Joanna Harcourt-Smith - Timothy Leary: Μια ερωτική περιπέτεια

Τον Νοέμβριο του 2020 έτυχε να διαβάσουμε στον ξένο Τύπο ένα άρθρο το οποίο δημοσιεύτηκε με αφορμή την κυκλοφορία από το αμερικάνικο δίκτυο Showtime, ενός ντοκιμαντέρ με τίτλο «My Psychedelic Love Story» του βραβευμένου με βραβείο Όσκαρ ντοκιμαντερίστα σκηνοθέτη Errol Morris. Σε αυτό, σε μια εξομολόγηση-ποταμό, η Joanna Harcourt-Smith, ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά κορίτσια της «εποχής του ελεύθερου έρωτα και του LSD», μιλάει για το βιβλίο της «Tripping the Bardo with Timothy Leary: My Psychedelic Love Story».
Η Τζοάνα, κοσμοπολίτισσα, συγγραφέας, ποιήτρια, ακτιβίστρια της ψυχεδέλειας, αλλά και δημιουργός των podcasts Future Primitive (www.futureprimitive.org – από το 2006 που ήταν και το πρώτο στο είδος του), μιλάει για την ιστορία ενός έρωτα όταν ήταν εκείνη 26 χρόνων και ο Τίμοθι Λίρι, 52. Εκείνος καθηγητής πανεπιστημίου στο Χάρβαρντ, από τους πρώτους που ερεύνησε τις ψυχοθεραπευτικές ιδιότητες του LSD σε πανεπιστημιακό επίπεδο και στη συνέχεια της αποχώρησής του από το πανεπιστήμιο έγινε ο γκουρού της αντικουλτούρας του LSD, περιοδεύοντας στις ΗΠΑ διοργανώνοντας acid πάρτι με το σύνθημα «turn on, tune in, drop out» και, αφού μετά από 26 μήνες καταδίωξης συνελήφθη και καταδικάστηκε σε 10 χρόνια φυλάκιση για παράβαση του νόμου κατά των ναρκωτικών, απέδρασε με τη βοήθεια της ακροαριστερής, μιλιταριστικής οργάνωσης Weathermen και κατάφερε να διαφύγει στην Ελβετία, όπου του προσφέρθηκε άσυλο.
Ακριβώς τότε, στην Ελβετία το 1972, γνώρισε την Τζοάνα.
Και μόνο η περίληψη εκείνου του έρωτα, όπως περιγραφόταν στον Τύπο, έμοιαζε με μια απίστευτη, κοσμοπολίτικη κινηματογραφική περιπέτεια δράσης, γεμάτη ιδέες της εποχής και ψυχεδέλεια, κυνηγητό, πράκτορες της CIA και μυστήρια.
Επίσης διαβάσαμε ότι η Τζοάνα, το 1966, πριν γνωρίσει τον Λίρι, είχε παντρευτεί έναν  Έλληνα, τον Νίκο Ταμπακόπουλο, με τον οποίο απέκτησε μία κόρη, τη Λάρα Ταμπακοπούλου. Αποφασίσαμε να αναζητήσουμε τη Λάρα και να της ζητήσουμε να μας μιλήσει για τη ζωή της μητέρας της.
Ανακαλύψαμε μια ευγενική γυναίκα που έχει μεγαλώσει στην Αθήνα, ζει στο Λονδίνο, μιλάει ελληνικά και ήταν πρόθυμη να μιλήσουμε.
Ήταν όμως μια άσχημη συγκυρία. Λίγες μόνο εβδομάδες πριν, στις 11 Οκτωβρίου 2020, και λίγο μετά την ολοκλήρωση του ντοκιμαντέρ, η Τζοάνα, χτυπημένη από καρκίνο του μαστού, είχε φύγει από τη ζωή. Βρισκόταν στο σπίτι της στη Σάντα Φε, στο Νέο Μεξικό, περιτριγυρισμένη από τα εγγόνια, τα παιδιά, τον σύζυγο και τους φίλους της.
Συμφωνήσαμε με τη Λάρα «να αφήσουμε να περάσει λίγος καιρός».
Στο ενδιάμεσο, ταξιδέψαμε, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, στη ζωή της Τζοάνας.

«Ο πιο επικίνδυνος άνθρωπος στην Αμερική»

Ο Λίρι, ο «πιο επικίνδυνος άνθρωπος στην Αμερική», όπως τον αποκαλούσε ο πρόεδρος Νίξον, ο οποίος είχε κηρύξει σκληρό πόλεμο εναντίον των ναρκωτικών και είχε εξαπολύσει πράκτορες σε όλη την υφήλιο κυνηγώντας τον, ερωτεύτηκε την Τζοάνα και την παντρεύτηκε «ανεπίσημα». Ήταν ένας έρωτας που κράτησε πέντε χρόνια και μεσολάβησε ανάμεσα στον τέταρτο και στον πέμπτο γάμο του Λίρι. Όταν, υπό την πίεση των ελβετικών Αρχών να φύγει από τη χώρα, ο Λίρι άρχισε να αναζητά προστασία σε άλλον τόπο, βρήκε ουρανοκατέβατη βοήθεια από τη γνωριμία του με την Τζοάνα, μία νεαρή socialite που γοητεύτηκε από την προσωπικότητα και τον τρόπο του. Μαζί έφυγαν για την Καμπούλ, εκεί όμως τους παρέλαβαν πράκτορες του FBI και τους μετέφεραν πίσω στην Αμερική, όπου ο Λίρι φυλακίστηκε άμεσα και η Τζοάνα ξεκίνησε μία μπροσπάθεια αποφυλάκισής του – η οποία, όταν τελικά συνέβη, πολλοί οπαδοί του «κινήματος Λίρι» την κατηγόρησαν για διπλή πράκτορα, για Μάτα Χάρι, όπως την αποκάλεσε χαρακτηριστικά ο Allen Ginsberg: ότι αυτή ήταν εκείνη που έπεισε τον Λίρι να συνεργαστεί και να αποφυλακιστεί. Ήταν όμως έτσι;

Χρειάστηκε να περάσουν 40 χρόνια για να αποκαλυφθεί το μυστικό στην Τζοάνα και να νιώσει, με τον τρόπο της, μια λύτρωση την οποία εξομολογείται σε αυτή την ταινία.

Η νεαρή socialite

Η Τζοάνα γεννήθηκε στο πολυτελές ξενοδοχείο Palace στο Σεν Μόριτζ της Ελβετίας στις 13 Ιανουαρίου του 1946, όπου η μητέρα της είχε βρεθεί «κυρίως για να παίξει μπριτζ». Η μητέρα της ήταν μία πλούσια κληρονόμος, σκληρή γυναίκα, που μεγάλωνε την Τζοάνα αυστηρά, σε ένα πλούσιο σπιτικό, στην παρισινή Λεωφόρο Φος. Ο πατέρας της ήταν διοικητής στο Βρετανικό Ναυτικό και πέθανε όταν η Τζοάνα ήταν 10 χρόνων.

Η μικρή περνούσε τα καλοκαίρια της στην τεράστια βίλα του θετού παππού της, στη νότια Γαλλία, όπου υπήρχαν 70 υπηρέτες, οι 12 από τους οποίους ήταν κηπουροί σε έναν κήπο με φυτά από όλο τον κόσμο και εξωτικά πουλιά. Η Τζοάνα μάθαινε τη ζωή ανάμεσα σε μικροσκάνδαλα και σιωπηλές αμαρτίες. Στα 7 της κατηγόρησε τον αρχικηπουρό ότι «την άγγιξε», χωρίς να είναι αλήθεια. Στα 11, όταν την «άγγιξε» ο όμορφος σοφέρ της μητέρας της κι εκείνη το μαρτύρησε, η απάντηση της μαμάς ήταν ότι «είναι πολύ δύσκολο να βρεις έναν καλό σοφέρ σήμερα».

«Η μητέρα μου προτιμούσε για εραστές πρέσβεις, πλοίαρχους, στρατηγούς… Υπερηφανευόταν γιατί είχε κάνει έρωτα με τον Μουσολίνι», λέει η Τζοάνα στο βιβλίο.

H νεαρή, όμορφη κοπέλα ήταν επιθυμητή, πλούσια και ανέμελη. Ζούσε στην εποχή του flower power, κυκλοφορούσε σε πάρτι με τους Rolling Stones, τον Σαλβαντόρ Νταλί, τον Αγά Χαν και διεθνείς πλέι-μπόι ,όπως ο Γκίντερ Ζακς. Το 1966, την τελετή του γάμου της με τον Νίκο Ταμπακόπουλο παρακολούθησαν, ανάμεσα σε πολλούς, και ο πρίγκιπας Ρενιέ με την πριγκίπισσα Γκρέις του Μονακό και ο ηθοποιός Γουίλιαμ Χόλντεν. Ο γάμος κατέληξε σε διαζύγιο. (Το 1971 παντρεύτηκε τον John d'Amécourt, με τον οποίο επίσης χώρισε. H Τζοάνα στη ζωή της απέκτησε τρία παιδιά, τη Λάρα Ταμπακοπούλου, τον Alexis d'Amecourt και τον Marlon Gobel.)

Η γνωριμία με τον Τίμοθι Λίρι

Μέχρι τότε η Τζοάνα δεν ήξερε τίποτα για τον Λίρι. Δεν είχε διαβάσει κανένα από τα βιβλία του, είχε όμως ακούσει το τραγούδι των Moody Blues («Timothy Leary's dead / No, no, no, no, he's outside, looking in…») που κυκλοφόρησε το 1968.

Το 1972 κι ενώ βρισκόταν στη Νέα Υόρκη, συναντήθηκε με έναν οικογενειακό φίλο, έναν «κακό τύπου Χρυσοδάκτυλος στον Τζέιμς Μποντ», τον Μισέλ, έμπορο όπλων, ο οποίος ήθελε να είναι ο προστάτης του Λίρι στην Ελβετία, όπου βρισκόταν. Του είχε παραχωρήσει ένα θαυμάσιο σπίτι, πλήρωνε για να έχει μία άνετη ζωή και κάποια στιγμή του είπε: «Αν γράψεις ένα βιβλίο για το πώς δραπέτευσες, εγώ θα σου το πουλήσω».

Ο Μισέλ έδωσε ένα γενναιόδωρο χρηματικό τσεκ στην Τζοάνα, για να το παραδώσει στον Λίρι στην Ελβετία.

Κι έτσι έγινε η πρώτη τους συνάντηση. Στο εστιατόριο ενός ξενοδοχείου. Ο Λίρι ήταν ένας άνδρας ευθυτενής, αρχοντικός, με μόνιμο τεράστιο χαμόγελο, το οποίο ίσως μερικές φορές έδειχνε υπερβολικό. Και πολύ φιλικός. Από την πρώτη στιγμή που τον συνάντησε η Τζοάνα γοητεύτηκε. «Έμοιαζε σαν να μην περπατάει, έμοιαζε να χορεύει».

Ο Τίμοθι την κάλεσε αμέσως να πάνε στο σαλέ του. Μπήκαν στην κίτρινη Πόρσε που οδηγούσε και έφυγαν μέσα σε ένα σύννεφο ψυχεδελικών χρωμάτων·
φυσικά, πριν, είχαν πάρει LSD.

Η Τζοάνα μέσα από τη δίνη της παιδικής της ηλικίας αναγνωρίζει ένα από τα στοιχεία που προκάλεσαν τη μεγάλη της έλξη προς τον Τίμοθι Λίρι. Ο Λίρι εξέπεμπε ερωτική δύναμη και γοητεία. Ήταν σπουδαίος ψυχολόγος. Καταλάβαινε ότι οι ψυχεδελικές ουσίες μπορούν να είναι φάρμακα υπό τις σωστές συνθήκες. Ότι μπορούν να θεραπεύσουν ένα ψυχολογικό τραύμα και τη διαταραχή μετατραυματικού στρες.

«Αγαπούσα τον Τιμ», λέει. «Τον γνώρισα για έξι εβδομάδες. Ταξιδεύαμε σαν διάττοντες αστέρες σε όλη την Ευρώπη, παίρνοντας acid κάθε μέρα, ζώντας την πιο τρελή ερωτική σχέση που θα μπορούσε να φανταστεί κάποιος».

Ο Τίμοθι, διαβάζοντας την τράπουλα ταρό στην Τζοάνα, τραβώντας το χαρτί με τον Τροχό της Τύχης, της είπε: «Ήρθες να με απελευθερώσεις». Είχε έρθει ο καιρός που έπρεπε να φύγει, γιατί στην Ελβετία πλέον ήταν ανεπιθύμητος. Μαζί με φίλους και την Τζοάνα σκέφτονταν ιδέες διαφυγής. Μία από αυτές ήταν να αγοράσουν ένα ιστιοπλοϊκό στο Άμστερνταμ, να το μετατρέψουν σε ραδιοφωνικό σταθμό και εν πλω να εκπέμπουν επαναστατικά μηνύματα για ειρήνη και αγάπη. Μετά θα έφταναν μέχρι την Τζαμάικα για να συναντήσουν τους Rolling Stones, που ηχογραφούσαν εκεί το νέο τους άλμπουμ. Το όνειρο των δύο ερωτευμένων ήταν να πάνε σε μια παραλία στην Κεϋλάνη «και να ζήσουμε σαν ποιητές, κάνοντας μωρά».

Αποφάσισαν όμως πρώτα να πετάξουν για Αφγανιστάν, όπου «θα υπήρχαν φίλοι».

Η σύλληψη και η φυλάκιση

Στο αεροδρόμιο της Καμπούλ, πριν καν προλάβουν να περάσουν από τον έλεγχο των διαβατηρίων, συλλαμβάνουν τον Λίρι Αμερικάνοι πράκτορες και τους βάζουν στην πτήση (πρώτη θέση) προς Λος Άντζελες. Στη διάρκεια εκείνη της πτήσης, ο Λίρι «έχρισε» την Τζοάνα επίσημη εκπρόσωπό του, και αυτή πίστεψε απόλυτα σε αυτόν τον σκοπό.

Ο Λίρι φυλακίστηκε και η Τζοάνα άρχισε έναν δημόσιο αγώνα με σκοπό την αποφυλάκισή του. Ήταν ένα παιχνίδι που δεν το ήξερε καθόλου. Ακολουθούσε τις οδηγίες του Λίρι, άκουγε συμβουλές φίλων (ανάμεσά τους και ο Φράνσις Φορντ Κόπολα), ενώ ζούσε και η ίδια μια εντελώς δική της προσωπική περιπέτεια. Τότε ήταν που έμαθε και ότι, όσο ήταν στην Ελβετία, ο Λίρι συναντιόταν κατά καιρούς με έναν συγκεκριμένο πράκτορα της CIA. Για την ίδια, ποτέ δεν ξεδιάλυνε αυτή η ιστορία – μέχρι το τέλος της, την ιντριγκάριζε.

Η Τζοάνα ζούσε στο Σαν Φρανσίσκο για να είναι κοντά στον Τίμοθι, του έγραφε κάθε μέρα γράμματα κι αυτός της απαντούσε. Στους φακέλους κολλούσε γραμματόσημα βουτηγμένα σε acid, όπως είχαν συνεννοηθεί, ή, όταν πήγαινε να τον επισκεφθεί, έκρυβε μικρά χαρτάκια με LSD μέσα στον αφαλό της.

Πολλοί από τους οπαδούς του Λίρι έβλεπαν στην Τζοάνα ένα ανεπιθύμητο, επικίνδυνο πρόσωπο. Την κατηγορούσαν για διπλή πράκτορα, για «κατάσκοπο του σεξ», για Μάτα Χάρι. Εκείνη, το «κορίτσι του Λίρι», συνέχιζε τον αγώνα της ερωτευμένη, ενώ ο Λίρι, φυλακισμένος, έκανε μεγάλες συζητήσεις με τον ψυχίατρο της φυλακής, οι οποίες καταγράφονταν σε μαγνητοταινίες (που μετά, χάθηκαν).

Μία μέρα, σε ένα από τα επισκεπτήρια, ο Τίμοθι έσκυψε στο αυτί της Τζοάνας και της είπε: «Είμαι έτοιμος. Πες τους να με καλέσουν». Μετά από 3,5 χρόνια φυλακής, εκείνος είχε αποφασίσει να συνθηκολογήσει.

Μετά από 40 χρόνια, εκείνη, ακούγοντας τις μαγνητοταινίες (που τελικά βρέθηκαν), μπόρεσε να καταλάβει ποια ήταν η αλήθεια. Στο ντοκιμαντέρ, φαίνεται στο βλέμμα της, ότι έχει βρει την απάντηση.

Ο χωρισμός

Το ζευγάρι μπήκε σε πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων και πήγαν μαζί να ζήσουν στη Σάντα Φε, σε ένα καταφύγιο χαμένο στα δάση. Χωρίς ηλεκτρικό, μόνοι τους, απομονωμένοι, θα ζούσαν επιτέλους τον έρωτά τους. Αλλά «αυτό ήταν κάτι πολύ ξένο σε μένα», λέει η Τζοάνα στην κάμερα του Errol Morris. «Μέχρι σήμερα δεν έχω κάνει ποτέ κατασκήνωση στη ζωή μου. Είμαι Παριζιάνα. Το μόνο που ήξερα ήταν να κάνω ηλιοθεραπεία γυμνή και να μαυρίζω. Μπορώ όμως με υπερηφάνεια να πω ότι έγινα ένας καλύτερος Τίμοθι Λίρι απ’ ό,τι και ο ίδιος ο Τίμοθι Λίρι. Είχα ταξιδέψει, είχα πάει σε κολέγια και είχα δώσει διαλέξεις, ζητώντας την απελευθέρωσή του. Αναρωτιόμουν αν υπήρχε χώρος για δύο Τίμοθι Λίρι».

Ένα βράδυ είχαν έναν τρομερό καβγά.

Το επόμενο πρωί, ξύπνησε και δεν είδε δίπλα της τον Τίμοθι. Δεν ξαναβρέθηκαν ποτέ.

«Νόμιζα ότι θα με προστάτευε για το υπόλοιπο της ζωής μου. Νόμιζα ότι ήμουν ασφαλής. Δεν ξέρω γιατί έφυγε έτσι…» είπε.

Η αλήθεια

Πριν από λίγες εβδομάδες συναντηθήκαμε με την κυρία Λάρα Ταμπακοπούλου. Μας έδειξε αποκλειστικές φωτογραφίες από το πλούσιο αρχείο της και τα ίδια εκείνα γράμματα που έστελνε ο Λίρι στην Τζοάνα, και μας μίλησε για το έργο της μητέρας της. Από το 2006, η Τζοάνα Χάρκουρτ-Σμιθ ξεκίνησε να μεταδίδει ένα εβδομαδιαίο podcast στη σελίδα Future Primitive, όπου έκανε περισσότερες από 700 συνεντεύξεις με κύριο θέμα τη διατήρηση των προφορικών παραδόσεων των λαών και τη συνεργασία ανάμεσα σε κοινότητες με κοινό ενδιαφέρον το μέλλον του πλανήτη. Πήρε συνέντευξη από εξέχοντες στοχαστές της εποχής μας, οραματιστές, συγγραφείς, ψυχεδελικούς ερευνητές και μελετητές. (Από τον Νοέμβριο 2021, η κόρη της Λάρα, η οποία είναι σπουδάστρια στο πρώτο διδακτορικό πρόγραμμα Ψυχεδελικών Σπουδών με επίκεντρο τον ρόλο τους στη βελτίωση της ψυχικής υγείας στην Αμερική, αναλαμβάνει να συνεχίσει το έργο της με το future primitive με καινούργιες συζητήσεις.)

Το 2018, έλαβε ένα email από μια άγνωστη γυναίκα που της έλεγε: «Η μητέρα μου πέθανε και έχω ένα σωρό κούτες με πράγματα που σας ανήκουν. Θα θέλατε να σας τα στείλω;». Οι χαμένες κούτες περιείχαν εκείνα τα γράμματα αγάπης που της έγραφε ο Λίρι από τη φυλακή – 130 επιστολές και τέσσερις μαγνητοταινίες με συζητήσεις που έκανε μαζί του ο ψυχολόγος της φυλακής του Βάκαβιλ.

Σε εκείνες τις ηχογραφήσεις, η Τζοάνα βρήκε και την απάντηση που έβαζε το τέλος στην ψυχεδελική, ερωτική της ιστορία.

Μια ιστορία που θα μπορέσετε να διαβάσετε με όλες της τις λεπτομέρειες αφού το βιβλίο της Joanna Harcourt-Smith «Tripping the Bardo with Timothy Leary: My Psychedelic Love Story» κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Athens Voice Books.