Γιατί οι άνθρωποι απατούν;

Οι ιστορίες σε αυτή τη στήλη αντλούν στοιχεία από αληθινά γεγονότα και από ανθρώπους που έχω συναντήσει κυρίως στον ψυχοθεραπευτικό χώρο. Όλες τους έχουν υποστεί λογοτεχνική επεξεργασία για την προστασία των εμπλεκομένων, τόσο που πια έχουν μετατραπεί σε ξέχωρες υπάρξεις. Καλή ανάγνωση! — Σ.Π.

Η ΒΕΝΤΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Γ. βρέθηκε στην άβολη θέση να απολογηθεί για τις συνομιλίες και τις αποθηκευμένες φωτογραφίες στο κινητό του — φωτογραφίες από όμορφες γυναίκες που έλεγαν έξυπνες ατάκες και έπαιρναν πόζες μοντέλου. Η γυναίκα του θα μπορούσε ίσως να ήταν μια από αυτές, αλλά ο Γ. «ξυπνούσε» μόνο με εκείνο που δεν είχε, και φανταζόταν πώς θα ήταν αν το κατακτούσε.

Η Τ., από την άλλη, αντάλλασσε μηνύματα με έναν άγνωστο άντρα, ενώ είχε προειδοποιήσει τον σύζυγό της πως είχε ανάγκη από φροντίδα, ανάγκη να «αισθανθεί γυναίκα». Ο Σ., άλλη περίπτωση, ζήλευε τόσο πολύ τη σύντροφό του που έπλαθε ολόκληρα σενάρια πως εκείνη τον απατά· τα πίστευε μάλιστα τόσο πολύ, που τελικά κατέληγε να την απατά εκείνος, μόνο και μόνο για να κατευνάσει τη ζήλια και την αγωνία του.

Ο Θ., από τη μεριά του, είναι τόσο κουρασμένος και απορροφημένος από τα δικά του, που δεν καταλαβαίνει πώς περνάνε οι μέρες. Μάταια προσπαθεί να εξηγήσει στη γυναίκα του πως βλέπει πορνό απλά για να χαλαρώσει. Εκείνη θεωρεί πως την απατά και αποφασίζει να βρει κάποιον που θα τη φροντίζει και θα τη βλέπει σαν γυναίκα — αλλά θα παραμείνει στον γάμο γιατί έχει παιδιά. Η Κ. και ο Ν. αποφάσισαν επίσης να παραμείνουν παντρεμένοι αλλά να βλέπουν και άλλους — όμως χωρίς να το συζητούν μεταξύ τους.

ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΑΠΙΣΤΙΑΣ

Γιατί οι άνθρωποι απατούν; Γιατί δεν προσπαθούν να εξελιχτούν, να «αλλάξουν» και να συνυπάρξουν σε βάθος; Γιατί όλα τα ζευγάρια κάποια στιγμή περνάνε μια κρίση; Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους ένας άντρας ή μια γυναίκα μπορεί να απιστήσουν:

1. Δυσαρέσκεια στη σχέση. H απιστία αποτελεί πρόσχημα για να φύγουμε από μια σχέση που δεν μας καλύπτει.
2. Χαμηλή αυτοεκτίμηση. Το ενδιαφέρον κάποιου άλλου βοηθά να γεμίσει το κενό που προκαλείται από την έλλειψη αγάπης προς τον εαυτό μας.
3. Συναισθηματική πείνα. Η απιστία μπορεί να αντιπροσωπεύει την ανάγκη να ικανοποιηθεί μια συναισθηματική έλλειψη, να βιωθούν εκ νέου εκείνα τα συναισθήματα που ίσως υπήρχαν στην αρχή της σχέσης και μετά εξαφανίστηκαν… ή που ίσως δεν υπήρξαν ποτέ.
4. Θυμός. Όταν υπάρχει δυσαρέσκεια για τη στάση του συντρόφου, η απιστία μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν αντίποινα.
5. Ανία. Η ρουτίνα, οι δεσμεύσεις, η κούραση και η έλλειψη υποστήριξης ή ευγνωμοσύνης μπορούν να συμβάλουν στην αναζήτηση ενθουσιασμού από τη σχέση με νέους ανθρώπους, που θα δώσουν μια πιο περιπετειώδη πινελιά στη ζωή.
6. Έλλειψη πάθους και σεξουαλικότητας. Η διατήρηση της σπίθας του πάθους είναι στην πραγματικότητα μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στις σχέσεις τους.
7. Αίσθημα μοναξιάς. Μερικές φορές οι άνθρωποι, παρά το γεγονός ότι έχουν οικογένεια, μπορεί να καταλήξουν να νιώθουν μοναξιά. Αυτή η αίσθηση συχνά θέτει τα θεμέλια για την αναζήτηση ενός νέου συντρόφου που θα μπορεί (ή που φανταζόμαστε πως θα μπορεί) να ακούσει τις ανάγκες μας και θα μας κάνει να αισθανόμαστε συντροφικότητα.
8. Ανασφαλές στιλ προσκόλλησης. Η θεωρία της προσκόλλησης υπογραμμίζει ότι οι σχέσεις που έχουμε με τους γονείς μας στην πρώιμη παιδική μας ηλικία επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και το πώς συμπεριφερόμαστε στις στενές μας σχέσεις ως ενήλικες. Είναι πολύ πιθανό η απιστία να γίνει ένας τρόπος να προσπαθήσουμε να καλύψουμε τις ελλείψεις και τις ανασφάλειες που βιώσαμε ως παιδιά.
9. Κρίση μέσης ηλικίας. Η κρίση της μέσης ηλικίας είναι μια από τις πιο δύσκολες φάσεις που αντιμετωπίζει κανείς από ψυχολογική άποψη. Αυτού του είδους η κρίση, μάλιστα, μπορεί να οδηγήσει στην απιστία μέσα σε μια σχέση ως «προσπάθεια αναπλήρωσης του χαμένου χρόνου».
10. Ντοπαμίνη, νορεπινεφρίνη, σεροτονίνη. Στην πραγματικότητα, όταν μας αρέσει κάποιος ή αισθανόμαστε σεξουαλική έλξη προς έναν τρίτο, τα επίπεδα αυτών των νευροδιαβιβαστών αυξάνονται, προκαλώντας αισθήσεις ευφορίας που μας κάνουν να νιώθουμε πιο ενεργητικοί.

«ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΚΑΠΟΙΟΣ ΜΕ ΒΛΕΠΕΙ»

Στην αρχή της απαγορευμένης σχέσης υπάρχει ένα είδος «εφηβικής» παλινδρόμησης. Το συναισθηματικό σχήμα θυμίζει την ηλικία που χαρακτηρίζεται από έντονα παθιασμένους έρωτες, που με τη σειρά τους συνοδεύονται από έναν ανεμοστρόβιλο συναισθημάτων. Όμως, σε αντίθεση με εκείνους τους παλιούς έρωτες, αυτή τη φορά ενδεχομένως θα υπάρξουν απρόβλεπτες συνέπειες: συνέπειες που τείνουμε να υποτιμούμε και να παραβλέπουμε, ή που απλώς προτιμούμε να μη βλέπουμε καν.

Εάν διαβάζετε αυτό το άρθρο και έχετε φτάσει ώς εδώ, το πιθανότερο είναι ότι βρίσκεστε σε μια συναισθηματικά περίπλοκη κατάσταση. Ίσως να έχετε απατήσει και να αισθάνεστε παγιδευμένοι σε έναν ανεμοστρόβιλο αντικρουόμενων συναισθημάτων — ή να σας έχουν απατήσει και να αναρωτιέστε πώς κάποιος που ισχυρίζεται ότι σας αγαπά θα μπορούσε να σας πληγώσει τόσο πολύ. Προσοχή εδώ: αυτές οι διερωτήσεις δεν έχουν απλές απαντήσεις· το να απατάς και να μην αποχωρείς από τη σχέση δεν σημαίνει απαραίτητα έλλειψη αγάπης — είναι αποτέλεσμα μιας περίπλοκης συναισθηματικής δυναμικής, φόβων και σύγχυσης.

Πολλές απιστίες δεν προκύπτουν από ένα εσκεμμένο σχέδιο, αλλά από μια σειρά γεγονότων. Κάποιες ξεκινούν με μια απλή ανταλλαγή λέξεων με έναν συνάδελφο, με ένα χαμόγελο, ή με μια συζήτηση που σιγά-σιγά γίνεται πιο οικεία. Είναι μια σταδιακή διαδικασία κατά την οποία το όριο μεταξύ του τι είναι αθώο και του τι συνιστά «προδοσία» γίνεται όλο και πιο λεπτό. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ξυπνούν μια μέρα λέγοντας: «Σήμερα θα απατήσω». Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι άνθρωποι στο γραφείο μου μου λένε ότι δεν το περίμεναν αυτό από τον εαυτό τους. «Ήμουν το τελευταίο άτομο που πίστευα ότι θα απατούσε». «Πάντα κατέκρινα εκείνους που απατούν τον σύντροφό τους… και τώρα συνέβη σε εμένα!»

Οι εραστές μας μας κάνουν να νιώθουμε ότι είμαστε επιτέλους ορατοί: «Ένιωσα πραγματικά πως κάποιος με βλέπει». Αυτή είναι μια από τις φράσεις που ακούω πιο συχνά. Η απιστία συχνά ξεκινά με το αίσθημα ότι ακούγεσαι, ότι γίνεσαι κατανοητός με τρόπο που φαίνεται να λείπει από την κύρια σχέση. Και έτσι, αποκλείοντας «ανεπαισθήτως» τα πάντα έξω από εσάς τους δυο, η σύνδεση με τον άλλο γίνεται ολοένα και πιο δυνατή. Και, κάποια στιγμή, σε ένα συγκεκριμένο σημείο, βρίσκεσαι να κάνεις κάτι που δεν είχες φανταστεί…

Σκέφτομαι τη Ζ., που ζει μια διπλή ζωή: αγαπά τον άντρα της και δεν θέλει να τον αφήσει, αλλά δεν μπορεί να βάλει τέλος στη σχέση της με τον Π. Μερικές φορές πράγματι ο εραστής γίνεται σημαντικός και μοιάζει αδύνατον να τον αποχωριστείς. «Δεν θέλω να πληγώσω κανέναν», λέει η Ζ., «αλλά δεν μπορώ να εγκαταλείψω αυτό που νιώθω για εκείνον. Έχουμε τη δική μας φυσαλίδα ευτυχίας».

Ο 50χρονος Μ. λέει ότι ο γάμος του ήταν πηγή ευτυχίας για χρόνια, αλλά με τον καιρό όλα έγιναν προβλέψιμα. «Δεν συνέβη κάτι κακό με τη σύζυγό μου», λέει. «Απλά ένιωσα κουρασμένος. Συνάντησα μια συνάδελφο που με έκανε να νιώσω ξανά ζωντανός». Παρ’ όλα αυτά, ο Μ. δεν μπορεί να φανταστεί τη ζωή χωρίς τη γυναίκα του. Σε πολλούς συμβαίνει αυτό. Μάλιστα, αν υπάρχουν παιδιά, η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο περίπλοκη.

Πόσες φορές το έχουμε ακούσει: «Αντί να με απατήσει, θα μπορούσε πολύ απλά να με είχε αφήσει». Είναι μια πρόταση που, όσο λογική ακούγεται, αλλά τόσο αφελής είναι. Και είναι αφελής γιατί δεν αντικατοπτρίζει τη συναισθηματική πραγματικότητα εκείνου που απατά. Η ιδέα της απιστίας, στην πραγματικότητα, δεν προκύπτει από την επιθυμία να εγκαταλείψεις μια σχέση, αλλά από την ανάγκη να εξερευνήσεις εναλλακτικές λύσεις, να ικανοποιήσεις ανεκπλήρωτες ανάγκες, να βιώσεις κάτι νέο χωρίς να καταστρέψεις αυτό που έχεις.

Μέχρι τη στιγμή που (ενδεχομένως) σε ανακαλύπτουν…

Εκείνος που έχει «προδοθεί», μπορεί να ρωτήσει: «Είναι δυνατόν να ξαναχτίσεις μια σχέση μετά από το τραύμα που προκάλεσε στην ψυχή σου εκείνος που νόμιζες πως σε αγαπά;» Η σύντομη απάντηση είναι: «Ναι, με τη σωστή δέσμευση». Υπάρχουν ζευγάρια που θωράκισαν τη σχέση τους ακόμη πιο δυνατά από πριν. Γιατί; Γιατί ίσως η απιστία έφερε στο φως κάποιες σημαντικές δυσκολίες που δεν είχαν συζητηθεί ποτέ. Ή επειδή αποκαταστάθηκαν προτεραιότητες που είχαν παραγκωνιστεί.

Για να τα καταφέρει όμως πραγματικά ένα ζευγάρι, η διαδρομή είναι συχνά μεγάλη, και η δουλειά που πρέπει να γίνει βαθιά. Και ίσως χρειαστεί μια μακράς πορείας ψυχοθεραπευτική διαδικασία, τόσο στο ζευγάρι όσο και ατομικά.

ΚΑΤΙ ΣΑΝ ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο γάμος και η μονογαμία είναι κατασκευάσματα του πολιτισμού, μέσα στον οποίο οι άνθρωποι αισθάνονται την ίδια στιγμή ασφαλείς και ανασφαλείς. Και η ανασφάλεια προκύπτει από τη δυσφορία που μπορεί, όπως έλεγε και ο Φρόιντ, να προκαλέσει ο Πολιτισμός. Γιατί, πώς να το κάνουμε, όταν καταπιέζουμε τα ένστικτά μας, καταπιεζόμαστε εσωτερικά — και, όσο πιο ανώριμοι είμαστε, τόσο πιο πολύ δυσφορούμε κάθε φορά που «κρατιόμαστε», κυρίως αν δεν έχουμε κάτι σταθερό μέσα μας, κάτι από το οποίο θα μπορούσαμε να κρατηθούμε. Το αποτέλεσμα; Αναζητάμε έξω από εμάς αυτό το «κάτι».

Τώρα, αυτό είναι καλό ή κακό;… Μα, ποιος το ορίζει; Ίσως η πιο σημαντική πυξίδα να είναι η ζωή που θέλουμε να ζούμε· το να σεβόμαστε τους ανθρώπους που έχουμε επιλέξει να είναι δίπλα μας και να προσπαθούμε να επικοινωνούμε μαζί τους. Αν τα κάνουμε πράγματι αυτά, και εκείνοι δεν κατανοήσουν τη θέση μας ή τη δυσκολία μας, τότε είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως έχουν και εκείνοι μερίδιο ευθύνης. «Δυο μαλώνουν, δύο φταίνε», λέει ο λαός… «Δύο απομακρύνονται, δύο φταίνε», θα παραφράσω.

Σε κάθε περίπτωση, το μόνο κλειδί που ανοίγει την πόρτα για καλύτερες σχέσεις είναι η αυτοεκτίμηση και η εμπιστοσύνη προς τον εαυτό μας. Μόνο έτσι μπορούμε να εκτιμούμε και να εμπιστευόμαστε και τον άλλο.

Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια και ομαδική αναλύτρια. Τα κείμενά της είναι συγκεντρωμένα εδώ: www.storytellinghumans.com. Από τις Εκδόσεις Ψυχογιός κυκλοφορεί το βιβλίο της (συνεργασία με την Πελιώ Παπαδιά), «Τι να απαντήσω στο παιδί μου;»