Almond Moms: Καμιά φορά στη νευρική ανορεξία μας έχει οδηγήσει η μαμά

Για δεκαετίες η κομψότητα ήταν συνυφασμένη με το μικρό μέγεθος και αυτό το μέγεθος σχεδόν πάντα αφορούσε τα κορίτσια και φυσικά τις γυναίκες. Δυστυχώς, ούτε το body positive κίνημα ούτε το ρεύμα που δημιούργησαν για λίγα χρόνια τα plus size μοντέλα στάθηκαν ικανά να ξεριζώσουν από το φαντασιακό μας την εικόνα της ψηλόλιγνης ή έστω σούπερ αδύνατης γυναικείας σιλουέτας. Και καθώς οι πρώτες προσλαμβάνουσες αναφορικά με την εικόνα, το φαγητό και τον συνδυασμό αυτών των δύο έρχονται από τις μητέρες μας –γυναίκες, καλώς ή κακώς, μεγαλωμένες με συγκεκριμένα στερεότυπα- η σχέση πολλών από εμάς με το φαγητό υπήρξε ή εξακολουθεί να είναι προβληματική.

Almond moms ή μητέρες των δύο – τριών αμυγδάλων είναι ο ορισμός που χρησιμοποιείται στο εξωτερικό για τις μητέρες που κάνουν προβολή των αρρωστημένων προτύπων τους στο σώμα –και στο στομάχι- των παιδιών τους. Πολύ αδύνατες οι ίδιες και κυρίως γνωρίζοντας την απέχθεια που ο κόσμος επιφυλάσσει στα διαφορετικά και ειδικά στα χοντρά σώματα, προωθούν τις δικές τους ορθορεκτικές συνήθειες στις κόρες (κάποτε και στους γιους) τους, ρίχνοντας βενζίνη στη φωτιά των διατροφικών διαταραχών που παραμονεύει σε κάθε ευαίσθητο άνθρωπο.

Ο όρος almond mom ξεκίνησε από τη Γιολάντα Χαντίντ, μητέρα των μοντέλων Τζίτζι και Μπέλα Χαντίντ, όταν σε ένα επεισόδιο των Real Housewives of Beverly Hills, ακούστηκε να λέει στην ανήλικη τότε κόρη της Τζίτζι «φάε ακόμα δυο αμύγδαλα και μάσα τα καλά». Η φοβερή αυτή διατροφική συμβουλή δόθηκε, όταν η έφηβη κοπέλα παραπονέθηκε στη μητέρα της ότι νιώθει αδυναμία και ότι είχε φάει μόνο μισό αμύγδαλο...

Και ενώ θα έλεγε κανείς ότι στην Ελλάδα έχουμε μεγαλώσει κυρίως με κατοχικό σύνδρομο και με το «φάε, παιδί μου, φάε», η αλήθεια είναι ότι η ενοχή προς το φαγητό και τις απολαύσεις του είναι παρούσα και αρκετά ισχυρή ώστε να στείλει αρκετά κορίτσια στο κατώφλι των διαιτολόγων και των ψυχολόγων, όποια σειρά κι αν επιλέχθηκε για να ιαθούν τραύματα που προκλήθηκαν από τη μητρική πίεση.

Μιλώντας με νεαρές γυναίκες που βίωσαν την εμπειρία μιας almond mom ή μιας ολόκληρης almond family, γίνεται σαφές γιατί όσο ο κόσμος θα μεγαλώνει επικίνδυνα, κτητικά και αδηφάγα, οι γυναίκες –από πολύ νωρίς- θα προσπαθούν να χωρέσουν, όσο πιο μικρές γίνεται...

ΜΑΡΤΥΡΙΑ  #1

«Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, θυμάμαι και τη μαμά μου να μου βουτάει κάτι από τα χέρια που δεν έπρεπε να φάω. Κάποιο κουλουράκι, κάποια σοκολάτα, κ.λπ. Ήμουν πάντα μεγαλόσωμο κορίτσι. Πάντα πιο ψηλή από την ηλικία μου και από την εφηβεία και μετά πάντα πιο βαριά. Σήμερα είμαι 22 χρονών, έχω ύψος 1,80 και πλέον είμαι 82 κιλά. Κάποια στιγμή είχα φτάσει τα 96, αλλά με πολλή πίεση από το σπίτι και προσωπικό πείσμα, έχασα αρκετά. Δεν μπορώ να πω ότι δεν νιώθω καλύτερα με τον εαυτό μου, τώρα με τα λιγότερα κιλά. Ωστόσο, έχω αρκετά δυσάρεστα να θυμάμαι, κυρίως από τη σχέση με τη μαμά μου ΓΙΑ το φαγητό. Πολλούς καβγάδες, πολλές προσβολές. Στην εφηβεία ακόμα και τιμωρίες, επειδή έφαγα κάτι που δεν έπρεπε, κρυφά. Σκέψου ότι προτίμησα να μη δώσω πανελλήνιες, επειδή ήξερα οτι θα πιεστώ με το θέμα ‘φαγητό’ και θα πήγαινε πίσω όλη η προσπάθεια που έχω κάνει να χάσω κιλά. Από το σχολείο δεν έχω να θυμάμαι μπούλινγκ, ωστόσο ό,τι χειρότερο για το βάρος και την πείνα μου το έχω ακούσει από τη μαμά μου.

Είσαι χοντρή και μυρίζεις άσχημα: η μαμά ως ελεγκτής βάρους και κομψότητας

Από το ‘είσαι χοντρή και κανείς δεν θα θέλει να κάτσει δίπλα σου γιατί θα μυρίζεις άσχημα από αυτά που τρως’, μέχρι το ‘δεν θα έρθεις μαζί μας διακοπές, αν δεν χάσεις βάρος’. Δεν ήξερα ότι υπάρχει ο όρος almond mom, εσείς μου το είπατε, αλλά έχουν υπάρξει μέρες που επειδή με τιμώρησε η μητέρα μου, το βραδινό μου ήταν λίγες σταφίδες και νερό. Πιο μικρή έχω φάει και ξύλο, επειδή τέλειωσα το παγωτό. Μπορεί να έχασα αρκετό βάρος με σωστό τρόπο –υγιεινή διατροφή, κ.λπ- και αυτό κάπως να έφτιαξε τις σχέσεις μου με τη μαμά μου (από την πλευρά της – εγώ δεν ξέρω πώς νιώθω), αλλά εξακολουθώ να έχω ενοχές απέναντι στο φαγητό ή σε πράγματα που μου αρέσουν. Νιώθω ενοχές και χωρίς να τα φάω. Ακόμα κι όταν τα βλέπω ή τα μυρίζω απλώς. Μια φίλη μου είπε όταν τελειώσω με τη διατροφή και χάσω όλα τα κιλά που πρέπει, να επισκεφθώ έναν ειδικό, έναν ψυχολόγο. Νομίζω. Δεν ξέρω αν θα το κάνω. Πιστεύω ότι άμα χάσω όλα τα περιττά κιλά, θα φύγει και ο τρόπος που νιώθω για το σώμα μου, για το φαγητό, για τη μαμά μου, γενικά»

 ΜΑΡΤΥΡΙΑ #2

«Όταν ήμουν 9 η μητέρα μου μού έδωσε καθαρτικά για να βγάλω όσα είχα φάει σε ένα παιδικό πάρτι που με είχε καλέσει ένα κοριτσάκι που έμενε κοντά στο εξοχικό μας. Πάντα μου σέρβιρε μικρές μεριδούλες στο πιάτο μου και τεράστιες ποσότητες στους δύο αδελφούς μου. Ούσα η ίδια πάρα πολύ αδύνατη, εννοούσε να με μετράει σε τακτική βάση. Μέση, στήθος, περιφέρεια – κανονική αστυνομία του μεγέθους των ρούχων μου. Στα 12 και ενώ είχε χωρισει με τον πατέρα μου με έδειρε με την αλυσίδα του ποδηλάτου, επειδή είχα φάει γαριδάκια στο σχολείο και έκανα τη μλκ να της το πω. Μετά, αυτό έγινε λίγο συνήθεια: μου χτυπούσε το χέρι για να αφήσω κάτι που ήθελα να φάω, πίεζε με τον αντίχειρα και τον δείκτη της τα μάγουλά μου μέχρι να φτύσω κάτι και να μην το καταπιώ, άπειρα τέτοια σκηνικά.

Στα 14 είχα το πρώτο βουλιμικό επεισόδιο. Ταλαιπωρήθηκα με τη βουλιμία για περίπου 15 χρόνια. Τώρα, βάσει του ΔΜΣ θεωρούμαι χοντρή, αλλά εγώ νιώθω πολύ καλά, πολύ πλήρης. Η μητέρα μου πέθανε πριν από 4 χρόνια. Ένιωσα τεράστια ανακούφιση, συνέχισα να πηγαίνω σε ψυχίατρο και έχω αποκαταστήσει πλήρως τη σχέση μου με το φαγητό. Με αγαπώ περισσότερο. Αν ζούσε, θα ήμουν ακόμη εκείνο το κορίτσι. Κάποιες στιγμές είμαι εκείνο το κορίτσι, αλλά καλυτερεύω, το ξέρω»

Ναι, αλλά γιατί τόσος πόνος; Και κυρίως, μήπως η almond mom υποφέρει και αυτή από κάποια στρέβλωση αναφορικά με την πρόσληψη φαγητού; Η ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια Μαργαρίτα Ζωγράφου επισημαίνει ότι «ζητούμενο αυτής της ψυχαναγκαστικής αυστηρότητας σχετικά με τις διατροφικές συνήθειες του παιδιού είναι η  ανάγκη για έλεγχο του βάρους μέσα από αυστηρή, συγκεκριμένη διατροφή, κάτι που τελικά λειτουργεί μόνο αρνητικά για την ψυχική και σωματική υγεία των παιδιών». Κατά την κυρία Ζωγράφου «η almond mom θα μπορούσε να αποτελεί και η ίδια θύμα διατροφικής διαταραχής ή άλλης ψυχοπαθολογίας, αναφορικά με την εικόνα σώματος και τον έλεγχο της διατροφής. Η συμπεριφορά της συνήθως πηγάζει από προσωπικά ψυχολογικά ζητήματα ή και παρελθούσες εμπειρίες, που σχετίζονται με την έλλειψη αυτοεκτίμησης ή τον φόβο  για την απώλεια ελέγχου της αυτοεικόνας. Στην περίπτωση αυτή, η εμμονή με τις διατροφικές συνήθειες  αφορά ταυτόχρονα  την ανάγκη να ελέγξει τα παιδιά της και την προσωπική ανάγκη για έλεγχο και για απόκτηση ενός «ιδανικού» -σύμφωνα με τα πρότυπα-σώματος».

«Η ίδια ίσως υπήρξε κορίτσι με χαμηλή αυτοεκτίμηση, που σφράγιζε και επικύρωνε την αξία της μέσα από ένα προσεγμένο παρουσιαστικό, με εμμονική προσκόλληση στα πρότυπα ομορφιάς της εποχής της, τότε που θριάμβευαν επί πασαρέλας τα αδύνατα κορμιά, τα ανορεξικά μοντέλα και οι πιστοποιημένες από μεζούρα θηλυκές αναλογίες. Ίσως όμως υπήρξε και αποδέκτρια της θετικής διάθεσης των ανδρών της εποχής της προς τα κορμιά που πλάσαρε η αντίστοιχη μόδα. Κουβαλούσε την αντίληψη αυτή για δεκαετίες, ώσπου προσπάθησε να την επιβάλει στα παιδιά της και κυρίως στις κόρες, εμφυτεύοντας την εξίσωση «είσαι αδύνατη = είσαι ωραία και επιτυχημένη». Δεν είναι όμως η “almond mom” μόνο θύμα διατροφικής διαταραχής, όσο και θύμα ενός beautytypesystem, το οποίο σαμπόταρε το κορμί με τα παραπάνω κιλά και διατάρασσε με ευκολία την αυτοπεποίθηση και αυτοεικόνα όποιας νεαρής κοπέλας δεν είχε πάντα τη δύναμη ν’ αντισταθεί σ’ αυτό».

Η κυρία Ζωγράφου λαμβάνει υπ’ όψιν και την επίδραση των κοινωνικών δικτύων και στους ενήλικες.

«Μια almond mom είναι συχνά το αποτέλεσμα μιας υπερβολικής προσκόλλησης στις ιδέες που προβάλλονται στα κοινωνικά δίκτυα και στην κοινωνία γενικότερα σχετικά με το σώμα και τη διατροφή. Στην εποχή των κοινωνικών μέσων ενημέρωσης, η αναπαραγωγή ‘τέλειων’ εικόνων και συνήθως μη ρεαλιστικών προτύπων σωματικής εμφάνισης έχει ενισχυθεί σε τέτοιο βαθμό που καταπιέζει τη γυναικεία εικόνα του σώματος και την ανάγκη για συνεχείς ‘διορθώσεις’. Είναι όμως όλο αυτό μια καινούργια πρακτική, μια νέα τάση ή πρωτοφανές δείγμα των καιρών; Μάλλον όχι! Σαφώς είναι πιο έντονο στην παρούσα χρονική περίοδο, αλλά για την “almondmom” ίσως είναι η αναβίωση του παρελθόντος με σύγχρονο τρόπο. Γιατί η ίδια ίσως να μεγάλωσε ξεφυλλίζοντας στην εφηβεία της περιοδικά, εκτεθειμένη στην εικόνα του επιθυμητού σώματος με αναλογίες, όπως αυτό πλασαριζόταν στην τηλεόραση ή και στο τότε πρωτοεμφανιζόμενο internet, εικόνες που τη στοίχειωναν και την ίδια, να είναι ανάλογη με αυτό για ν’ αρέσει και να είναι αποδεκτή.

Όλο αυτό, σε συνδυασμό με την τάση των influencers να προωθούν ‘υγιεινές’ διατροφικές συνήθειες που πολλές φορές είναι ακραίες, έχει οδηγήσει στην ενίσχυση του στρες γύρω από το σώμα και την εικόνα του, ενδεχομένως καταλήγοντας σε διατροφικές διαταραχές. Οι διατροφικές διαταραχές, όπως η ανορεξία και η βουλιμία, είναι συχνά προϊόντα αυτών των ψυχολογικών πιέσεων και της καταναλωτικής κουλτούρας που αναπαράγεται μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης».

Συζητώντας το φαινόμενο με την κλινική διαιτολόγο – διατροφολόγο Ειρήνη Σακέτου, ρωτώ αν –και βάσει της εμπειρίας της- είναι συχνό το φαινόμενο της διατροφικής καταπίεσης από τους γονείς προς τα παιδιά και ειδικά από τις μητέρες προς τις κόρες; Και κυρίως, αν παίζει ρόλο το φύλο σ’ αυτή τη διαταραγμένη δυναμική που αναπτύσσεται ανάμεσα σε δύο ανθρώπους με διαφιλονικούμενο το φαγητό.

«Η διατροφική καταπίεση, ιδίως από τις μητέρες προς τις κόρες, είναι ένα συχνό φαινόμενο που αρκετές φορές περνά απαρατήρητο, αλλά αφήνει ανεξίτηλα σημάδια στην ψυχική και σωματική υγεία των παιδιών. Αυτή η μορφή καταπίεσης μπορεί να εκδηλωθεί με ποικίλους τρόπους: από τον αυστηρό έλεγχο της ποσότητας και του είδους των τροφών, μέχρι τις ‘καλοπροαίρετες’, αλλά επιβαρυντικές παρατηρήσεις για την εμφάνιση του σώματος. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η τροφή, που θα έπρεπε να είναι μέσο απόλαυσης και θρέψης, μετατρέπεται σε πεδίο ελέγχου, με αποτέλεσμα να χάνεται η αίσθηση της ικανοποίησης από το φαγητό.

Η μητέρα ως μέτρο σύγκρισης και η γέννηση της almond mom, μιας μαμάς που τρέφεται με... αέρα, γιατί έτσι πρέπει

Οι μητέρες, συνήθως χωρίς να το συνειδητοποιούν, γίνονται το πρώτο πρότυπο για τα παιδιά τους. Όταν οι ίδιες καταπιέζονται από αυστηρά πρότυπα διατροφής ή εξωτερικής εμφάνισης, τα πρότυπα αυτά, ενδεχομένως, μεταφέρονται στα παιδιά τους. Ιδιαίτερα οι κόρες, οι οποίες είναι πιο ευαίσθητες σε κοινωνικές πιέσεις γύρω από την εικόνα του σώματος, ενδέχεται να υιοθετούν αυτά τα πρότυπα όχι μόνο ως κανόνες, αλλά ως κομμάτι της ταυτότητάς τους. Στην αναζήτηση αποδοχής, οι μικρές –σε ηλικία- ψυχές απορροφούν τις κοινωνικές πιέσεις και νιώθουν ότι η αξία τους καθορίζεται από την εικόνα του σώματος τους.

Η επίδραση αυτής της καταπίεσης μπορεί να είναι καταστροφική και να οδηγήσει σε διαταραχές πρόσληψης τροφής, άγχος και μια μόνιμη αίσθηση ότι η εξωτερική εμφάνιση είναι το μέτρο της αξίας τους. Όμως, η πραγματική αξία ενός παιδιού δεν μετριέται σε θερμίδες ή κιλά. Το σώμα του είναι το σπίτι του, και αξίζει αγάπη, σεβασμό και φροντίδα, χωρίς όρους και περιορισμούς».

Κατά την κυρία Σακέτου «το φύλο παίζει σημαντικό ρόλο στις διατροφικές διαταραχές, καθώς οι κοινωνικές πιέσεις που σχετίζονται με την εικόνα του σώματος επηρεάζουν διαφορετικά άνδρες και γυναίκες. Οι γυναίκες συχνά βιώνουν έντονη πίεση για να πληρούν τα αυστηρά πρότυπα της ‘τέλειας’ εμφάνισης, με την ανάγκη ελέγχου του βάρους και την επιθυμία για αδύνατο σώμα να οδηγούν σε διαταραχές όπως η υπερφαγία, η ψυχογενής ανορεξία και η βουλιμία. Από την άλλη, στους άνδρες, η επιθυμία για μυϊκή ανάπτυξη και σωματική δύναμη ενισχύει διαταραχές όπως η ορθορεξία, που συνδέεται με υπερβολική ανησυχία για τη σωστή διατροφή. Επομένως, το φύλο επηρεάζει τις διατροφικές διαταραχές, αναλόγως με τις κοινωνικές προσδοκίες και τα στερεότυπα που υπάρχουν για τις γυναίκες και τους άνδρες».

Η κλινική διαιτολόγος – διατροφολόγος στην κουβέντα μας δεν ξεχνά την ταξική διάσταση του πράγματος.

«Οι διατροφικές διαταραχές δεν περιορίζονται σε κανένα κοινωνικό στρώμα, αλλά οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες επηρεάζουν την ανάπτυξη και την αντιμετώπισή τους. Στο παρελθόν, διαταραχές όπως η ψυχογενής ανορεξία θεωρούνταν πιο συχνές στη μεσαία και ανώτερη τάξη, όπου τα πρότυπα ομορφιάς είναι πιο αυστηρά. Ωστόσο, σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι η κοινωνικοοικονομική κατάσταση μπορεί να επηρεάσει τον εντοπισμό και την πρόσβαση στη θεραπεία αυτών των διαταραχών. Οι πιέσεις για κοινωνική αποδοχή και τα πρότυπα ομορφιάς είναι παγκόσμιες και αγγίζουν όλα τα κοινωνικά στρώματα, αν και η επίδρασή τους διαφοροποιείται ανάλογα με το πολιτισμικό και οικονομικό πλαίσιο».

Σκρολάροντας στο Tik Tok και με τον αλγόριθμο να αποθεώνει την «old money aesthetic», γίνεται σαφές ότι το σύνθημα έχει ξαναδοθεί: καμία καλο-αναθρεμμένη αστή δεν είναι χοντρή ή δεν της επιτρέπεται να γίνει. Καμία πλουσία δεν ξεφεύγει από το size 0 – μόνον νεόπλουτες και χαμηλού επιπέδου γυναίκες μπορούν να δουν τη ζυγαριά να ξεφεύγει προς τα πάνω..

«Η νοσηρή αυτή σύνδεση της οικονομικής ευημερίας με το αδύνατο σώμα από κοινού με τον τρόπο ζωής που προωθούν οι δημιουργοί περιεχομένου  στα κοινωνικά δίκτυα δύναται να εξαναγκάσει συναισθηματικά νεότερους ηλικιακά ανθρώπους οι οποίοι εσφαλμένα δεν νιώθουν “αρκετοί” για να ανταποκριθούν στα πρότυπα. Επομένως, οι διατροφικές διαταραχές μπορεί να εμφανιστούν όχι μόνο λόγω των κοινωνικών πιέσεων, αλλά και λόγω της αντίληψης της τάξης και του εισοδήματος, δημιουργώντας διαφορετικές συνθήκες», επισημαίνει η κυρία Ζωγράφου.

Κατά την ίδια «οι συνέπειες αυτών των διατροφικών συμπεριφορών και των κοινωνικών αντιλήψεων περί αισθητικής μπορούν να γίνουν ολέθριες, ιδιαίτερα για τα παιδιά, τα οποία λόγω της ευαλωτότητας της ηλικίας τους διαμορφώνουν την αυτοεικόνα και τις διατροφικές τους συνήθειες μέσα από αυτά τα ιδεώδη. Η σύνθετη σχέση που υπάρχει μεταξύ ψυχικής υγείας, διατροφικών διαταραχών και κοινωνικών προσδοκιών ενισχύεται δυστυχώς από τις κοινωνικές και ταξικές αντιφάσεις γύρω από τη διατροφή και την εικόνα του σώματος, πράγμα που καθιστά αναγκαίο να υπάρξει μία πιο υγιής και αυθεντική προσέγγιση απελευθερωμένη από τις ακραίες πιέσεις και τις αντιφάσεις της σύγχρονης κουλτούρας».