Ναρκισσισμός: Οι τακτικές τους και πώς θα τους αναγνωρίσετε.
Η σωματική κακοποίηση δεν σηκώνει πολλές ερμηνείες. Είναι αυτό που είναι και όλοι καταλαβαίνουμε ότι συνοδεύεται από ψυχική καταδυνάστευση. Αλλά υπάρχει το είδος του ναρκισσιστή συζύγου (άνδρα ή γυναίκας αλλά συνηθέστερα άνδρα) που εκμεταλλεύεται τον/την σύντροφό του με προσβολές, κακόβουλους υπαινιγμούς, ειρωνείες και επαναλαμβανόμενες πράξεις απόρριψης. Το πράγμα μπερδεύεται διότι την επόμενη στιγμή, η ψυχική διάθεση αλλάζει και μπορεί να ξεχειλίζει από κύματα αγάπης και αφοσίωσης. Ο ναρκισσιστής είναι χειριστικός: πιέζει τους άλλους και τους προσβάλλει με τρόπο και ένταση που να μη φτάνουν στο σημείο της θραύσης. Η κακοποίηση δεν είναι βεβαίως μόνο σωματική: είναι σεξουαλική, οικονομική, συναισθηματική, διανοητική και λεκτική. Αυτό που κυρίως δεν μπορεί να ανεχθεί ο ναρκισσιστής είναι κάποιο σχόλιο που εκλαμβάνει ως μη κολακευτικό: π.χ. ξέχασες να αγοράσεις το τάδε αντικείμενο από το σούπερ-μάρκετ· κάτι τόσο απλό μπορεί να πυροδοτήσει άσχημο ξέσπασμα. Πάνω απ’ όλα, χρειάζεται διαρκή επιβεβαίωση και βροχή επαίνων. Όταν ο έπαινος περιέχει κάποια επιφύλαξη, δεν μπορεί να συγκρατηθεί.
Όταν βλέπετε ανθρώπους να παθαίνουν νευρικές κρίσεις για το παραμικρό, πρέπει να υποπτευθείτε ότι πάσχουν από ναρκισσιστική διαταραχή. Η δυσαναλογία μεταξύ του αιτίου και της έκρηξης θυμού φέρνει συνήθως τους άλλους ανθρώπους σε αμηχανία: για να μην εξερεθίσουν τον ήδη έξαλλο σύντροφό τους είναι πρόθυμοι να παραδεχτούν εκείνη τη στιγμή ότι ο γάιδαρος πετάει.
Μια άλλη τακτική των ναρκισσιστών είναι το λεγόμενο gaslighting, το να προσπαθούν δηλαδή να παρέμβουν στη μνήμη ή στην πρόσληψη των γεγονότων του συντρόφου τους ώστε να θέσουν υπό αμφισβήτηση τη διανοητική τους υγεία. Ο όρος προέρχεται από τη νουάρ ταινία «Gaslight» του Τζορτζ Κιούκορ με τον Σαρλ Μπουαγιέ στον ρόλο του χειριστικού συζύγου και την Ίνγκριντ Μπέργκμαν στον ρόλο της γυναίκας που πέφτει θύμα διανοητικής κακοποίησης με αποτέλεσμα να πεισθεί ότι είναι κλεπτομανής. (Στην πραγματικότητα είχε προηγηθεί μια βρετανική ταινία με αυτόν τον τίτλο μόλις τέσσερα χρόνια νωρίτερα)
Το gaslighting είναι μια ύπουλη συμπεριφορά η οποία πείθει το θύμα ότι χάνει το μυαλό της. Αυτή η κακοήθεια κατέληγε σε παλιότερες εποχές στον εγκλεισμό γυναικών σε ιδρύματα αφού ο σύζυγος παρουσίαζε τόσο το παρελθόν όσο και το παρόν με εντελώς διαφορετικό τρόπο από τις ίδιες. Η συστηματική διάψευση έφτανε στην αλλοίωση της πρόσληψης της πραγματικότητας από το θύμα.
Η τρίτη τακτική είναι η πεισματική σιωπή και η απάθεια με σκοπό την τιμωρία. Οι ναρκισσιστές δεν συζητούν· αποφασίζουν ποιο είναι το σωστό και το χρήσιμο για τους ίδιους κι όταν οι άλλοι δεν συμμορφώνονται τούς τιμωρούν. Η σιωπή μαζί με τα «κενά» βλέμματα είναι ένας τρόπος να καθυποτάξουν το θύμα τους. Μπροστά σε τέτοια μεταχείριση πολλοί άνθρωποι ζητούν συγγνώμη για πράγματα που δεν απαιτούν συγγνώμη και αναλαμβάνουν ευθύνες που δεν τους αντιστοιχούν.
Η τέταρτη τακτική, που έχει επίσης σκοπό την υποταγή του θύματος, είναι η προσπάθεια των ναρκισσιστών να αποκόψουν τον/την σύντροφό τους από το περιβάλλον των συγγενών και των φίλων. Κακολογώντας και συκοφαντώντας τους πάντες μπορούν να το πετύχουν ―κι όταν το άλλο άτομο στερείται δικτύου προστασίας γίνεται φυσικά πολύ πιο ευάλωτο. Εξάλλου, στις φιλικές σχέσεις οι ναρκισσιστές έχουν την τάση να κόβουν σε ανθρώπους την καλημέρα για το τίποτα: το «τίποτα» γι’ αυτούς παίρνει τεράστιες διαστάσεις προσβολής της προσωπικότητάς τους.
Πέμπτη τακτική: κατηγορούν τους άλλους για όσα διαπράττουν οι ίδιοι. Λένε ψέματα; Σε κατηγορούν για ψεύτη. Υπεκφεύγουν; Σε κατηγορούν για φυγοδικία.
Έκτη τακτική: παρουσιάζουν τον εαυτό τους ως υπερβολικά χαρισματικό που ίσως δεν έχει αναγνωριστεί διότι οι άλλοι δεν διαθέτουν το σωστό κριτήριο. Είναι «παραγνωρισμένοι», η κοινωνία τούς χρωστάει κάτι που τους ανήκει δικαιωματικά. Μερικοί σύντροφοι ναρκισσιστών, για να τους αποζημιώσουν γι’ αυτή την κοινωνική αδικία, κάνουν πολλές θυσίες και συμβάλλουν στο κλείσιμο του ζευγαριού στον εαυτό του, μακριά από τον υποτιθέμενο κακό κόσμο.
Έβδομη τακτική που συνδέεται με την προηγούμενη: αν ο/η σύντροφος του ναρκισσιστή είναι συμπαθέστερο ή διασημότερο πρόσωπο αναγκάζεται σε ταπεινώσεις ώστε να επιτευχθεί κάποια ισορροπία η οποία να τον καθησυχάζει ―για λίγο τουλάχιστον. Ο ναρκισσιστής καλλιεργεί την ιδέα ότι ο/η σύντροφός του είναι υπερεκτιμημένος/η και ότι οφείλει σε αυτόν, όχι στις αρετές του/της, την αναγνώριση από τους άλλους.
Όγδοη τακτική: εκβιασμοί για το «χειρότερο». Θα σε αφήσω, θα κόψω τις φλέβες μου, θα σε απατήσω. Αν δεν κάνεις το Α θα κάνω κάτι ανεπανόρθωτο. Το εργαλείο του ναρκισσιστή είναι ο εκφοβισμός, η επιβολή διαρκούς ανησυχίας στους άλλους. Η απρόβλεπτη συμπεριφορά, η σκληρότητα και η επιμονή εντείνει την ατμόσφαιρα του φόβου.
Όταν δεν καταφέρνει να καθυποτάξει τον άλλο, ο ναρκισσιστής παίζει το χαρτί του θύματος. Πολλές γυναίκες πέφτουν σ’ αυτή την παγίδα, τον λυπούνται, του τα συγχωρούν όλα και ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται. Τέλος, στο γραφείο του ψυχαναλυτή καταλήγουν τα θύματα των ναρκισσιστών, όχι οι ίδιοι: οι ναρκισσιστές δεν πιστεύουν ότι χρήζουν ψυχιατρικής βοήθειας.