Δύο φίλες συζητούν φορώντας μάσκα για τον κορωνοιο — © RODNAE Productions / Pexels

Σχεσεις

Τι συνέπειες είχε ο κορωνοϊός στη φιλία

Άλλαξε κάτι μετά την πανδημία ή απλά προσδώσαμε τα ίδια άλλοθι τόσο στους άλλους όσο και στον εαυτό μας;

Πώς ο κορωνοϊός βοήθησε να γίνει επαναξιολόγηση των σχέσεων και επαναπροσδιορισμός του τι σημαίνει φιλία.

Η Jane Hu έγραψε πρόσφατα ένα άρθρο στο New Yorker για τη φιλία, για το πώς η πανδημία την επηρέασε, τη σημασία αυτής και πώς την αντιμετωπίζουμε σήμερα. Η προσέγγιση της Hu γίνεται σε παραλληλισμό με το δοκίμιο του Ralph Waldo Emerson «Friendship» το οποίο έγραψε το 1841. Τόσο το άρθρο της όσο και το ίδιο το δοκίμιο με έβαλαν σε σκέψεις για το πώς έχω δει τις δικές μου φιλίες να γεννιόνται, να εξελίσσονται, να δοκιμάζονται, και ενίοτε να αποδομούνται και να φθίνουν.

Εδώ και καιρό διαβάζουμε και ακούμε πως η πανδημία επηρέασε, και θα συνεχίσει να επηρεάζει, τις διάφορες πτυχές της ζωής μας: κοινωνική, επαγγελματική, προσωπική κ.τ.λ. Η Hu ισχυρίζεται ότι ο κορωνοϊός «βοήθησε» στο να γίνει ένα ξεσκαρτάρισμα σχέσεων και στο να φέρει στην επιφάνεια την πραγματική υπόσταση κάποιων φιλιών. Γράφει: «Ενώ η πανδημία βοήθησε να τεθεί οριστικό τέλος σε ορισμένες φιλίες, άλλες έφθιναν σταδιακά με “κλαψουρίσματα”. Όταν περιορίζεσαι στα γραπτά μηνύματα, στις τηλεφωνικές κλήσεις και σε κάποιες Zoom συναντήσεις, σταδιακά ανακαλύπτεις ποιες σχέσεις κρατιούνται από μια διαρκή αγάπη και νοιάξιμο και ποιες θα καταρρεύσουν εν μέσω δομικής κατάρρευσης. Η τελευταία μου έξοδος πριν από την καραντίνα ήταν με δύο γυναίκες με τις οποίες δεν μιλάω πια, και όταν χωρίσαμε, όλα συνέβησαν μέσω γραπτού μηνύματος - χωρίς προφορική ανταλλαγή, χωρίς I.R.L. (in real life) αντιμετώπιση. Η φιλία μας είχε ήδη πάρει την κάτω βόλτα, αλλά η πανδημία επιτάχυνε την κατάρρευσή της, εν μέρει επειδή δεν χρειαζόταν να ανησυχούμε για το αν θα συναντούσαμε ο ένας τον άλλον σύντομα. Μετά από μήνες αμοιβαίας σιωπής, επισημοποίησα τον "χωρισμό" αποκλείοντας και τους δύο φίλους στα social media».

Στον αντίποδα μιλά για μια φιλία η οποία γεννήθηκε και άνθισε κατά τη διάρκεια της πανδημίας με μία απλή γνωστή της την οποία ακολουθούσε στο Twitter. Όταν εκείνη αποφάσισε να εγκαταλείψει την πλατφόρμα, η Hu την προσέγγισε μέσω μηνύματος και της εξέφρασε το γεγονός ότι θα της λείψει. Η γνωστή αυτή, προς μεγάλη έκπληξη της Hu, δεν την «ξεπέταξε» με λίγες ευγενικές προτασούλες, παρά ζήτησε το email της και από εκεί ξεκίνησε μία φιλία η οποία θα εξελισσόταν σε καθημερινή επικοινωνία (με μηνύματα και τηλεφωνικές κλήσεις). Η Hu θεωρεί σε μεγάλο βαθμό ότι η ραγδαία εξέλιξη αυτής της φιλίας και ο βαθμός οικειότητας που επιτεύχθηκε, είναι μοναδικά τόσο στην ψηφιακή εποχή που ζούμε όσο και στην περίοδο αυτή της κοινωνικής αποστασιοποίησης λόγω πανδημίας.

Και κάπου εδώ ερχόμαστε στον Emerson και πώς εκείνος, σχεδόν δύο αιώνες πριν, προσέγγισε και όρισε τη φιλία. Ενώ διάβαζα το δοκίμιό του δεν στάθηκα τόσο στους τρόπους με τους οποίους ορίζει τη φιλία, αλλά τα λάθη που κάνουμε στην αντιμετώπισή της. Σε αυτό φαίνεται όχι μόνο να μην έχουμε αλλάξει, αλλά ούτε καν εξελιχθεί.

Ο μόνος φίλος που αξίζει να έχεις, μας λέει ο Emerson, είναι αυτός που παραμένει κάπως άγνωστος. Από όλο το εύρος της φιλίας, μπαίνει βαθύτερα σε αυτή την ένταση μεταξύ του δελεαστικού ξένου και του υπερβολικά οικείου φίλου, μεταξύ του εξιδανικευμένου αφαιρετικού και του ανθρώπου που έρχεται απ’ το σπίτι μας απροειδοποίητα. Οι φιλίες που διαρκούν κατοικούν στην αντίφαση μεταξύ απουσίας και αμεσότητας - «η συστολή και η διαστολή της καρδιάς», όπως το θέτει ο Emerson, ή «η ύφεση και η ροή της αγάπης» (the ebb and flow of love).

Συνεχίζει λέγοντας ότι υπάρχουν δύο στοιχεία που απαρτίζουν και συνθέτουν μια φιλία, και το καθένα από αυτά είναι εξίσου σημαντικό σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορεί να τους δώσει σειρά προτεραιότητας. Το πρώτο είναι η Αλήθεια. Ένας φίλος, μας λέει, είναι ένας άνθρωπος με τον οποίο μπορεί να είναι ειλικρινής και μπροστά στον οποίο μπορεί να σκεφτεί δυνατά. Κάθε άνθρωπος είναι ειλικρινής, μόνος του, αλλά τη στιγμή που εισέρχεται ένας δεύτερος, ξεκινά η υποκρισία. Ένας φίλος προσφέρει ψυχαγωγία χωρίς να απαιτεί κάτι από εμάς. Ένας φίλος, λοιπόν, είναι ένα είδος παράδοξου στη φύση. Το δεύτερο στοιχείο είναι η τρυφερότητα (tenderness). «Δεν θα πρέπει ποτέ να γίνει κάτι συνηθισμένο και κατασταλαγμένο, αλλά πρέπει να βρίσκεται σε εγρήγορση και να είναι εφευρετικό, να προσθέτει σύνεση και λογική σε ό,τι φαίνεται αγγαρεία».

Στην πρώτη ανάγνωση του δοκιμίου, το όραμα αυτό του Emerson όσον αφορά τη φιλία φαντάζει ουτοπικό και εξιδανικευμένο. Με μια πιο αναλυτική όμως ματιά αναδύονται νοήματα και αλήθειες οι οποίες παραμένουν αληθείς ακόμα και σήμερα, δύο αιώνες μετά, ιδιαιτέρως όταν αναφέρεται στην «εκπόρνευση» του όρου «φιλία» για να περιγράψει σύγχρονες και κοσμικές συμμαχίες.

Επιστρέφουμε όμως στο σήμερα, και πιο συγκεκριμένα στο σήμερα μετά την πανδημία, η οποία μπορεί μεν να μας έφερε αντιμέτωπους με πολλά θεμελιώδη ερωτήματα, τις απαντήσεις των οποίων μπορεί να αναλογιστήκαμε ένα από τα ατελείωτα σκοτεινά βράδια της καραντίνας, αλλά που είναι αμφίβολο εάν κατάφερε πραγματικά να μας κάνει να αλλάξουμε συνήθειες ή νοοτροπία – πώς θα μπορούσε άλλωστε;. Και ναι, μπορεί κατά τη διάρκεια αυτής να χάσαμε φίλους ή και συντρόφους, αλλά το ερώτημα παραμένει εάν τελικά άλλαξε κάτι μετά από αυτό ή απλά προσδώσαμε τα ίδια άλλοθι τόσο στους άλλους όσο και στον εαυτό μας.

Η δυνατότητα φιλίας –οποιασδήποτε φιλίας– δεν είναι τελικά προσωπική αλλά δομική κατά τον Emerson. «Θα έπρεπε να είμαι ίσος σε κάθε σχέση», γράφει. «Δεν έχει σημασία πόσους φίλους έχω και τι περιεχόμενο μπορώ να βρω συνομιλώντας με τον καθένα, αν υπάρχει κάποιος με τον οποίο δεν είμαι ίσος». Το να είσαι αξιοπρεπής με έναν από τους φίλους σου, προτείνει ο Emerson, σημαίνει να είσαι αξιοπρεπής με όλους.

Μια ωραία κουβέντα, συνεχίζει, είναι απαραίτητη για κάθε φιλία. Όμως, δεδομένης της άμβλυνσης των κοινωνικών δεσμεύσεων κατά τη διάρκεια της καραντίνας, συχνά φαινόταν να υπάρχουν όλο και λιγότερα πράγματα να πούμε ο ένας στον άλλον. Η Hu μας λέει ότι εκτός από τη μείωση των κοινών εμπειριών, οι κρίσεις που σχετίζονται με την πανδημία επιδείνωσαν επίσης τις κοινωνικές ανισότητες που ήταν ήδη υπάρχουσες. Δεδομένου του εύρους των επιβαρύνσεων και των συνεπειών, ξεκινήσαμε να αισθανόμαστε ότι υπήρχαν όλο και λιγότερα πράγματα που μπορούσαμε να πούμε ο ένας στον άλλο. Παλιά σχόλια γύρω από τη δουλειά και τα παιδιά τώρα αποκάλυπταν σε μεγάλο βαθμό τα προνόμια κάποιων ή την έλλειψη αυτών – ξεκινώντας από το ποιος είχε χώρο να εργαστεί από το σπίτι, ποιος μπορούσε να εργαστεί στο σπίτι (ή σε ένα δεύτερο σπίτι ή στο σπίτι ενός παππού ή γιαγιάς που θα μπορούσε να βοηθήσει με τη φροντίδα των παιδιών), ποιος είχε ακόμα δουλειά (και τι είδους δουλειά;). Η δυνατότητα της φιλίας –της ισότητας– εξαρτιόταν περισσότερο από ποτέ στην τάξη, τη φυλή και το φύλο. Και έτσι, το πεδίο της φιλικής συνομιλίας μετατοπίστηκε ανάλογα.

Η πανδημία αναπροσανατόλισε την οικονομία της προσοχής μας, ειδικά στο διαδίκτυο, διευκρινίζοντας εκ νέου τα όρια του των ενδιαφερόντων μας (τόσο για ανθρώπους όσο και για πράγματα). Κάποιοι αποχώρησαν από τα social media, ενώ άλλοι έκαναν περισσότερες αναρτήσεις από ποτέ. Το διαδίκτυο έγινε ουσιαστικά μια παιδική χαρά προσβάσιμη σε όλους ταυτόχρονα, και ενώ για πρώτη φορά όλοι είχαμε ένα πράγμα κοινό, τη συνθήκη της καραντίνας,η αντιμετώπιση της κοινής αυτής συνθήκης και η στωικότητα, αξιοπρέπεια, το χιούμορ, ή η επιθετικότητα με την οποία αντιμετωπίστηκε από τον καθένα από εμάς φαίνεται να συγκρούστηκαν.

Οι πραγματικές και μακροχρόνιες συνέπειες της πανδημίας στη φιλία (όπως και οι περισσότερες άλλες) θα φανούν σε βάθος χρόνου. Η Hu παραμένει αισιόδοξη στο ότι κάποιες από τις φιλίες που χάθηκαν ενδεχομένως να επιστρέψουν. Ανεξάρτητα όμως από αυτό, είναι γεγονός ότι η επαναφορά στην κανονικότητα της κοινωνικής μας ζωής όσο και στον φυσικό χώρο εργασίας θα έχει άλλοτε διακριτικές και άλλοτε ευδιάκριτες αλλαγές. Ιδανικά, στην περίοδο αυτή της πανδημίας έγινε σε έναν βαθμό μια επαναξιολόγηση σχέσεων και ένας επαναπροσδιορισμός του τι σημαίνει φίλος.

Με στοιχεία από The New Yorker