Γιατί οι φιλίες μας είναι οι σημαντικότερες σχέσεις μας

Ένα βιβλίο του Eric Barker με τον μακρύ τίτλο ’’Plays Well with Others: The Surprising Science Behind Why Everything You Know About Relationships Is (Mostly) Wrong’’ εξηγεί γιατί οι άνθρωποι που διαθέτουν γερό δίκτυο φίλων ζουν περισσότερο διατηρώντας καλή ποιότητα ζωής. Αυτός ο οδηγός του Αμερικανού συγγραφέα για τη φιλία, την οικειότητα, τη μοναξιά και το ανήκειν σε ομάδες ταρακούνησε πολλούς από όσους πιστεύουν ότι η οικογένεια είναι ο χώρος των πιο σημαντικών μας σχέσεων. Επίσης, υπενθύμισε σε άλλους τόσους το λάθος που κάνουμε παραμελώντας τις φιλίες μας.

Τα τριάντα και κάτι είναι η εποχή όπου οι φιλίες πεθαίνουν. Μαζεύεις όλους τους φίλους σου για τον γάμο σου κι έπειτα δεν τους ξαναβλέπεις ποτέ: η οικογένεια και η φροντίδα των παιδιών μάς απομακρύνουν από τους φίλους μας. Αν και υπάρχουν εξαιρέσεις, επικρατεί το παράδοξο της ελευθερίας: δεν κάνουμε πάντοτε αυτό που είναι καλύτερο για μας· αναβάλλουμε, αμελούμε. Όπως δεν πάμε στο γυμναστήριο ή δεν τρώμε σωστά, έτσι αποφεύγουμε την προσπάθεια να κρατήσουμε τις φιλίες ζωντανές. Γενικά, δεν κάνουμε πάντοτε αυτό που μας καθιστά πιο ευτυχισμένους· κάνουμε το εύκολο, όχι το βέλτιστο. Έτσι, οι φίλοι μπαίνουν στην άκρη.

Η ειρωνεία είναι ότι η ευθραυστότητα της φιλίας αποδεικνύει τη γνησιότητά της. Ο λόγος που οι φίλοι μάς κάνουν πιο ευτυχισμένους από οποιαδήποτε άλλη σχέση είναι ότι η σχέση μαζί τους είναι εθελοντική. Δεν υπάρχει κανένα συμβόλαιο ούτε άμεση, συγκεκριμένη ποινή για τη μη τήρησή του όπως συμβαίνει με τις άλλες σχέσεις. Ο Eric Barker γράφει ότι αυτή είναι η αιτία που κάνει τόσο εύκολο το να παραμελήσουμε μια φιλία: «Χαθήκαμε!» λέμε και προχωρούμε στο βάθος της καθημερινότητας. Μια μελέτη του Πανεπιστημίου Notre Dame της πολιτείας της Ιντιάνα που εξέτασε δύο εκατομμύρια τηλεφωνήματα σε βάθος χρόνου διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που επικοινωνούσαν μεταξύ τους κάθε δύο εβδομάδες διατηρούσαν αρκετά σταθερές φιλικές σχέσεις: σαν να χρειάζεται δηλαδή ένα ειλικρινές τηλεφωνηματάκι δυο φορές τον μήνα για να κρατάμε κοντά μας έναν άνθρωπο που μας αρέσει. Η αλήθεια είναι ότι κάθε επτά χρόνια περίπου, οι μισές στενές φιλίες παύουν να είναι στενές: τα τηλεφωνήματα και οι συναντήσεις αραιώνουν και σταματάνε. Γι’ αυτό δεν ευθύνονται πάντοτε συσσωρευμένες δυσαρέσκειες ή αποκλίσεις στον τρόπο σκέψης και ζωής, —πολλοί άνθρωποι κόβουν τις επαφές τους γιατί δεν εγκρίνουν τον σύντροφο του φίλου τους ή τις πολιτικές του πεποιθήσεις— αλλά και η ίδια η φύση του σύγχρονου ανθρώπου: σήμερα ζούμε λιγότερο σε ομάδες απ’ ό,τι, για παράδειγμα, οι άνθρωποι του 19ου αιώνα.

Ο άνθρωπος του 21ου αιώνα δεν είναι πια απαραιτήτως ενσωματωμένος σε θρησκείες, έθνη, φυλές και κοινότητες, αν και πράγματι παρατηρείται σφοδρή επιστροφή σε ταυτοτικές ομάδες: πολιτικές, σεξουαλικές, ακτιβιστικές κτλ. Ωστόσο, σήμερα έχουμε την επιλογή να ζούμε χωριστά, ως άτομα, ως μονάδες, και χρειαζόμαστε, φαινομενικά, πολύ λιγότερο τις παρέες και τις κοινωνικές συναναστροφές. Σήμερα, ακόμα και η κοινωνικότητα της δεκαετίας του 1950, πόσο μάλλον εκείνη του 19ου αιώνα, φαίνεται αρχαϊκή: στην αρχή η τηλεόραση και ύστερα το Ίντερνετ κατέλαβαν μεγάλο μέρος του χρόνου της φιλίας και δημιούργησαν φανταστικούς φίλους. Πολλοί άνθρωποι συνάπτουν μια μορφή σχέσεων με τους χαρακτήρες της μυθοπλασίας στην τηλεόραση και στο streaming, χωρίς τους οποίους νιώθουν μόνοι. Όσο για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αντικαθιστούν τις δραστηριότητες πρόσωπο με πρόσωπο με τις έμμεσες επαφές στο Instagram και στο Facebook.

Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι αδύνατο να βρεις φίλους και να συνάψεις αληθινές φιλικές σχέσεις με ανθρώπους στα social media: όμως, γενικά, είναι σαν να τρώμε πρόχειρο φαγητό· όποιος έχει 5.000 followers δεν έχει, φυσικά, 5.000 φίλους. Για να έχεις φίλους πρέπει 1) να μπορείς να τους ακούσεις με ενεργητικό τρόπο και 2) να νιώθεις ότι μαζί τους ανήκεις σε μια κοινότητα. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι είσαι εκεί γι’ αυτούς και είναι εκεί για σένα· ότι συγκροτείτε μαζί μια υποστηρικτική ομάδα. Αυτό το αίσθημα της ομάδας παράγει αίσθημα σφάλειας το οποίο με τη σειρά του δίνει νόημα στην ύπαρξη.

Οι άνθρωποι που έχουν φίλους ζουν περισσότερο όχι μόνο επειδή έχουν κάποιον να τους τρέξει στον γιατρό, αλλά διότι η υποστηρικτική ομάδα τούς προστατεύει από κινδύνους, φυσικούς και ψυχικούς. Ο Eric Barker αναφέρει μια μελέτη του 2020 η οποία κατέληξε στο ότι υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ του να έχεις πέντε φίλους που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους και του να έχεις πέντε φίλους που συνιστούν μια παρέα. Στη δεύτερη περίπτωση, το δίκτυο γίνεται κοινότητα με αλληλεπιδράσεις, αλληλοεπικαλύψεις και το αίσθημα του ανήκειν: αυτό είναι το αίσθημα που κάνει τη διαφορά και χαρίζει μακροζωία. Mια έρευνα του 2017 με τεράστιο δείγμα —300.000 άτομα— έδειξε πως οι άνθρωποι με φίλους έχουν προσδόκιμο ζωής κατά μέσον 2,5 χρόνια από τους μοναχικούς και από όσους κινούνται μόνο στο πλαίσιο της οικογένειας.