30 Νοεμβρίου 2024 | Buy Nothing Day: Μια παγκόσμια ημέρα για να ΜΗΝ αγοράσεις τίποτα

Η παγκόσμια ημέρα κατά του καταναλωτισμού παραδοσιακά τιμάται το τελευταίο Σάββατο του Νοεμβρίου, δηλαδή την επόμενη ημέρα της Black Friday, που είναι γνωστή για τις μεγάλες προσφορές και την έντονη καταναλωτική κίνηση.

Πολλοί γνωρίζουμε ότι η «ψυχοθεραπεία του shopping» είναι η ευκολότερη παγίδα για να γίνεις shopaholic και να πέσεις στην εμμονή της κατανάλωσης, την απόλυτη νεύρωση της δυτικής κοινωνίας. Η κατανάλωση που έχει ξεφύγει από τον έλεγχο, η διαφήμιση που δημιουργεί εθισμό και έχει μολύνει το νοητικό μας περιβάλλον σε σημείο κατάρρευσης, το άγχος του να ξοδεύεις. Κάποιοι σκέφτηκαν ότι μία (έστω) ημέρα που διεθνώς ο πλανήτης θα παίρνει μια ανάσα από την υπερκατανάλωση, μπορεί να βοηθήσει όχι μόνο τα θύματα αυτής αλλά και την ίδια τη Γη που μεταβάλλεται σε χωματερή των συνηθειών μας. 

Στη Βόρεια Αμερική, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Φινλανδία και τη Σουηδία, η Ημέρα του «Δεν Αγοράζω Τίποτα» πραγματοποιείται την επομένη της Ημέρας των Ευχαριστιών των αμερικάνων, ταυτόχρονα με τη Μαύρη Παρασκευή- σε άλλες χώρες πραγματοποιείται την επόμενη ημέρα, δηλαδή το τελευταίο Σάββατο του Νοεμβρίου.

Πώς ξεκίνησαν όλα
Η Μέρα του Buy Nothing ιδρύθηκε στο Βανκούβερ του Καναδά από τον καλλιτέχνη Ted Dave τον Σεπτέμβριο του 1992. Θεωρείται μια ημέρα για να αξιολογήσει η κοινωνία το πρόβλημα της υπερκατανάλωσης, πολύ συμβολικά την ίδια μέρα που συμβαίνει υστερία αγορών σε όλο τον πλανήτη. Όποιος έχει δει ποτέ τι συμβαίνει στη Βόρεια Αμερική κατά τη διάρκεια των εκπτώσεων της Μαύρης Παρασκευής καταλαβαίνει πάρα πολύ καλά γιατί ήταν καιρός να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να κοιτάξουμε τον εαυτό μας, τη συμπεριφορά μας και να αναλογιστούμε το νόημα όλης της τρέλας της Black Friday.

Πολλοί θεωρούν ότι ο όρος έγινε γνωστός αρχικά γύρω στο 1951, όταν η αστυνομία της Φιλαδέλφειας και οι οδηγοί λεωφορείων τον χρησιμοποίησαν για να διαμαρτυρηθούν για την κατάσταση στους δρόμους στο κέντρο της πόλης που ήταν γεμάτοι με αγοραστές.

Αλλά η παραφροσύνη έφτασε στο αποκορύφωμά της το 2011, όταν ορισμένα καταστήματα, όπως τα Target, Kohl's και Macy's, άνοιξαν τις πόρτες τους ήδη από τα μεσάνυχτα το προηγούμενο βράδυ για να δώσουν στη μάζα των καταναλωτών που συνωστίζονταν απ’ έξω, άπλετο χρόνο για να αγοράσουν τα πάντα.

Λίγο μετά τη δημιουργία της Ημέρας του «Δεν Αγοράζω Τίποτα», άρχισαν να εμφανίζονται εκστρατείες για μια παρόμοια ημέρα «εγκράτειας» στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Ισραήλ, την Αυστρία, τη Γερμανία, τη Νέα Ζηλανδία, την Ιαπωνία, τις Κάτω Χώρες, τη Γαλλία και τη Νορβηγία. Σήμερα συμμετέχουν σε αυτήν περισσότερα από 65 έθνη. Η Adbusters, μια εταιρεία που είναι υπεύθυνη για την αρχική προώθηση της ιδέας του Ted Dave για την Buy Nothing Day, δηλώνει ότι η ημέρα αυτή «δεν έχει να κάνει μόνο με την αλλαγή των συνηθειών σας για μία ημέρα», αλλά «με την έναρξη μιας διαρκούς δέσμευσης του τρόπου ζωής για να καταναλώνετε λιγότερο και να παράγετε λιγότερα απόβλητα».

Το μήνυμα των Adbusters
«Αυτή τη Μαύρη Παρασκευή, αντισταθείτε στη φαγούρα να αγοράσετε κάποιο χαζό πράγμα μόνο και μόνο γιατί είναι κάτι καινούργιο, για τη φευγαλέα ψευδαίσθηση του ελέγχου στη ζωή σας. Η παρόρμηση για αγορά δεν προέρχεται στην πραγματικότητα από μέσα σας. Είναι ο κώδικας που έχει περάσει μέσα από κάθε διαφήμιση, email, τηλεοπτικό σποτ και κάθε σελέμπριτι που έχετε συναντήσει ποτέ.
Το μυαλό μας έχει διαφθαρεί από μια ζωή γεμάτη ψέματα που έχουν σχεδιαστεί για να μας αποκοιμίζουν και να χτυπάνε στις βαθύτερες ανασφάλειές μας. Μένουμε σε έναν δύσθυμο λήθαργο, προσκολλημένοι σε μια εύθραυστη ελπίδα που μπορεί να καταρρεύσει από μια και μόνο κακή είδηση.

»Ήρθε η ώρα να απελευθερωθούμε από όλο αυτό το γ@μημένο πράγμα.
Αυτή την Παρασκευή, κρατήστε την πιστωτική κάρτα μέσα στο πορτοφόλι σας. Κρατήστε τα μετρητά σας στο τζιν σας. Μην αγοράζετε. Απλά αναπνεύστε.
Βγείτε έξω. Νιώστε τον παλμό του πλανήτη - τη γη κάτω από τα πόδια σας, τον ήλιο στο πρόσωπό σας. Ακούστε τον άνεμο. Παρακολουθήστε ένα πουλί να πετάει. Δώστε πέντε δολάρια σε έναν άστεγο. Συζητήστε από καρδιάς με έναν φίλο.
Επικεντρωθείτε σε αυτά που έχουν σημασία και παρακολουθήστε το καθημερινό γκρίζο να γίνεται σιγά σιγά τα χρώματα της πραγματικής ζωής.
Η Μαύρη Παρασκευή είναι το διεστραμμένο τελετουργικό ενός πολιτισμού που καταρρέει. Ας πάμε μπροστά».

Οι επικριτές του «Δεν Αγοράζω Τίποτα»
Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η Ημέρα του «Δεν Αγοράζω Τίποτα» είναι ένα είδος κενής χειρονομίας, ένας τρόπος να κάνουν τους σκληροπυρηνικούς αγοραστές να αισθάνονται άσχημα, αλλά που δεν έχει κανένα διακριτό αντίκτυπο στην παγκόσμια οικονομία ή στο καταναλωτικό αίσθημα στο σύνολό του. Ορισμένοι πιστεύουν ότι η πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην Ημέρα του «Δεν Αγοράζω Τίποτα» μπορούν απλώς να ψωνίσουν από τα ίδια καταστήματα την επόμενη ημέρα, ούτως ή άλλως.

Κάτι που εισάγει την ταξική πολιτική στο φαινόμενο της Ημέρας του Buy Nothing. Με άλλα λόγια, οι αγοραστές που έχουν τα μέσα να ξοδέψουν περισσότερα και πιο επιλεκτικά, έχουν το προνόμιο να μη συμμετέχουν στη Black Friday και να αισθάνονται αυτάρεσκα γι' αυτό. Παρόλα αυτά, πολλοί υποστηρίζουν ότι καθώς τα μεγάλα καταστήματα προετοιμάζονται για ορδές αγοραστών που τρελαίνονται για εκπτώσεις, θα πρέπει να περιμένουν και μια μικρή αντίδραση. Έστω κι αν αυτή έρθει με τη μορφή ζόμπι που θα περπατούν στους διαδρόμους των καταστημάτων τους. Μια χαρά, θα έχει και πλάκα.

Δράσεις του Δεν Αγοράζω Τίποτα

• Zombie Walks
  Σε πολλές πόλεις, συμμετέχοντες ντυμένοι σαν ζόμπι περιφέρονται σε εμπορικά κέντρα και δρόμους σαν να έχουν παρασυρθεί τυφλά και χωρίς να σκέφτονται, από την καταναλωτική κουλτούρα.
• Θάλαμοι κοψίματος πιστωτικών καρτών
  Ειδικά περίπτερα όπου οι συμμετέχοντες κόβουν τις πιστωτικές τους κάρτες ως συμβολική πράξη απελευθέρωσης από το χρέος και την καταναλωτική πίεση.
• Ρublic Free Shops
  Στήνονται υπαίθρια «καταστήματα» όπου οι άνθρωποι μπορούν να αφήσουν αντικείμενα που δεν χρειάζονται και να πάρουν άλλα, χωρίς καμία ανταλλαγή χρημάτων.
• Ανταλλαγή Ενδυμάτων
  Σε τέτοιες δράσεις οι συμμετέχοντες φέρνουν ρούχα που δεν χρειάζονται πλέον και τα ανταλλάσσουν με άλλα, χωρίς κόστος.
• Whirl - Mart
  Στο Whirl-Mart, οι συμμετέχοντες περιφέρονται σιωπηλά με άδεια καροτσάκια μέσα σε σουπερμάρκετ και μεγάλα καταστήματα, προσομοιώνοντας την εμπειρία του καταναλωτή που αγοράζει χωρίς σκέψη.
• Πικνίκ και κοινές συγκεντρώσεις
  Οργανώνονται πικνίκ ή κοινές συγκεντρώσεις σε δημόσιους χώρους, όπου οι άνθρωποι φέρνουν φαγητά και ποτά από το σπίτι χωρίς να ξοδέψουν χρήματα.
• Θέατρο δρόμου και παραστάσεις
  Οι υποστηρικτές του Buy Nothing Day δημιουργούν παραστάσεις και σκετσάκια σε δημόσιους χώρους, συνήθως με στόχο να προκαλέσουν τους περαστικούς να αναλογιστούν το νόημα της κατανάλωσης.
• Detox Days και αποχή από τις συσκευές
  Πολλοί επιλέγουν να κάνουν μια αποτοξίνωση από τις συσκευές τους, απενεργοποιώντας τα κινητά και αποφεύγοντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ως μέσο αποφυγής των διαφημίσεων και της καταναλωτικής πίεσης.
• Αντιδιαφημίσεις (Culture Jamming)
  Το Buy Nothing Day εμπνέει επίσης αντιδιαφημιστικές εκστρατείες όπου αλλοιώνονται γνωστές διαφημίσεις για να δείξουν τα αρνητικά της καταναλωτικής κουλτούρας.
• «Tο Καταναλωτικό Γουρούνι»
  Ένα από τα πιο διάσημα σποτ του Buy Nothing Day, το «Consumer Pig» δείχνει ένα γουρούνι που τοποθετημένο σε ένα περιβάλλον γεμάτο προϊόντα και διαφημίσεις, όπου τρώει ασταμάτητα και διογκώνεται όλο και περισσότερο, όπως ο υπερκαταναλωτής.

Άλλα σποτ είναι το «Shop Until You Drop» με ανθρώπους να τρέχουν στα εμπορικά κέντρα, γεμίζοντας καροτσάκια και σακούλες με προϊόντα, μέχρι που κυριολεκτικά σωριάζονται κάτω από την εξάντληση. Στο τέλος, το μήνυμα λέει: «Shop Until You Drop? Try Buying Nothing».

Το «Buy Nothing Day Zombie Walk» δείχνει ανθρώπους ντυμένους σαν ζόμπι να περιφέρονται αργά μέσα σε εμπορικά κέντρα και καταστήματα. Το μήνυμα είναι ότι οι καταναλωτές «συμπεριφέρονται σαν ζόμπι» στην Black Friday.

Το «Credit Card Cut-Up Challenge» δείχνει ανθρώπους που προκαλούνται να κόψουν τις πιστωτικές τους κάρτες, ενώ την ώρα που το κάνουν τους επευφημούν και ακούγεται θριαμβευτική μουσική. Το σποτ κλείνει με την ερώτηση: «Θα το τολμήσεις φέτος;».

Το «Retail Therapy Isn’t Real Therapy» δείχνει μια παρέα φίλων να συζητούν για τις αγορές ως «θεραπεία». Κάποιοι προσπαθούν να πείσουν τους άλλους ότι η αγορά νέων προϊόντων θα τους κάνει πιο ευτυχισμένους, αλλά η συνομιλία καταλήγει σε μια συνειδητοποίηση ότι η καταναλωτική «θεραπεία» είναι προσωρινή.

Το «Who Needs It?» δείχνει μια εκπομπή τύπου τηλεπαιχνιδιού όπου οι διαγωνιζόμενοι πρέπει να απαντήσουν στο ερώτημα «Ποιός το χρειάζεται;». Οι συμμετέχοντες εμφανίζονται μπερδεμένοι καθώς αναφέρονται σε άχρηστα ή υπερβολικά προϊόντα, όπως πολυτελή καλύμματα για τηλεκοντρόλ ή ειδικές κρεμάστρες για παντόφλες.

Το «You Are What You Buy» είναι μια διαφήμιση με απλά κινούμενα γραφικά, που δείχνει ανθρώπους να αγοράζουν πράγματα και να «μεταμορφώνονται» στα προϊόντα που καταναλώνουν. Ένας χρήστης του γρήγορου φαγητού γίνεται μπιφτέκι, ενώ ένας άλλος που αγοράζει τηλεοράσεις μετατρέπεται σε τηλεοπτική οθόνη.

Το χρονολόγιο του Δεν Αγοράζω Τίποτα

• 1946 | Ο καταναλωτισμός απογειώνεται στην Αμερική
  Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλα έθνη άρχισαν να προσπαθούν να ανοικοδομήσουν τις κοινωνίες τους. Μετά από κάποια χρόνια στερήσεων λόγω του πολέμου, οι άνθρωποι, ενθουσιασμένοι που δεν υπήρχαν πλέον περιορισμοί στις αγοραστικές τους συνήθειες, στράφηκαν στην υπερκατανάλωση.
• 1968 | Ξεκινούν τα Χριστούγεννα του Buy Nothing
  Αυτή τη χρονιά, η Ellie Clark, μία από τις βασικές ακτιβίστριες και συντονίστριες του κινήματος Buy Nothing Day στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά και ενεργή υποστηρίκτρια του Adbusters Media Foundation, του οργανισμού που ανέπτυξε την ιδέα του Buy Nothing Day, μαζί με την οικογένειά της γνωστοποιούν ότι θα αγνοούσαν εντελώς τις καταναλωτικές συνήθειες των Χριστουγέννων.
• 1989 | Το περιοδικό Adbusters ξεκινά στον Καναδά
  Ο Kalle Lasn (πρώην στέλεχος της διαφημιστικής βιομηχανίας) και μια ομάδα αντι-καταναλωτών ξεκινούν το περιοδικό από το Βανκούβερ ως αντίδοτο σε αυτό που έβλεπαν ως εταιρική απληστία. Το περιοδικό έχει πλέον μια αποκλειστική κυκλοφορία άνω των 70.000, συν 20.000 ηλεκτρονικούς αναγνώστες.
• 1992 | Εναρκτήρια Ημέρα του Buy Nothing
  Ιδρύθηκε από τον Ted Dave, έναν καλλιτέχνη στο Βανκούβερ του Καναδά. Η ιδέα της Ημέρας του «Δεν Αγοράζω Τίποτα» είναι να καταφέρουν -και να συνηθίσουν- οι άνθρωποι να μην αγοράζουν τίποτα για 24 ώρες (ή και περισσότερο!), για να καταπολεμήσουν τον καταναλωτισμό.
• 1997 | Η Ημέρα του «Δεν Αγοράζω Τίποτα» μεταφέρεται στο Νοέμβριο 
  Σε μια προσπάθεια να αντισταθμιστεί όλη η αγοραστική και καταναλωτική κίνηση που είναι χαρακτηριστική για την αμερικανική Ημέρα των Ευχαριστιών, η Ημέρα του Buy Nothing μεταφέρθηκε στην επομένη της γιορτής, η οποία είναι γνωστή ως Black Friday. Η ημερομηνία αλλάζει κάθε χρόνο ανάλογα με την ημερομηνία της Ημέρας των Ευχαριστιών (η οποία γιορτάζεται την τέταρτη Πέμπτη του Νοεμβρίου).
• 1997 | Ξεκινά η ανταλλαγή παλτών Buy Nothing στο Rhode Island 
  Σε μια προσπάθεια να βοηθηθούν όσοι έχουν ανάγκη και να μειωθεί ο καταναλωτισμός, το Πράσινο Κόμμα της πολιτείας είχε την ιδέα να συλλέγει και να χαρίζει χειμωνιάτικα παλτά την Black Friday.
• 2000 | Οι εκστρατείες των Adbusters απορρίπτονται
  Με σχέδιο να αντιμετωπίσει τη νοοτροπία του υπερβολικού καταναλωτισμού, η καναδική εταιρεία Adbusters, χορηγός της Ημέρας του Buy Nothing, βλέπει να αρνούνται τη διαφήμισή της όλα σχεδόν τα μεγάλα βορειοαμερικανικά δίκτυα (εκτός από το CNN). Τελικά, όμως, οι διαφημίσεις για την εκδήλωση άρχισαν να εμφανίζονται όχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και στο Ισραήλ, την Ιαπωνία και τη Νέα Ζηλανδία.
• 2011 | Ξεκινά το Occupy Wall Street
  Ένα κίνημα διαδηλωτών ενεργοποιείται (αρχικά από τους Adbusters) στη Νέα Υόρκη για να πραγματοποιήσει μια πολύμηνη καθιστική διαμαρτυρία σε σχέση με τους στόχους του αντι-καταναλωτισμού. Ο αντίκτυπος έχει εμπνεύσει ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, αλλά μένει να φανεί ποιος θα είναι ο αντίκτυπος για το μέλλον.
• 2011 | Η Ημέρα που «Δεν Αγοράζεις Τίποτα» αποκτά νέο παρατσούκλι
  Σε μια αναφορά στις προσπάθειες Occupy Wall Street, η Ημέρα του Buy Nothing ειδικά εκείνη τη χρονιά έγινε χαϊδευτικά γνωστή ως «Occupy Xmas».
• 2020 | Η επίδραση του Covid-19
  Ήταν σαν το ξεκίνημα ενός κόσμου χωρίς μετρητά, μια εκδοχή του Buy Nothing για την εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το Covid έπαιξε μεγάλο ρόλο στην άνοδό του. Περίπου την εποχή της Μεγάλης Εσωτερικής Μετανάστευσης του 2020, το παρακλάδι του Buy Nothing στο Facebook είδε μια ξαφνική αύξηση του ενδιαφέροντος. Η κουλτούρα της ανταλλαγής -από αντικείμενα κάθε είδους μέχρι χαρτί τουαλέτας και μαγιά για να φτιάξει κανείς ψωμί στο σπίτι- έγινε ένα δημοφιλές καταπραϋντικό για τη μοναξιά και την πίεση της εποχής της πανδημίας.
• 2024 | Τώρα το μιμίδιο Buy Nothing έχει υποστεί μια περαιτέρω μετάλλαξη
  Σε περισσότερες από 6.500 ομάδες του Facebook που αντιπροσωπεύουν υπερ-τοπικές κοινότητες σε 44 έθνη , εκατομμύρια άνθρωποι ζουν τώρα σύμφωνα με τις αρχές του όχι μόνο μια φορά το χρόνο αλλά κάθε μέρα. Μεταξύ τους μοιράζονται εργαλεία και σκεύη, ρούχα και τρόφιμα, παιχνίδια και ταξιδιωτικές κούπες, χειροποίητα αγαθά, μεταχειρισμένα και όλα τα ενδιάμεσα. Η αγορά, η πώληση, το εμπόριο και η ανταλλαγή απαγορεύονται αυστηρά. Πρόκειται για ένα δίκτυο γενναιοδωρίας, μια «οικονομία του δώρου», τα μέλη της οποίας καλούνται να «δίνουν από (τη) δική τους αφθονία».
• Το επόμενο βήμα
  #BuyLessXmas