Βιοτεχνία Ελληνικών Μαντηλιών: Αναβιώνοντας την τυπογραφική τέχνη στο Μεταξουργείο

Η Βιοτεχνία Ελληνικών Μαντηλιών μετατρέπεται σε Μουσείο Τυποβαφικής Τέχνης και Κέντρο Χειροτεχνίας Υφάσματος, με στόχο την ανάδειξη της  παραδοσιακής χειροτεχνίας, ως νέα μορφή πολιτιστικής και δημιουργικής επαγγελματικής δραστηριότητας. Κάπως έτσι ξεκινά η συντήρηση και αποκατάσταση των κινητών αντικειμένων της, ώστε να κοσμήσουν τη νέα μορφή της ΒΕΜ, αποτελώντας στοιχεία έκθεσης. Η δημιουργία του συγκεκριμένου πολιτιστικού χώρου υπηρετεί στρατηγική του Υπουργείου Πολιτισμού, θέλοντας να διατηρηθεί ζωντανή η μνήμη της τέχνης του σταμπωτού ενδύματος. 

Η ιστορία της Βιοτεχνίας Ελληνικών Μαντηλιών 

Ιδρύθηκε το 1879 στη Σύρο και το 1898 μεταφέρθηκε στην Αθήνα, στην οδό Πλαταιών 38 στο Μεταξουργείο. Το 1950 εκσυγχρονίζεται, αντικαθιστώντας την τεχνική των ξυλοτύπων, με εκείνη της μεταξοτυπίας. Από το 1968 ξεκινάνε οι εξαγωγές στο εξωτερικό, που διήρκεσαν έως το 1994. Για 132 χρόνια παρήγαγε σταμπωτά μαντήλια κεφαλής, με το πλήθος των μοτίβων της να χαρακτηρίζεται από τον φυτικό κόσμο και τις ανθρώπινες φιγούρες. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990 οι μηχανές της βιοτεχνίας λειτουργούν ασταμάτητα, με το Υπουργείο Πολιτισμού να την κηρύσσει πέντε χρόνια μετά μνημείο. Τη χρονιά του 1999 παραχωρείται από την Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου στο Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο αποφασίζει το 2003 να προχωρήσει στην εξαγορά μηχανολογικού και κινητού εξοπλισμού του εργαστηρίου. Ακολούθησε η καταγραφή και φύλαξη του υλικού.

Η Βιοτεχνία Ελληνικών Μαντηλιών αποτελεί μοναδικό σωζόμενο δείγμα προβιομηχανικής παραγωγής σταμπωτών μαντηλιών κεφαλής

Σύμφωνα με την Υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, η Βιοτεχνία Ελληνικών Μαντηλιών αποτελεί μοναδικό σωζόμενο δείγμα προβιομηχανικής παραγωγής σταμπωτών μαντηλιών κεφαλής, με αυθεντικά παραδοσιακά σχέδια από όλη την Ελλάδα. Σχέδια τα οποία διοχετεύονταν στην εγχώρια αγορά και στα Βαλκάνια καθ’ όλη τη διάρκεια του α' μισού του 20ού αιώνα. Ο εξοπλισμός και τα αντικείμενα που σώζονται συνθέτουν ένα ξεχωριστό παραδοσιακό τεχνικό σύνολο, με λεπτοκαμωμένες μήτρες, μοναδικά σχέδια, πατροπαράδοτες συνταγές και μαντίλια βαμμένα με το μαύρο, ανεξίτηλο χρώμα, της ανιλίνης. Η Υπουργός Πολιτισμού σημειώνει πως με την αποκατάσταση και την επανάχρηση του κτηριακού συγκροτήματος, προσαρμοσμένου στις νέες λειτουργίες του, καθώς και τη διάσωση του κινητού του εξοπλισμού, στόχος είναι η ανάδειξη του πρωτότυπου αυτού θησαυρού. Να προσεγγιστεί με μια σύγχρονη ματιά, στο πλαίσιο της πολιτικής του Υπουργείου. Ο νέος πολιτιστικός και μουσειακός χώρος που δημιουργείται στο Μεταξουργείο, χωροθετημένος σε ένα ισχυρό πολιτιστικό δίκτυο του ιστορικού κέντρου της Αθήνας, θα μπορέσει να λειτουργήσει σε άμεση σύνδεση με τον τομέα της σύγχρονης δημιουργίας, αλλά και ως πολιτιστικό κύτταρο για την αναβάθμιση της ευρύτερης περιοχής, υποστηρίζει η Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη. 

Συντήρηση εξοπλισμού και εργαλείων τυποβαφικής τέχνης

Η μελέτη συντήρησης του εξοπλισμού και εργαλείων της τυποβαφικής τέχνης περιλαμβάνει ιστορικά στοιχεία, περιγραφή και καταγραφή της κατάστασής τους, καθώς και φωτογραφική τεκμηρίωση των φθορών. Μερικές από τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν κατά τη διάρκεια εργασιών συντήρησης είναι οι εξής:

1. Μηχανικός, υγρός και χημικός καθαρισμός
2. Αφαίρεση προϊόντων διάβρωσης
3. Χρήση οργανικών διαλυτών για αφαίρεση λεκέδων και συγκολλητικών
4. Υποστήριξη με ραφές
5. Απομάκρυνση βιολογικών παραγόντων
6. Αποκατάσταση της βιβλιοδεσίας
7. Επιπεδοποίηση και επανακόλληση των ετικετών στην αρχική του θέση

Συλλογή κινητών αντικειμένων της ΒΕΜ

Η συλλογή υφασμάτινων αντικειμένων της Βιοτεχνίας Ελληνικών Μαντηλιών αποτελείται από οκτώ υποσύνολα, τα οποία συνδέονται με τη διαδικασία παραγωγής τους σε όλα τα στάδια. Συνολικά μετριούνται πάνω από 3.100 αντικείμενα. Όσον αφορά στα κινητά αντικείμενα περιλαμβάνονται, ως γενικές κατηγορίες, ξύλινα και μικτά ξύλινα, υφασμάτινα, βιβλία, χαρτώο υλικό, μεταλλικά, πλαστικά και γυάλινα αντικείμενα. Η συλλογή κινητών ξύλινων και μικτών ξύλινων αποτελείται από  216 σφραγίδες της εταιρείας, πινακίδες παραγωγής και 508 ξυλότυπους σφραγίσματος. Οι τελευταίοι μάλιστα, λειτουργούσαν παλιότερα για την εκτύπωση διακόσμου σε μία πληθώρα διαφορετικών αντικειμένων, από υφάσματα, έπιπλα, κορνίζες, κουτιά, σαΐτες μέχρι και κρεμάστρες. Οι κατηγορίες των υφασμάτινων αντικειμένων σχετίζονται με δείγματα υφασμάτων, μαντηλιών, τοπιών υφάσματος και τελάρων μεταξοτυπίας. 

Η συλλογή βιβλίων και χαρτώων αποτελείται από βιβλία/δειγματολόγια υφασμάτων, χειρόγραφα πελατολόγια, εμπορικές συναλλαγές και τηλεφωνικούς καταλόγους. Και αυτά είναι μόνο μερικά, καθώς τη συλλογή ενισχύουν χάρτινα κουτιά συσκευασίας με ετικέτες παραγωγής, δείγματα υφασμάτων, φωτογραφίες και ντοσιέ με χαρτώο υλικό της εταιρείας. Να σημειθωεί πως συμπεριλαμβάνονται μέχρι και συνταγές χημικών διαλυμάτων, οι οποίες χρησιμοποιούνταν για τη βαφή υφασμάτων.

Τέλος, όσον αφορά στα μεταλλικά στοιχεία παρουσιάζονται σε ξύλινα έπιπλα, πινακίδες, μέχρι και σε αντικείμενα καθημερινής χρήσης όπως τσίγκινα δοχεία. Εμφανίζονται ως ένθετα μεταλλικά στοιχεία στους ξυλότυπους των σφραγίδων, νεότερα μεταλλικά ελάσματα για την συνένωση σπασμένων ξύλινων τμημάτων και με μορφή μεταλλικών τελάρων. Στην μεταλλική αυτή συλλογή, περιλαμβάνονται, επίσης, πλαστικές πινακίδες παραγωγής, πλαστικά δοχεία και γυάλινα δοχεία για την παρασκευή και φύλαξη υγρών που περιείχαν χημικά αντιδραστήρια, με κάποια να περιέχουν ακόμη μέρος του περιεχόμενου τους.