

Από την άλλη, οι συνέπειες της απόφασης να μην εμπιστευτούμε είναι σχεδόν αόρατες και συνήθως δεν τις μαθαίνουμε ποτέ. Τι είναι αυτό που δεν θα μάθεις; Το τι θα μπορούσε να είχε συμβεί αν έδειχνες εμπιστοσύνη στον άνθρωπο απέναντί σου και όλα τα θετικά επακόλουθα που αυτό θα μπορούσε να έχει στη ζωή σου· η επένδυση θα μπορούσε να αποδειχτεί καλή και να βγάλεις αρκετά χρήματα, ο δρόμος που σου πρότειναν ίσως ήταν όντως πιο σύντομος ή άδειος από αυτόν που συνήθως ακολουθείς και μία πραγματικά καλή ερωτική ή φιλική σχέση θα μπορούσε να έχει προκύψει αν είχες επιλέξει να ανοιχτείς.

Ο Mercier αναφέρει: «Θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη όλα τα κρυμμένα κόστη και τα οφέλη: να σκεφτόμαστε τι θα μπορούσαμε να είχαμε μάθει αν είχαμε δείξει εμπιστοσύνη, ποιους ανθρώπους θα μπορούσαμε να έχουμε στη ζωή μας, τι γνώσεις θα μπορούσαμε να είχαμε αποκτήσει. Το να δίνεις μία ευκαιρία στους ανθρώπους δεν είναι μόνο το ηθικό πράγμα να κάνεις. Είναι επίσης το πιο έξυπνο».