Γιατί όλο και περισσότεροι γάμοι καταρρέουν σήμερα;

Ο Jose-Manuel Rey του Universidad Complutense de Madrid και ο Jorje Herrera de la Cruz του Universidad CEU San Pablo διεξήγαγαν μια έρευνα την οποία δημοσίευσαν στο περιοδικό Plos One το 2010, και εξηγούν μαθηματικά τις συναισθηματικές δυναμικές που οδηγούν στην αποτυχία ενός γάμου. Τον Δεκέμβριο του 2021 δημοσίευσαν μια ακόμα όπου ανέλυσαν τη βαρύτητα που έχει η προσπάθεια που κάνουν τα δύο μέλη ενός ζευγαριού και πως η ανισορροπία προσπάθειας επηρεάζει την εξέλιξη της ευτυχίας σε μια σχέση.

Το 2023 βγήκε η ταινία «Anatomy of a Fall» (Η Ανατομία μιας Πτώσης), της Γαλλίδας σκηνοθέτιδας Justine Triet, η οποία κέρδισε το Όσκαρ καλύτερου πρωτότυπου σεναρίου 2023, και ανασυνθέτει μια μοιραία πτώση προκειμένου να αναλύσει την κατάρρευση της σχέσης μεταξύ του κεντρικού ζευγαριού της ταινίας, Sandra Voyter και Samuel Maleksi.

Γάμοι: Η έρευνα που δείχνει με μαθηματικά γιατί πολλοί οδηγούνται στο διαζύγιο

Χωρισμοί όπως αυτός που απεικονίζεται στην ταινία είναι πια συνηθισμένοι: παγκόσμια δεδομένα δείχνουν υψηλά επίπεδα αποτυχίας γάμου, με αξιοσημείωτη αύξηση προς τα τέλη του περασμένου αιώνα. Σε ορισμένες δυτικές χώρες, έως και το 50% των γάμων δεν περνούν τα 25 χρόνια, μια στατιστική που «ευθύνεται» για το δημοφιλές ρητό «οι μισοί γάμοι καταλήγουν σε διαζύγιο».

Σύμφωνα με την Triet, «το περίεργο είναι να λειτουργεί σωστά μια σχέση. Οι περισσότερες είναι σκέτη κόλαση και η ταινία στοχεύει να μπει βαθιά σε αυτή την κόλαση».

Είναι σημαντικό ότι οι στατιστικές διαζυγίων δεν υπολογίζουν τον αριθμό των σχέσεων στις οποίες το ζευγάρι είναι δυστυχισμένο. Ίσως η πλειονότητα των γάμων είναι πράγματι κόλαση, αλλά μερικοί γάμοι σήμερα έχουν αντέξει στο χρόνο και φαίνονται πιο δυνατοί και πιο στοργικοί από οποιονδήποτε άλλο. Αυτή η διχοτομία – ευρεία αποτυχία ή εξαιρετική επιτυχία – φαίνεται να συνοψίζει την τρέχουσα κατάσταση του γάμου στο Δυτικό κόσμο. Αυτός έχει ονομαστεί γάμος «όλα ή τίποτα» (all or nothing).

Παροχή ενέργειας στη σχέση

Επιστημονικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι οι ρομαντικές σχέσεις τείνουν να μειώνονται σε ένταση, πράγμα που σημαίνει ότι, κατά μέσο όρο, τα επίπεδα ικανοποίησης μειώνονται με την πάροδο του χρόνου. Τα επιτυχημένα ζευγάρια μπορούν να «προλάβουν» ή να σταματήσουν αυτή την πτώση, βρίσκοντας ένα ικανοποιητικό επίπεδο που μπορεί να διαρκέσει για πάντα. Πολλοί άλλοι, ωστόσο, σταδιακά παρακμάζουν σε σημείο που ο χωρισμός να είναι μόνο θέμα χρόνου.

Η ψυχολογία των σχέσεων δείχνει ότι η αγάπη από μόνη της δεν αρκεί για να κρατήσει ένα ζευγάρι μαζί – απαιτείται προσπάθεια. Ο επιστήμονας των σχέσεων John Gottman το παρομοιάζει με τον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής, σύμφωνα με τον οποίο ένα κλειστό σύστημα - όπως ένας γάμος – παρακμάζει εκτός εάν τροφοδοτείται με ενέργεια. Όπως λέει, «αν δεν κάνετε τίποτα για να βελτιώσετε τα πράγματα στο γάμο σας, αλλά δεν κάνετε και τίποτα λάθος, ο γάμος θα εξακολουθεί να τείνει να χειροτερεύει με την πάροδο του χρόνου».

Επομένως, η θεωρία «όλα ή τίποτα» λέει ότι οι επιτυχημένες σχέσεις απαιτούν σημαντική επένδυση χρόνου και ενέργειας. Τα ζευγάρια που θα κάνουν αυτή την προσπάθεια θα ανταμειφθούν με υψηλό επίπεδο ικανοποίησης, ενώ όσα δεν το κάνουν, όπως ο Samuel και η Sandra στην ταινία της Triet, είναι καταδικασμένα να αποτύχουν.

Γιατί όμως κάποια ζευγάρια καταφέρνουν να σταματήσουν αυτή την πτώση και να παραμείνουν ευτυχισμένα; Όπως ο Samuel και η Sandra, όλα τα ζευγάρια ξεκινούν ερωτευμένα και θέλουν να είναι για πάντα ευτυχισμένα μαζί. Αν υποθέσουμε ότι είναι συμβατοί και πρόθυμοι να κάνουν την προσπάθεια μαζί, σχηματίζουν αυτό που ορισμένοι αποκαλούν σχέση «Αδάμ και Εύα» – το βιβλικό αρχέτυπο μιας αρμονικής σχέσης που αντέχει στο χρόνο.

Αναλύοντας τη σχέση «Αδάμ και Εύα»

Η χρήση δυναμικών συστημάτων για την ανάλυση αυτού του μοντέλου σχέσεων επιβεβαιώνει τη θεωρία «όλα ή τίποτα». Τα δυναμικά συστήματα είναι ένα μαθηματικό εργαλείο για την κατανόηση της εξέλιξης μιας μεταβλητής με την πάροδο του χρόνου. Στην περίπτωση των ρομαντικών σχέσεων, μας ενδιαφέρει το «αίσθημα» της αγάπης σε ένα ζευγάρι. Επειδή απαιτείται προσπάθεια για τη διατήρηση της σχέσης, γίνεται ένα δυναμικό σύστημα που ελέγχεται από προσπάθεια: η προσπάθεια ρυθμίζει το «συναίσθημα», με στόχο να κάνει το «αίσθημα» να διαρκέσει για πάντα.

Εφαρμόζοντας αυτή τη θεωρία ελέγχου προσπάθειας, η έρευνα των Jose-Manuel Rey και Jorje Herrera de la Cruz διαπίστωσε ότι μια επιτυχημένη σχέση απαιτεί περισσότερη προσπάθεια από αυτή που επιθυμούν τα μέλη της σχέσης να κάνουν και ότι αυτό το χάσμα προσπάθειας είναι δύσκολο να διατηρηθεί με την πάροδο του χρόνου.

Η μαθηματική ανατομία μιας πτώσης

Όπως λέει η Sandra Voyter στην ταινία της Triet, υπάρχουν στιγμές που μια σχέση είναι χαοτική, άλλες που τσακώνεσαι μόνος σου, άλλες που τσακώνεσαι πλάι στον σύντροφό σου και άλλες που στρέφεσαι εναντίον του.

Η σχέση του Samuel και της Sandra έχει κοινά στοιχεία με τη σχέση οποιουδήποτε άλλου ζευγαριού. Το σημείο εκκίνησης είναι πολύ υψηλό: το «αίσθημα» είναι στο αποκορύφωμά του και υπάρχει μια κοινή πεποίθηση ότι δεν θα τελειώσει ποτέ. Και οι δύο είναι πρόθυμοι να συνεισφέρουν στην ευτυχία της σχέσης κάνοντας τις δικές τους ατομικές προσπάθειες, αλλά και οι δύο γνωρίζουν ότι κάποιου είδους σοκ ή εξωγενής παράγοντας θα αλλάξει τελικά αυτή την κατάσταση.

Σε γενικές γραμμές, τα ζευγάρια με το ίδιο κοινωνικοοικονομικό, πολιτιστικό ή θρησκευτικό υπόβαθρο – γνωστά ως ομογαμικά ζευγάρια (homogamous) – είναι πιο σταθερά. Πολλά ζευγάρια, ωστόσο, είναι ετερογαμικά (heterogamous), που σημαίνει ότι διαφέρουν σε μία ή περισσότερες από αυτές τις απόψεις.

Η ετερογαμία μπορεί να επεκταθεί πέρα ​​από τις περιστάσεις ενός ατόμου: στο πιο στοιχειώδες επίπεδό της, μπορεί να συνοψιστεί σε αναντιστοιχία ή ανισορροπία στο πόσο αποτελεσματικό είναι ένα μέλος ενός ζευγαριού στη μετατροπή της προσπάθειας σε «αίσθημα» ή ευτυχία. Μια τέτοια διαφορά μπορεί να οδηγήσει σε ασύμμετρα επίπεδα προσπάθειας αφιερωμένης στην επιτυχία της σχέσης, τα οποία είναι ήδη υψηλότερα από αυτά που θα προτιμούσαν να κάνουν και τα δύο μέλη.

Αυτό συμβαίνει στη σχέση του Samuel και της Sandra: σε ένα σημείο της ταινίας ο Samuel τονίζει αυτή την ανισορροπία και η Sandra απαντά ότι δεν πιστεύει ότι ένα ζευγάρι πρέπει να κάνει ίσες προσπάθειες, λέγοντας ότι βρίσκει την ιδέα καταθλιπτική.

Ποιος συνεισφέρει περισσότερο;

Τα πιο πρόσφατα υπολογιστικά μοντέλα της ερευνητικής αυτής ομάδας για την αξιολόγηση της δυναμικής των επιπέδων ανισόρροπης προσπάθειας στα ζευγάρια τους επιτρέπουν να προσομοιώσουν την εξέλιξη της ευτυχίας σε μια σχέση, τόσο σε προβλέψιμα περιβάλλοντα όσο και με διαφορετικά επίπεδα αβεβαιότητας. Οι προσομοιώσεις τους υποδηλώνουν ότι η Sandra έχει δίκιο: τα δύο μέλη μιας σχέσης δεν χρειάζεται να κάνουν το ίδιο επίπεδο προσπάθειας.

Μία από τις σκηνές της ταινίας - όπου η Sandra και ο Samuel κατηγορούν ο ένας τον άλλον για τις προσπάθειες που έγιναν ή δεν έγιναν για να διατηρήσουν τη σχέση - εμφανίζει μια τυπική αρνητική δυναμική ζευγαριών, όπου ο καθένας έχει κάτι να προσάψει στον άλλον. Η ταινία υπονοεί επίσης ότι ο Samuel έχει κάνει ή κάνει περισσότερη προσπάθεια από τη Sandra στη σχέση τους. Η ανάλυση των ερευνητών δείχνει, ίσως παραδόξως, ότι ο πιο αποτελεσματικός συναισθηματικά σύντροφος πρέπει να κάνει μεγαλύτερη προσπάθεια για να διατηρήσει τη σχέση. Στην ταινία, φαίνεται ότι αυτός είναι ο Samuel.

Οι εξωγενείς παράγοντες παίζουν μεγάλο ρόλο

Η ανάλυσή των ερευνητών δείχνει επίσης ότι όταν το ζευγάρι υποβάλλεται σε μια αγχωτική κατάσταση, και οι δύο σύντροφοι πρέπει να αυξήσουν τα επίπεδα προσπάθειάς τους για να επιβιώσει η σχέση. Ωστόσο, το επίπεδο προσπάθειας του πιο αποτελεσματικού μέλους πρέπει να αυξηθεί περισσότερο. Στην ταινία, η σχέση της Sandra και του Samuel υφίσταται μια τεράστια ατυχία, η οποία έχει μια παρατεταμένη και έντονη επίδραση στο αφηγηματικό της τόξο. Αυτός είναι ο λόγος που ο Samuel αισθάνεται πολύ πιο αγχωμένος από τη Sandra.

Τα μαθηματικά προσφέρουν ένα αποτέλεσμα σύμφωνα με την πλοκή της ταινίας: η συνεχής υπερπροσπάθεια και εξάντληση του πιο αποτελεσματικού συναισθηματικά συντρόφου – που ενισχύεται από μια παρατεταμένη περίοδο κρίσης – οδηγεί στη διάλυση της σχέσης. Στην περίπτωση της ταινίας, αυτό οδηγεί επίσης στην πτώση του Samuel.