Το τραύμα που τραυματίζει την αγάπη

Οι ιστορίες σε αυτή τη στήλη αντλούν στοιχεία από αληθινά γεγονότα και από ανθρώπους που έχω συναντήσει κυρίως στον ψυχοθεραπευτικό χώρο. Όλες τους έχουν υποστεί λογοτεχνική επεξεργασία για την προστασία των εμπλεκομένων, τόσο που πια έχουν μετατραπεί σε ξέχωρες υπάρξεις. Καλή ανάγνωση! — Σ.Π.

Όταν οι πληγωμένοι άνθρωποι πληγώνουν τους Άλλους: Ο πόνος που αναπαράγεται στις σχέσεις

Ο Μ., 36 ετών, έφτασε στην ψυχοθεραπεία μπερδεμένος. Η σχέση του με τη Δ., που είχε ξεκινήσει με τόσο πάθος και αμοιβαίο θαυμασμό, είχε αρχίσει να καταρρέει χωρίς προφανή λόγο.

«Δεν ξέρω τι συμβαίνει», μου είχε πει. «Τη λατρεύω, αλλά ταυτόχρονα δεν μπορώ να την αντέξω. Είναι τόσο καλή μαζί μου. Αλλά αυτό με κάνει να θέλω να φύγω, να την πληγώσω, να την αποφεύγω. Δεν έχει κάνει τίποτα κακό, όμως με κάνει να νιώθω σαν να πνίγομαι».

Όσο προχωρούσε η θεραπεία, ο Μ. άρχισε να καταλαβαίνει ότι αυτό που ένιωθε δεν είχε να κάνει με τη Δ. αλλά με το παρελθόν του. Μεγάλωσε με έναν πατέρα απόμακρο, σκληρό, που τον τιμωρούσε για τις αδυναμίες του, και με μια μητέρα που δεν τον προστάτεψε ποτέ. Το παιδί που ήταν τότε είχε ανάγκη από καλοσύνη, αλλά δεν την έλαβε ποτέ. Τώρα, ως ενήλικας, όταν επιτέλους την είχε, δεν ήξερε τι να την κάνει. Το μυαλό του είχε μάθει ότι η αγάπη είναι επικίνδυνη, ότι όσοι αγαπούν στο τέλος πληγώνουν. Και έτσι, αντί να δεχτεί την τρυφερότητα, έκανε ό,τι μπορούσε για να τη διώξει.

Το παράδοξο: Όταν η αγάπη φέρνει στην επιφάνεια τον πόνο της εγκατάλειψης

Αυτό το μοτίβο δεν είναι καθόλου σπάνιο. Μεταξύ των άλλων, παρατηρείται έντονα σε περιπτώσεις παιδιών που έχουν υιοθετηθεί από οικογένειες γεμάτες στοργή. Φέρνω στο μυαλό μου εκείνη τη μητέρα που ρωτούσε για τη συμπεριφορά της κόρης της, στρέφοντας το βλέμμα της σε μένα: «Μα, της τα δίνουμε όλα όπως πρέπει, κάνουμε τα πάντα για να μεγαλώνει με ψυχική υγεία, με ισορροπία. Κάνουμε θεραπείες ο καθένας χώρια και συμβουλευτική σαν γονείς… Γιατί αντιδρά έτσι;»

Μήπως έχει κάνει κάτι που αξίζει την τιμωρία; Μήπως έχει αποτύχει να ανταποκριθεί σε κρυφές προσδοκίες;

Έρευνες έχουν δείξει ότι, όσο πιο στοργικοί είναι οι θετοί γονείς, τόσο πιο πιθανό είναι το παιδί να επαναστατήσει στην εφηβεία του, να τους φέρεται άσχημα, να φεύγει από το σπίτι, να καταστρέφει αντικείμενα ή να γίνεται εχθρικό. Γιατί; Επειδή η αγάπη τους φέρνει στην επιφάνεια τον πόνο της εγκατάλειψης. Οι θετοί γονείς είναι οι πρώτοι που παρέχουν σε αυτό το παιδί την ασφάλεια να εκφράσει όσα νιώθει. Και το πρώτο που έρχεται στο παιδί δεν είναι η ευγνωμοσύνη, αλλά η οργή για όσα τού είχαν λείψει πριν. Αν αντέξει το κουκούλι, τότε η κάμπια θα μεταμορφωθεί σε πεταλούδα…

Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στις ενήλικες σχέσεις. Ο σύντροφος που αγαπά αληθινά γίνεται ο αποδέκτης ενός θυμού που ανήκει στο παρελθόν. Έπειτα από μια περίοδο γεμάτη αγάπη, τρυφερότητα και υποσχέσεις, ένας από τους δύο συντρόφους μπορεί να αρχίσει να δείχνει επιθετικότητα, ψυχρότητα και να κρατά μια παγερή απόσταση. Εκεί που κάποτε υπήρχε ζεστασιά και στοργή, κάνουν ξαφνικά την εμφάνισή τους η αδιαφορία και η ανάγκη για ανεξαρτησία. Ο σύντροφος που άλλοτε ήθελε να περνά χρόνο μαζί σου, τώρα προτιμά την παρέα αγνώστων, τη φυγή, την απόδραση.

Κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί αν η αλλαγή αυτή είναι αποτέλεσμα ενός λάθους του άλλου συντρόφου. Μήπως έχει κάνει κάτι που αξίζει την τιμωρία; Μήπως έχει αποτύχει να ανταποκριθεί σε κρυφές προσδοκίες;

Όμως η πραγματικότητα είναι συχνά πιο περίπλοκη. Σε πολλές περιπτώσεις, η συμπεριφορά αυτή δεν είναι μια αντίδραση σε κάποιο λάθος, αλλά στην ακριβώς αντίθετη κατάσταση: μια αντίδραση στην καλοσύνη, στη συνέπεια, στην αφοσίωση. Είναι μια ασυνείδητη πράξη εκδίκησης για έναν πόνο που δεν έχει ακόμη βρει τρόπο να ειπωθεί και να επουλωθεί. Για έναν πόνο που ο εκάστοτε Μ. δεν έχει ακόμα συνειδητοποιήσει πως νιώθει.

Η αναπαραγωγή του τραύματος στις σχέσεις

Μερικές φορές, όταν κάποιος δεν έχει βιώσει ποτέ μια σταθερή και ασφαλή σχέση, όταν έχει μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον όπου η στοργή ήταν σπάνια και ο πόνος δεδομένος, η παρουσία στην ενήλικη ζωή μιας καλής, υποστηρικτικής σχέσης μπορεί να λειτουργήσει σαν καθρέφτης των παλιών πληγών.

Φανταστείτε ένα παιδί που μεγάλωσε σε ένα σπίτι γεμάτο ψυχρότητα, απόρριψη ή ακόμα και κακοποίηση. Οι πρώτες εμπειρίες του με την «αγάπη» ήταν συνδεδεμένες με πόνο. Ένας γονέας που δεν ήταν ποτέ εκεί όταν το παιδί τον είχε ανάγκη. Ένας άλλος που ήταν σκληρός και απαξιωτικός, όπως στην περίπτωση του Μ. που μεγάλωσε και, κάποια στιγμή, συνάντησε μια σύντροφο διαφορετική από εκείνους με τους οποίους αναμετρούσε την εύθραυστη ύπαρξή του. Συνάντησε κάποια που τον αγαπά πραγματικά, που του φέρεται με καλοσύνη, που δεν τον πληγώνει. Και εδώ ξεκινά το παράδοξο: αυτή η καλοσύνη της, η τρυφερότητα, η απρόσκοπτη έκφραση αγάπης, δεν είναι για εκείνον μια ανακουφιστική εμπειρία. Αντιθέτως, μπορεί να γίνει αφόρητη.

Το ασυνείδητο μήνυμα που ξυπνάει στον νου είναι:

• «Πού ήσουν όταν σε χρειαζόμουν;» (Όχι ο σύντροφος, αλλά ο γονέας που έλειπε).
• «Γιατί να σε εμπιστευτώ, όταν έχω μάθει ότι η αγάπη είναι ψεύτικη και καταστροφική;»
• «Πώς να αντέξω αυτή την τρυφερότητα, όταν όλη μου η ζωή ήταν γεμάτη πόνο;»

Το αποτέλεσμα είναι η εκδικητική συμπεριφορά. Ο σύντροφος που είναι καλός τιμωρείται για όσα κάποιος άλλος έκανε λάθος πολλά χρόνια πριν.

Μπορούμε να σπάσουμε τον κύκλο;

Ναι. Το πρώτο βήμα είναι η κατανόηση. Ο πληγωμένος άνθρωπος πρέπει να συνειδητοποιήσει τι κάνει και γιατί το κάνει. Η αγάπη που τον απωθεί, δεν είναι επικίνδυνη. Του είναι απλά άγνωστη.

Από την άλλη, ο σύντροφος που υποφέρει από την εκδικητική συμπεριφορά πρέπει να καταλάβει ότι δεν είναι ο ίδιος στο στόχαστρο του θυμού, αλλά το μέσο για να εκφραστεί ένας παλιός πόνος. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι πρέπει να ανεχτεί την κακομεταχείριση. Αντίθετα, τα όρια είναι απαραίτητα.

Όμως, η κατανόηση μπορεί να βοηθήσει ώστε ο θυμός και η δυσλειτουργία να μη γίνουν προσωπική προσβολή.

Η αναγνώριση και η συγχώρεση

Η πραγματική επούλωση έρχεται όταν ο πληγωμένος άνθρωπος αναγνωρίζει τι έχει κάνει. Για να το καταφέρει βέβαια αυτό ο Μ., και ο κάθε ένας από εμάς, θα πρέπει να αντέξει να κατεβεί στα έγκατα της γης, να έρθει αντιμέτωπος με τα σκοτάδια και τα φαντάσματα που κουβαλά. Κι όταν γίνει αυτό, όταν αντέξει τη διαδρομή και ξαναβγεί στο φως, τότε ίσως μπορέσει να πει στον σύντροφό του:

• «Σ’ ευχαριστώ που ήσουν τόσο καλός ώστε να προκαλέσεις την οργή μου».
• «Λυπάμαι που προσπάθησα να σε καταστρέψω εξαιτίας της αγάπης σου».
• «Δεν ήθελα στ’ αλήθεια να σε πληγώσω. Απλά δεν ήξερα τι να κάνω με τόσο πόνο μέσα μου».

Σημαντικό: Όλα τα παραπάνω δεν σημαίνουν πως όσοι προσφέρουν «πρέπει» να υποστούν κακοποίηση. Κάθε άλλο. Είναι ιδιαίτερα κρίσιμο —και το οφείλουμε στον εαυτό μας— να είμαστε σε διαρκή επιφυλακή προκειμένου να είμαστε αρχικά εμείς ασφαλείς, και έπειτα να διαφυλάξουμε την ψυχική υγεία των ανθρώπων που αγαπάμε. Πράγμα που σημαίνει πως θα πρέπει να τονίσουμε στον πληγωμένο σύντροφο/φίλο/παιδί πως κατανοούμε μεν τον πόνο του αλλά ότι ο φαύλος κύκλος σπάει εδώ — και ότι η αναζήτηση βοήθειας είναι μονόδρομος.