Enclothed Cognition: Ο λόγος που το αγαπημένο σου κουστούμι σε κάνει πιο αποδοτική στη δουλειά

«Οι γυναίκες ντύνονται για τους εαυτούς τους, και όχι για την επιβεβαίωσή από τους άνδρες»: αυτό είναι ένα δημοφιλές και ισχυρό επιχείρημα που προβάλλεται συχνά στο πλαίσιο της προσπάθειας για την καταπολέμηση της έμφυλης ανισότητας. Είναι μια θέση με την οποία συμφωνούν οι περισσότεροι, την ίδια στιγμή όμως υπάρχει και κάποιος σχετικός προβληματισμός.

Αποτελεί κοινή εμπειρία αρκετών ανθρώπων, αντρών ή γυναικών, να εγκαταλείπουν το σπίτι τους και να φεύγουν γεμάτοι αυτοπεποίθηση για τη δουλειά τους, αφού έχουν φορέσει το αγαπημένο τους σύνολο ρούχων και έχουν κοιτάξει για λίγα λεπτά τον εαυτό τους στον καθρέφτη. Η κατάσταση αυτή είναι κάτι παραπάνω από μια απλή σύμπτωση, καθώς ισοδυναμεί με τον «Enclothed Cognition», δηλαδή τον μηχανισμό γνώσης. 

Ο καθένας μας αντιλαμβάνεται πόσο καθοριστικός είναι ο τρόπος ενδυμασίας, τόσο για την άποψη που διαμορφώνουν οι άλλοι για έμας, όσο και για την αντιμετώπιση που δεχόμαστε. Μια δασκάλα, κατάλληλα ενδεδυμένη, θεωρείται συχνά ότι προσέχει περισσότερο τους μαθητές της. Από την άλλη, όπως και να το κάνουμε, ένας άνδρας, όση ζέστη και αν έχει το καλοκαίρι, θεωρείται τουλάχιστον αντισυμβατικός, όταν εμφανίζεται στην δουλειά με βερμούδα και σανδάλια. Τα στερεότυπα αυτά μαρτυρούν το πως αντιλαμβάνονται οι άλλοι εμάς και τις ενδυματολογικές μας επιλογές, όχι όμως τον λόγο που εμείς κάνουμε αυτές τις επιλογές.

Οι ενδυματολογικές μας επιλογές επιδρούν στην ψυχολογία μας με τρόπο που συχνά παραμένει άγνωστος. Η δύναμη αυτή βρίσκεται στο μαύρο χρώμα της στολής μιας αθλητικής ομάδας που τελικά κερδίζει των αγώνα, βρίσκεται στο κόκκινο φόρεμα που φοράει μια κοπέλα στο πρώτο ραντεβού της και νιώθει αυτοπεποίθηση. Βρίσκεται και στο μπικίνι, που βάσει ερευνών κάνει τις γυναίκες να ντρέπονται, να τρώνε λιγότερο και να έχουν χαμηλές επιδόσεις στα μαθηματικά.

To «Enclothed Cognition» είναι ένας όρος που επινοήθηκε για πρώτη φορά το 2012 μετά από ένα πείραμα κοινωνικής ψυχολογίας με επικεφαλής τους  Hajo Adam και Adam D. Galinsky.  Το πείραμα οργανώθηκε ως εξής: 38 άτομα, γυναίκες και άνδρες από τον ιστότοπο Mechanical Turk της Amazon συμμετείχαν σε αυτό με διαφορετικές συνθήκες. Το κύριο αντικείμενο έρευνας ήταν το πως αντιμετώπισαν μια λευκή ποδιά εργαστηρίου. Τα άτομα χωρίστηκαν σε ομάδες. Τα μέλη της ομάδας που κλήθηκαν να φορέσουν την ποδιά ήταν πιο αποδοτικά στα τεστ επιλεκτικής προσοχής σε σχέση με αυτούς που έκαναν την ίδια εργασία χωρίς να την φορούν. Στην δεύτερη και την τρίτη συνθήκη τα άτομα φόρεσαν ή κοίταξαν παρατεταμένα τις λευκές ποδιές. Ωστόσο, σε αυτήν την περίπτωση οι ερευνητές είπαν σε μερικούς από τους συμμετέχοντες ότι η ποδιά που θα φορέσουν ήταν μια ποδιά γιατρού και στους υπόλοιπους ότι η ποδιά ήταν αυτή που φοράει ένας ζωγράφος. Διαπιστώθηκε ότι όσοι ταυτίστηκαν με αυτό που εκπροσωπεί μια ιατρική ποδιά υπήρξαν και αυτή την φορά πιο παρατηρητικοί σε σχέση με αυτούς που φόρεσαν ποδιά ζωγράφου.

Με άλλα λόγια, η έρευνα αποδεικνύει ότι τα ρούχα που φοράμε μπορούν να μας ενδυναμώσουν, ώστε να φέρουμε σε πέρας μια εργασία με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αν φοράμε ποδιά ζωγράφου ίσως να ζωγραφήσουμε πιο δημιουργικά σε σχέση με το πώς θα ζωγραφίζαμε χωρίς αυτήν. Αντίστοιχα, αν μια δύσκολη μέρα στη δουλειά φορέσουμε το μαύρο μας κοστούμι ίσως ο συμβολισμός που αυτό  έχει για εμάς να μας βοηθήσει, ώστε να ανταποκριθούμε με περισσότερη αυτοπεποίθηση στην ομιλία μιας συνεδρίασης.

O Adam D. Galinsky, το 2022, δέκα χρόνια μετά το πρώτο πείραμα, προχώρησε μαζί με τους συνεργάτες του στην διεξαγωγή μιας ακόμη έρευνας που αφορούσε το πως οι άνθρωποι ντύνονται για την δουλειά τους μετά την πανδημία, ιδιαίτερα μετά την επικράτηση της συνθήκης της τηλεργασίας που ακόμη ισχύει σε πολλούς επαγγελματικούς χώρους.  Τα αποτελέσματα φανέρωσαν ότι οι επιλογές των ρούχων, ακόμη και για τους εξ αποστάσεως εργαζόμενους, επιδρούν ευεργετικά στην ψυχολογία τους, συμβάλλοντας στο να είναι πιο οργανωμένοι. Κάποιοι συμμετέχοντες στο πείραμα έδειξαν ότι προτιμούν να φοράνε τα ρούχα του σπιτιού, όταν εργάζονται εξ αποστάσεως, κάτι που ίσως υποδηλώνει πως ορισμένοι ενδυματολογικοί κώδικες έχουν μεταβληθεί. Και πάλι όμως αυτό επιβεβαίωσε το συμβολικό ρόλο που έχει μια ενδυματολογική επιλογή για τους εαυτούς μας.

Κατά την περίοδο του εγκλεισμού οι περισσότεροι από εμάς γίναμε ένα με τις πιτζάμες μας και πασχίσαμε, παρά τους ισχύοντες τότε περιορισμούς, να βγούμε μια βόλτα για να φορέσουμε τα ρούχα μας, για να ανακτησουμε και πάλι ένα μέρος του παλιού μας εαυτού. Αυτές και πολλές αντίστοιχες περιπτώσεις εξηγούν γιατί οι γυναίκες -και όχι μόνο- έχουν κάθε λόγο να ντύνονται ακριβώς, όπως τους εκφράζει και τους αρέσει. Απλά και μόνο για τους εαυτούς τους.