Αρετή Γεωργιλή, τι είναι η οργάνωση Lean In;

Τι είναι το Lean In; Πρόκειται για έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που ξεκίνησε το 2013 στο Πάλο Άλτο των ΗΠΑ από τη γενική διευθύντρια επιχειρήσεων (COO) του Facebook Σέριλ Σάντμπεργκ με στόχο τη δημιουργία μιας παγκόσμιας κοινότητας που ενθαρρύνει τις γυναίκες να κυνηγήσουν τους επαγγελματικούς τους στόχους. Η έμπνευσή της ήρθε όταν διαπίστωσε ότι, σε meetings στη Σίλικον Βάλεϊ, δεν συμμετείχαν γυναίκες. Λίγο αργότερα, έγραψε το βιβλίο «Lean In. Women, Work and the Will to Lead» στην προσπάθειά της να παροτρύνει περισσότερες γυναίκες να καταστούν πιο ενεργές στον εργασιακό τους χώρο.

Πώς επιτυγχάνεται αυτό; Με την ανάπτυξη μικρών ή μεγαλύτερων κύκλων και συντονισμένων ομάδων γυναικών που συναντιούνται για να μοιραστούν τις εμπειρίες τους και να στηρίξουν η μία την άλλη ώστε να διεκδικήσουν όσα επιθυμούν στο εργασιακό τους περιβάλλον με αυτοπεποίθηση.

Από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα, το δίκτυο έχει μεγαλώσει εντυπωσιακά: πάνω από 50.000 γυναίκες έχουν ξεκινήσει κύκλους σε 184 χώρες του κόσμου. Lean In όμως έχουμε και στην Ελλάδα.

Η Αρετή Γεωργιλή, που ίδρυσε το ελληνικό Lean In, μιλά για το έργο της οργάνωσης, τον ρόλο των γυναικών σε ηγετικές θέσεις σήμερα, τις αλλαγές που έφερε η πανδημία στην εργασία και τις επαναλαμβανόμενες γυναικοκτονίες.

Πώς ήρθατε για πρώτη φορά σε επαφή με το Lean In και γιατί αποφασίσατε να δημιουργήσετε την ελληνική κοινότητα της διεθνούς αυτής οργάνωσης;
Το Lean In ξεκίνησε πριν από περίπου 10 χρόνια στην Αμερική. Εγώ δεν ήξερα καν τι σημαίνει. Το βιβλιοπωλείο Free Thinking Zone, που τότε άνοιξα, είχε σκοπό να ασχοληθεί με τα ανθρώπινα δικαιώματα και να κάνει ακτιβισμό για την προστασία τους. Η έμφαση δίνονταν στο προσφυγικό και την κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ+, θέματα που βρίσκονταν εκείνη τη χρονική περίοδο σε ένταση. Από τη συναναστροφή μου, όμως, στο μαγαζί με διάφορες κυρίες κατάλαβα ότι στα θέματα ισότητας υστερούσαμε σημαντικά. Σύμφωνα, εξάλλου, και με τις στατιστικές, ήμασταν για πολλά χρόνια η τελευταία χώρα στην Ευρώπη σε σχετική πρόοδο. Χωρίς να πιστεύω ότι υπάρχει ακόμα τόσο μεγάλο θέμα, άρχισα να το ψάχνω λίγο περισσότερο -και εμπειρικά- από ανθρώπινο ενδιαφέρον. Έκανα όμως σοβαρό λάθος, η αντίληψή μου ήταν πολύ διαφορετική από την πραγματικότητα. Καθεμιά από τις κυρίες που έρχονταν ως φίλες ή πελάτισσες του βιβλιοπωλείου ή συμμετείχαν σε εκδηλώσεις του Free Thinking Zone είχε να μου διηγηθεί μια ιστορία σεξισμού, εμποδίων στην εξέλιξή τους, σεξουαλικής παρενόχλησης.

Το κίνημα MeToo ξεκίνησε βέβαια αργά στην Ελλάδα, το να μην έχει όμως αναδειχθεί ούτε ένα περιστατικό στον ιδιωτικό τομέα σίγουρα δείχνει ότι υπάρχει πρόβλημα. Αν και δεν γνωρίζουμε ακριβώς τη σοβαρότητα και την έκταση της κακοποίησης που υφίσταται στον δημόσιο τομέα αυτή τη στιγμή, ξέρουμε ότι υπάρχει και προσπαθούμε να πείσουμε περισσότερες γυναίκες να μιλήσουν. Μάλιστα το 1 στα 20 περιστατικά που καταγγέλλεται αντιμετωπίζεται λίγο ως πολύ θεσμικά, γιατί εκεί έχουμε δομές όπως η Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας, τα συμβουλευτικά κέντρα, και βοηθά η ύπαρξη κάποιων κανόνων ποσόστωσης. Αντίθετα, στον ιδιωτικό τομέα δεν υπάρχει καμία δέσμευση σχετικά με τις προσλήψεις, τις προαγωγές στην ιεραρχία, τη συμμετοχή γυναικών σε διοικητικά συμβούλια κλπ. Είναι βέβαιο ότι υπάρχουν πολύ σοβαρά θέματα που όμως δεν αποκαλύπτονται από τον φόβο μη χάσουν τη δουλειά τους. Από την έρευνά μας, το πρώτο πράγμα που ρωτούνται 9 στις 10 γυναίκες πριν προσληφθούν σε μια επιχείρηση είναι αν θα κάνουν οικογένεια ή αν θα μείνουν έγκυες. 

Προσπάθησα λοιπόν να βρω μια πλατφόρμα που να εξασφαλίζει την απόλυτη διαφάνεια και να ασχολείται κυρίως με τον ιδιωτικό τομέα, για να ενθαρρύνω τις γυναίκες εκεί να επικοινωνήσουν ανοιχτά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Και ταυτόχρονα θέλησα να βρω μια οργάνωση χωρίς συγκεκριμένη νομική μορφή, όπου θα μπορούσαμε να δρούμε στο περίσσευμα του χρόνου μας,  ώστε να αποφύγω τις εύκολα αποδιδόμενες και συχνά άδικες κατηγορίες για «επαγγελματικό δικαιωματισμό». 

Το Lean In μας παρείχε πλήρες υλικό επικοινωνίας (δικτύωση, πλατφόρμες Zoom, e-mails) καθώς και έρευνες, επιστημονικά και άλλα εργαλεία, δίνοντάς μας έτσι τη δυνατότητα να κάνουμε το έργο μας στην Ελλάδα χωρίς να χρειάζεται να ξοδέψουμε ούτε ένα ευρώ. Ξεκίνησα το Lean In χαλαρά, κάνοντας τον πρώτο κύκλο, το «Free Thinking Zone» στο βιβλιοπωλείο. Έκανα mentoring και coaching σε κυρίες σύμφωνα με τις προδιαγραφές του Lean In. Σε 2-3 χρόνια αυτό γιγαντώθηκε και δεν μπορώ να το διαχειριστώ πλέον. Τώρα πια δεν είμαι μόνο εγώ επικεφαλής, αλλά και δύο άλλες κυρίες, η Νίκη Αλεξάνδρου και η Βίβιαν Φατούρου. Αυτή τη στιγμή κάνουμε πάνω από 40 κύκλους, κάθε μέρα και έναν κύκλο, υποδεχόμαστε περισσότερες από 1.000 κυρίες και, επειδή τους αρέσει να έρχονται εδώ, πλέον δεν χωράμε. Καμία μας φυσικά δεν πληρώνεται. 

Ποια είναι η δομή και πώς λειτουργεί το ελληνικό Lean In;
Πρόκειται ουσιαστικά για μια τεράστια συζήτηση, όπου υπάρχει κάποιος συντονιστής (moderator) που διευκολύνει τη συζήτηση σε ένα πάνελ. Εμείς συντονίζουμε τη συζήτηση και παρέχουμε ό,τι υλικά χρειάζεται κάθε κύκλος για να προχωρήσει κατόπιν μόνος του. Η ενημέρωσή μας από κάποιο κύκλο για τη δράση του είναι εθελοντική, δεν έχουμε κάποια εποπτική δομή. Προσέχουμε μόνο να λειτουργούν οι κύκλοι με απόλυτη διαφάνεια και στο πλαίσιο των όρων του Lean In, κάτι που σημαίνει ότι δεν αμειβόμαστε για αυτή μας τη δράση και δεν την αξιοποιούμε ως βιτρίνα για άλλες δράσεις, για να βοηθηθούμε εμείς αλλά για να βοηθήσουμε άλλους. Αν, για παράδειγμα, θελήσει το Lean In της Κρήτης βοήθεια σε μια εκδήλωση, τους στέλνουμε όσα χρειάζονται. 

Οι κύκλοι των γυναικών σχηματίζονται είτε με βάση τον επαγγελματικό τους χώρο (Women in Finance, Women in Fashion, Women in Shipping) ή γεωγραφικά (π.χ. Lean In Ρόδου, Lean In Κρήτης και προχωράμε τώρα και σε άλλες περιοχές). Αν μια γυναίκα είναι μέρος ενός κύκλου και θεωρεί ότι είναι αρκετά δυνατή για να εμψυχώσει κι άλλες, μπορεί να κάνει έναν δικό της (π.χ. υπάρχει το Evgenias circle), και εμείς θα την βοηθήσουμε. Ο κάθε κύκλος μπορεί να έχει μόνος του πρόσβαση στο leanin.org, στα κεντρικά. Εκεί υπάρχουν δύο επιλογές: Find a circle (βρες έναν κύκλο) και Join a circle (μπες σε έναν κύκλο) και το άλλο είναι το Lead Your Own Circle (κάνε τον δικό σου κύκλο). Αν επιλέξεις το Lead Your Own Circle, βλέπεις όλα τα βήματα που πρέπει να κάνεις και όλα τα υλικά που θα σου χρησιμεύσουν, έτσι δεν μας χρειάζεσαι καθόλου. Αν χρειαστεί, τα δικά μας στελέχη προσφέρονται εθελοντικά να κάνουν ένα σεμινάριο, μια συζήτηση με τις φίλες.

Τώρα ετοιμαζόμαστε να κάνουμε ένα μεγάλο πρότζεκτ, δεν μπορώ να δώσω περισσότερες λεπτομέρειες, ένα workshop τριών μηνών με δικούς μας μέντορες όπου θα παρέχουμε τις υπηρεσίες μας εντελώς δωρεάν για γυναίκες που χρειάζονται βοήθεια είτε γιατί θέλουν να στήσουν τις δικές τους μικρομεσαίες επιχειρήσεις, είτε για να τις αναπτύξουν περισσότερο ή γιατί στερούνται της  αυτοπεποίθησης που απαιτείται για να το κάνουν. 

Οι κύκλοι λειτουργούν αυτόνομα και δρουν όπως πιστεύουν ότι πρέπει, ενώ  εμείς λειτουργούμε ως ένα κεντρικό συντονιστικό όργανο που κάνει γενικότερες πανελλήνιες καμπάνιες: πολιτικής παρέμβασης για την αλλαγή ενός νομοθετικού πλαισίου (όπως τώρα με το νέο εργασιακό που στείλαμε στη διαβούλευση τις προτάσεις μας),  αναγνωρισιμότητας των θεμάτων μας (όπως το βίντεο «Αχ βρε Μαρινάκι»), ενημέρωσης (awareness). Διεξάγει επίσης μεγάλες έρευνες, όπως αυτή που αφορούσε τα θέματα της ισότητας στον εργασιακό χώρο. Ως συντονιστικό όργανο, κάνουμε events ευρύτερης κλίμακας που βοηθούν τους κύκλους να αποκτήσουν αναγνωρισιμότητα, κατευθύνουμε το traffic των κύκλων, εκπαιδεύουμε το κοινό και κάνουμε και δράσεις που δεν αφορούν μόνο τους κύκλους  αλλά και τις γυναίκες σε πανελλήνιο επίπεδο.

Ποιοι οι άμεσοι στόχοι της ελληνικής οργάνωσης;
Εμάς μας ενδιαφέρει να ενδυναμώσουμε τις γυναίκες, να τις κάνουμε να σταθούν στα πόδια τους για να μπορούν να διεκδικήσουν στον εργασιακό τους χώρο –είτε στη δική τους επιχείρηση, ή στην κοινωνία– τη θέση που θέλουν. Για να το καταφέρουμε αυτό λοιπόν, α) προάγουμε την αναγνωρισιμότητα της ύπαρξης του προβλήματος στην ισότητα των φύλων, β) εκπαιδεύουμε τις γυναίκες να βγαίνουν μπροστά, να λένε το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ίδιες χωρίς φόβο και γ) προσπαθούμε να δημιουργήσουμε τις δομές και τις προϋποθέσεις ώστε να μειωθούν τα εμπόδια που συναντούν οι γυναίκες στον εργασιακό τους χώρο, στην κοινωνία, στην πολιτική.  

Σύμφωνα με πολλές μελέτες, όπως για παράδειγμα αυτή των Lean In και McKinsey & Company με τίτλο «Women in the Workplace 2021», εξακολουθεί να μην αναγνωρίζεται ή να υποτιμάται ο ρόλος των γυναικών ακόμα και όταν αυτές καταλαμβάνουν ηγετικές θέσεις. Πώς προσπαθεί το Lean In να το ανατρέψει αυτό;
Κατ' αρχάς, θέτει το πρόβλημα μέσω της έρευνας, δεν έχει σημασία τι αντιλαμβάνεται ο κόσμος αλλά τι προκύπτει από την έρευνά μας. Και η έρευνα της McKinsey, υπό την οδηγία του Lean In, δείχνει ότι υπάρχει  σοβαρό πρόβλημα τόσο στην ανάδειξη γυναικών στις υψηλότερες βαθμίδες της ιεραρχίας, όσο και στο ύψος της αμοιβής τους (pay gap). Στην Ελλάδα υπάρχει μια υστέρηση έναντι αυτής των ανδρών κατα 15%. Και δεν είναι μόνο η μισθολογική η υστέρηση, υπάρχει και πρόβλημα νοοτροπίας (mentality gap). Εμείς τονίζουμε αυτά τα δύο θέματα, μέσα από θεσμικές παρεμβάσεις προς την Πολιτεία και τη συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας, ή με την αρθρογραφία και τα εκπαιδευτικά μας σεμινάρια και workshops. Θέλουμε να μπορούμε να εντοπίζουμε αυτά τα προβλήματα, να τα επισημαίνουμε και να τα λύνουμε με διαφορετικούς τρόπους. Υπάρχει για παράδειγμα ο νέος εργασιακός νόμος που υποχρεώνει τις ιδιωτικές εταιρείες να έχουν πολιτική ισότητας και να την καταθέτουν. Εμείς λοιπόν θα βοηθήσουμε τη Γενική Γραμματεία Ισότητας, παρακινώντας τις εταιρείες να εντοπίσουν το πρόβλημα και προσφέροντας τους τη βοήθεια μας για να τη θεσπίσουν. Και αυτό γιατί το θέμα της πολιτικής ισότητας είναι κοινωνικό και όχι νομικό θέμα, και έχει να κάνει με τη νοοτροπία των ανθρώπων που εργάζονται στην εταιρεία. Ο (η) υπεύθυνος ανθρωπίνου δυναμικού, σε συνεργασία με τον (την) νομικό σύμβουλο, θα πρέπει να κάνει μια μίνι εσωτερική έρευνα και να αποτυπώσει το πρόβλημα σε κάθε εταιρεία. Στη συνέχεια εμείς θα τον βοηθήσουμε  να καταστρώσει πολιτικές για να εξαλειφθεί το πρόβλημα. Η ενημέρωση και γνώση του θέματος είναι ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό, γιατί το πρόβλημα σε κάθε εταιρεία είναι διαφορετικό.

Προσπαθούμε να φτιάξουμε έναν κύκλο ως «δούρειο» ίππο σε κάθε εταιρεία. Έχουμε κύκλο στην Coca-Cola, στην Accenture, στη MetLife, στην Reckitt Benckiser και άλλες μικρότερες εταιρείες. Ο σκοπός μας είναι να υπάρχουν περισσότεροι κύκλοι σε εταιρείες, να τους δημιουργούν από μόνες τους, ώστε να εποπτεύονται εσωτερικά τα θέματα ισότητας. 

Η πανδημία έφερε σημαντικές αλλαγές στον χώρο της εργασίας. Πόσο επηρέασε τα θέματα έμφυλης ισότητας στην Ελλάδα και διεθνώς;
Έχει επηρεάσει πάρα πολύ. Από τα σχετικά στατιστικά, η ανδρική ανεργία στην Ελλάδα έχει παραμείνει περίπου στα προ πανδημίας επίπεδα ενώ η γυναικεία ανεργία έχει αυξηθεί δραματικά. Σύμφωνα με την έρευνα της McKinsey, 1 στις 4 γυναίκες ήταν άνεργη πέρυσι, ενώ φέτος είναι 1 στις 3, δηλαδή η κατάσταση χειροτέρεψε. Αυτό σημαίνει ότι απολύονται περισσότερο οι γυναίκες, πιο πολλές αναγκάζονται να αφήσουν τη δουλειά τους ή να τη μετατρέψουν σε μερικής απασχόλησης για να μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις του σπιτιού. 

Ο χρόνος απασχόλησης των γυναικών με κάποιες από τις παραπάνω δραστηριότητες, είναι 20 ώρες περισσότερες εβδομαδιαίως κατά μέσο όρο από ό τι αυτός των ανδρών. Επίσης η πανδημία έχει αυξήσει πάρα πολύ τα ψυχοσωματικά προβλήματα στις γυναίκες. Πέρα από το άγχος, την ένταση και τις κρίσεις πανικού που είναι πολύ αυξημένες, το άγχος έχει δημιουργήσει πολλά γυναικολογικά προβλήματα και καρδιοπάθειες.  

Οι συχνά επαναλαμβανόμενες γυναικοκτονίες απασχολούν έντονα την ελληνική κοινωνία. Πού πιστεύετε ότι οφείλεται το φαινόμενο και ποια είναι η πρόταση του Lean In για πιο αποτελεσματική αντιμετώπισή του;
Οφείλεται ξεκάθαρα στην πατριαρχία. Είναι ο τρόπος με τον οποίο μεγαλώνουν οι γυναίκες τα αγόρια τους. Και αυτό είναι πολύ πιο σοβαρό στην επαρχία από ότι στην Αθήνα. Μέχρι και τα προηγούμενα χρόνια έλεγαν το «κάναμε 3 παιδιά και 1 κορίτσι». Είμαστε σε αυτή την αντίληψη: ότι όλα συγχωρούνται, όλα επιτρέπονται, όλα μπορεί να τα κάνει ένας άνδρας. Είναι ο άνδρας της οικογένειας δεν πρέπει να κλαίει, έχει μυϊκή δύναμη, μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, δεν πρέπει να του επιβάλλεται καμία γυναίκα με κανέναν τρόπο, είναι μειωτικό για τον εγωισμό του. Μεγαλώνει έτσι από μικρός, από τη στιγμή που υπάρχουν ανδρικά και τα γυναικεία παιχνίδια. Έχει συμβεί εδώ στο μαγαζί, γονείς να μην αφήσουν το αγόρι να αγοράσει μια λαμπάδα γιατί ήταν «κοριτσίστικη». Τα προϊόντα μας είναι άφυλα. Όταν λοιπόν μεγαλώνεις με αυτή τη νοοτροπία, όταν πηγαίνεις στα καταστήματα και έχεις ξεχωριστά το αγορίστικο και το κοριτσίστικο τμήμα, δημιουργείς ένα πρότυπο μάτσο τύπου ο οποίος είναι κυρίαρχος (dominant). Αυτό το πρότυπο λοιπόν δεν το επιτρέπει, αν κάποια στιγμή του πει η γυναίκα: «δεν σε θέλω πια». Κάνει τα πάντα για να μην το δεχθεί ο εγωισμός του. Έτσι ήταν η περίπτωση της Καρολάιν, της Ελένης, της Δώρας. Είναι λογικό, λοιπόν, το παιδάκι αυτό όταν φτάσει η κρίσιμη στιγμή να θεωρήσει ότι είναι ζήτημα ζωής και θανάτου να μην την αφήσει να φύγει για την εικόνα που έχει στην κοινωνία ως ο άνδρας ο «πολλά βαρύς».

Όταν μιλάμε για κλειστές κοινωνίες στην επαρχία μας, τότε τα πράγματα γίνονται σοβαρότερα. Τώρα, το Lean In Ρόδου με συνεργασία μας, ξεκινά ένα workshop για το πώς να γνωρίζεις την παραβατικότητα στο προφίλ ενός ανθρώπου που τείνει στη βία ή το έγκλημα. Εμείς θέλουμε να μιλήσουμε για πράγματα τα ακούμε ευρέως: την κακιά στιγμή και το «καλό» παιδί. Πρέπει να αναγνωρίζουμε κάποια σημάδια πριν φτάσουμε στο έγκλημα, όπως η γυναίκα στην Καλλιθέα που κάλεσε την αστυνομία για τη γειτόνισσα που κακοποιούνταν από τον σύζυγό της και η αστυνομία δεν έκανε τη δουλειά της. Θέλουμε πολλές γυναίκες σαν αυτή της Καλλιθέας. Το workshop ξεκίνησε τον Νοέμβριο σε συνεργασία με το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ) και τη Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων. Οι περιοχές που πραγματοποιούνται τα σεμινάρια είναι αυτές που πιστεύουμε ότι υπάρχει μεγάλη έξαρση των γυναικοκτονιών και  βίας. Κρήτη, Ρόδο σίγουρα και μετά θα πιάσουμε και λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές της Αθήνας και την επαρχία.   

Ποια είναι η ανταπόκριση του κοινού στο έργο σας και πώς αποτιμάτε τα αποτελέσματα από τη μέχρι τώρα δράση σας;
Είναι θετική η ανταπόκριση. Μεγαλώνουν οι κύκλοι, εμείς δεν έχουμε χρόνο πια. Είναι μια δουλειά πλήρους απασχόλησης. Αυτό που θα ήθελα να προσθέσω είναι ότι το Lean In δίνει φωνή στις γυναίκες. Φυσικά και κρατούν την ανωνυμία τους. Ένας κύκλος που δεν θέλει να δημοσιοποιήσει τα ονόματα των μελών του, δεν τα δημοσιοποιεί. Οι συναντήσεις γίνονται σε κλειστό κύκλο. Ό,τι λέγεται στο Lean In, μένει στο Lean In.

Βρείτε το Lean In στο Facebook και ενημερωθείτε από το site της οργάνωσης.