Όταν τα σεμεδάκια της γιαγιάς μετατρέπονται σε κούκλες

Το σεμέν, το σεμεδάκι, το κεντητό με βελονάκι που κάλυπτε τις επιφάνειες του σπιτιού των παππούδων στο χωριό. Άλλο κοσμούσε την τηλεόραση, κάποιο βρισκόταν πάνω στον δίσκο σερβιρίσματος και άλλο στο κέντρο του καναπέ σαν ριχτάρι. Η γιαγιά είχε πολλά από αυτά στη συλλογή της την οποία φρόντιζε σαν κόρη οφθαλμού, αρχικά επειδή ήταν όλα κεντημένα από τα χεράκια της ίδιας ή της μητέρας της, έπειτα επειδή τα προόριζε για... «προίκα» σου. Και μπορεί σαν εγγόνι να μην τους έδωσες ποτέ την αξία που τους αναλογούσε αλλά τα τελευταία χρόνια τα σεμεδάκια επανέρχονται στη μόδα, κερδίζουν μια θέση δίπλα στο τάμπλετ ή τον υπολογιστή αυτή τη φορά, εμπνέουν σχεδιαστές μόδας και μεταμορφώνονται σε διακοσμητικά. Οι Ask Mana, για παράδειγμα, είναι μια ομάδα γυναικών που τα μετατρέπει σε κουκλάκια.

Πρόκειται για τη Μάρθα, την Ειρήνη και τη Βαγγελιώ. Τρεις μαμάδες από το Ηράκλειο Κρήτης που δεν ήταν μοδίστρες αλλά τους ένωνε η κοινή ανάγκη για δημιουργία. Η γνωριμία τους φτάνει περίπου τα 10 χρόνια πριν, όπως μας λένε.

«Γνωριστήκαμε στην αρχή της οικονομικής κρίσης, μέσα από το "κίνημα της πλατείας" όπως έχει ονομαστεί, τότε που χιλιάδες άνθρωποι χωρίς κανένα κομματικό κάλεσμα έβγαιναν στις πλατείες. Το διαφορετικό σε αυτό το κίνημα ήταν το κλίμα που υπήρχε: δεν γίνονταν μόνο πολιτικές συζητήσεις αλλά και συζητήσεις διάφορων άλλων ζητημάτων όπως η οικολογία. Η κοινή αγάπη για τη ραπτική μας έφερε κοντά κι έτσι μια μέρα αποφασίσαμε να συναντηθούμε με τις ραπτομηχανές μας, τα υφάσματα, τις κλωστές για να φτιάξουμε το πρώτο μας φόρεμα. Το πατρόν ήταν από ένα φόρεμα δικό μου, τα υφάσματα απλώθηκαν στο πάτωμα για να μπορέσουμε να τα κόψουμε… γελάσαμε πάρα πολύ! Τελικά το καταφέραμε και ήμασταν χαρούμενες και υπερήφανες για το αποτέλεσμα, οπότε αποφασίσαμε να φτιάξουμε και μια τσάντα. Πολλές φορές χτυπούσε το τηλέφωνό μας, "μαμά, πού είναι αυτό, μαμά, τι θα φάμε, μαμά, πότε θα έρθεις", κι έτσι γεννήθηκε και το όνομά μας Ask Μana» διηγείται η Μάρθα. Συμφωνούμε πως τα εργόχειρα της γιαγιάς έχουν πίσω τους δεξιοτεχνία, εργατοώρες προσήλωσης και συναισθηματική αξία για τη δημιουργία τους. 

«Τα εργόχειρα, τα σεμέν σηματοδοτούν μια ολόκληρη εποχή κουλτούρας και αισθητικής της ελληνικής κοινωνίας. Το κέντημα, ο αργαλειός κάποτε διδάσκονταν στο σχολείο στα κορίτσια ως μια βασική δεξιοτεχνία που έπρεπε να έχουν στη ζωή τους. Μεγάλωσα μέσα σε σπίτια που ήταν γεμάτα από εργόχειρα, πάνω στους καναπέδες, στις τραπεζαρίες, στα τραπεζάκια, στα παράθυρα, στις πόρτες, στις ηλεκτρικές συσκευές, με κορυφαίο εκείνο πάνω στην τηλεόραση! Που όμως δεν ήταν μονίμως τα ίδια, υπήρχαν άλλα για το καλοκαίρι και άλλα για τον χειμώνα με ανάλογα χρώματα και σχέδια. Θυμάμαι παιδί να βρέχει, να μην μπορούμε να βγούμε στην αλάνα να παίξουμε και να κάθομαι στο παράθυρο να κοιτάζω τη βροχή να πέφτει μέσα από τις τρύπες της δαντέλας. Πότε έκλεινα το ένα μάτι, πότε το άλλο και περνούσε η ώρα χαζεύοντας. Οι γυναίκες μαζεύονταν πότε στην αυλή του ενός σπιτιού, πότε στα σκαλάκια του άλλου και έβγαζαν το εργόχειρο από το σακουλάκι τους ή από την τσέπη της ποδιάς τους. Καμιά φορά άνοιγα τα χέρια μου, βάζανε τη βάντα του νήματος και τα κουνούσα σε μια αργή επαναλαμβανόμενη κίνηση για να μαζέψουν το κουβάρι. Τα έφτιαχναν συνήθως για το παιδί τους και τους εύχονταν μια καλύτερη ζωή. Έτσι με τις κλωστές και το βελόνι δεν αποτυπωνόταν πάνω στο ύφασμα μόνο το σχέδιο του κεντήματος ή της δαντέλας αλλά και ένα άλλο σχέδιο άυλο, εκείνο των ονείρων για τα παιδιά τους».

Με τα χρόνια άλλαξε η μόδα και τα εργόχειρα βρέθηκαν να θεωρούνται ξεπερασμένα, λαϊκά, παρωχημένα. Κλείστηκαν μέσα σε μπαούλα, βαλίτσες, ντουλάπες με τις κατόχους τους να τα βγάζουν πού και πού για αέρισμα και να τα επιστρέφουν μέσα πάλι, πιστεύοντας πως ίσως κάποια στιγμή βρουν τη θέση τους στα σπίτια των παιδιών τους. 

«Έτσι έκανε και η πεθερά μου στη Χίο» μας λέει η Μάρθα. «Κάθε φορά που την επισκεπτόμουν, μου έλεγε να τα πάρω, αλλά εγώ το ανέβαλα για την επόμενη ώσπου πλήρης ημερών έφυγε και όλη αυτή η προίκα που είχε ήρθε σπίτι μας. Μερικούς μήνες μετά ένας αγαπημένος φίλος διακοσμητής άρχισε να φτιάχνει το πατρικό του, άνοιξε σεντούκια της γιαγιάς του και αφού κράτησε ορισμένα που ταίριαζαν στην αισθητική τα άλλα σκόπευε να τα πετάξει. Γνωρίζοντας τον κόπο και την αγάπη που κρύβουν, μου ήταν αδύνατο να τα δω πεταμένα κι έτσι τα κράτησα εγώ αρχικά χωρίς να ξέρω τι θα τα κάνω, μέχρι που μου γεννήθηκε η ιδέα να μετατραπούν σε κούκλες. Έφτιαξα πρώτα το πατρόν για το σώμα βασισμένο πάνω σε απλές παιδικές ζωγραφιές κι εκεί χρησιμοποίησα το εργόχειρο. Τα μαλλιά τους είναι από νήματα πλεξίματος, εμπνευσμένα από τους έφηβους· το σπίτι μου είναι κοντά σε ένα γυμνάσιο-λύκειο και κάθε πρωί τους βλέπω την ώρα που πηγαίνουν στο σχολείο. Ήθελα να είναι τα χέρια και τα πόδια τους από χαρούμενα υφάσματα σε απλή γραμμή, μια χαρούμενη ανοιχτή αγκαλιά».

Σύμφωνα με ιδιοκτήτες καταστημάτων με είδη προικός, οι νεότεροι σε ηλικία πλέον τα προτιμούν σε μια πιο μοντέρνα έκδοσή τους, ενώ τα παραγγέλνουν από άκρη σε άκρη της γης, Έλληνες που ζουν στο εξωτερικό, αλλά και ξένοι. Διάφοροι σχεδιαστές επίσης έχουν εμπνευστεί από αυτά για διάφορα καλοκαιρινά looks αναβιώνοντας έτσι μια παράδοση που κινδυνεύει να χαθεί.

Στη Μάρθα δίνει μεγάλη χαρά ο τρόπος που βρήκε να αξιοποιήσει τα εργόχειρα που από τις παλιές τεράστιες τηλεοράσεις, τους δίσκους σερβιρίσματος κι από τα χέρια της γιαγιάς γίνονται κούκλες στα χέρια του παιδιού... συνδυάζοντας το χθες με το τώρα. Τελευταία δουλεύει την ιδέα να τα χρησιμοποιεί πάνω σε γυναικείες τσάντες από υφάσματα που έχει βάψει με φυτικές βαφές. Αν επισκεφτεί κάποιος τη σελίδα τους στο facebook Ask Mana, θα βρει μια μεγάλη ποικιλία δημιουργίες, φτιαγμένες από διάφορα υφάσματα, καραβόπανο της Πειραϊκής Πατραϊκής, κουρτίνες, σεντόνια που τα αξιοποιούν με διάφορους τρόπους, μετατρέποντάς τις σε τσάντες συσκευασίας για παράδειγμα, διακοσμητικά για το σπίτι, κοσμήματα και αξεσουάρ, προίκα μωρού, πιάστρες για τη μεταφορά ενός φαγητού, παιχνίδια, μαξιλάρια, νεσεσέρ, θήκες, ρούχα ραμμένα από την αρχή ή πειραγμένα. Ανάμεσά τους και παιδικές ποδιές φτιαγμένες από βαμβακερό ύφασμα που μπορούν τα παιδιά να τις ζωγραφίσουν με πλενόμενα χρώματα και έτσι κάθε φορά να τη φτιάχνουν και διαφορετική, καθώς επίσης και κασετίνες με τον ίδιο τρόπο. Παράλληλα δέχονται παραγγελείες για μπομπονιέρες, δωράκια και αναμνηστικά που δίνονται σε διάφορα events.

Δε γίνεται να μη ρωτήσουμε τις γυναίκες του Ask Mana πώς καταφέρνουν να συνδυάζουν τη δραστηριότητά τους αυτή με τις βασικές τους ενασχολήσεις και τη μητρότητα. Δεν είναι εύκολο θα μας απαντήσουν:

«Πρέπει να έχεις χιούμορ, ευρηματικότητα, υπομονή. Μια φορά ετοιμάζαμε ένα σουαρέ και δεν είχαμε καθόλου χρόνο να βρεθούμε από κοντά. Μιλούσαμε από το τηλέφωνο· η βίντεο κλήση δεν ήταν τόσο διαδεδομένη ακόμα. Είχα φτιάξει μία φούστα με πεταλούδες και ήθελα τη γνώμη των κοριτσιών, αλλά ήταν αδύνατο να βρεθούμε έστω και για λίγο. Κάποια στιγμή θα περνούσε κάτω από το σπίτι μου η Βαγγελιώ, κανονίσαμε, βγήκα στο μπαλκόνι και της έδειξα τη φούστα από μακριά (γέλια μέχρι δακρύων). Αυτό που μας έχει βοηθήσει πιστεύω είναι ότι υπάρχει μια κατανόηση και μια σχέση ελευθερίας ανάμεσά μας. Δουλεύουμε όλα τα event μαζί και οι τρεις λέμε ιδέες, βγάζουμε κόστη, οργανώνουμε τις εργασίες που πρέπει να γίνουν και φτάνουμε στο τελικό αποτέλεσμα».